şeker isim Farsça şeker 1 . Şeker kamışı, şeker pancarı, patates, havuç, mısır, buğday vb. bitkilerin sap ve köklerinin öz suyundan...
isim Farsça şeker
1 . Şeker kamışı, şeker pancarı, patates, havuç, mısır, buğday vb. bitkilerin sap ve köklerinin öz suyundan ya da nişastasından çıkarılan, birleşiminde karbon, oksijen ve hidrojen bulunan, beyaz, suda eriyen, mayalanabilen ve bir çok tatlı olan maddelerin genel adı.
2 . Bu madde katılarak yapılmış lokum, akide, çikolata vb. tatlı yiyeceklerin genel adı.
Şeker hastalığı:
"Yirmi gün evvel ameliyat edilmiş olduğu hâlde birazcık şekeri görüldüğü için hemen hemen taburcu edilememişti."- H. Taner.
4 . ödat, mecaz Sempatik, cana yakın ve güzel:
"Hele bak, ne şeker şey!"- .
"Yirmi gün evvel ameliyat edilmiş olduğu hâlde birazcık şekeri görüldüğü için hemen hemen taburcu edilememişti."- H. Taner.
4 . ödat, mecaz Sempatik, cana yakın ve güzel:
"Hele bak, ne şeker şey!"- .
Şeker pancarından şeker eldesi fizyolojik değişme mi yoksa kimyasal değişme midir?
Şeker-şeker çözeltisinin, süzme yöntemiyle ayrılmamasının sebebi nedir?
Şeker pancarı ile ispirto arasındaki bağlantı nedir?
Orta Şekerli
TDK, Türk Dil Kurumu
1.sf. mec Ne azca ne de çok şekeri olan.
2. Ne çok iyi ne de çok fena, şu şekilde bu şekilde (durum).
TDK, Türk Dil Kurumu
2. Ne çok iyi ne de çok fena, şu şekilde bu şekilde (durum).
Şeker Bayramı
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Halk tarafınca ramazan bayramına verilen ad.
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Halk tarafınca ramazan bayramına verilen ad.
ŞEKERLENME a. Şekerlemek eylemi.
—Anc. Balın kristalleşmesi. (Bal kovandan çıkarıldıktan sonrasında er ya da geç ne olursa olsun granül halinde şekerlenir. Şekerlenmenin birkaç günden birkaç yıla kadar değişik olmasının sebebi balın derlendiği çiçeklerin cinsine, kovandan alınma zamanına, saklandığı yerin sıcaklığına ve nemine bağlıdır. Mesela kolza, ayçiçeği, pamuk, piren, yonca, tirfil benzer biçimde bitkilerin çiçeğinden meydana getirilen bal birkaç hafta ya da ay içinde ne olursa olsun şekerlenir.)
—Anc. Balın kristalleşmesi. (Bal kovandan çıkarıldıktan sonrasında er ya da geç ne olursa olsun granül halinde şekerlenir. Şekerlenmenin birkaç günden birkaç yıla kadar değişik olmasının sebebi balın derlendiği çiçeklerin cinsine, kovandan alınma zamanına, saklandığı yerin sıcaklığına ve nemine bağlıdır. Mesela kolza, ayçiçeği, pamuk, piren, yonca, tirfil benzer biçimde bitkilerin çiçeğinden meydana getirilen bal birkaç hafta ya da ay içinde ne olursa olsun şekerlenir.)
Kaynak: Büyük Larousse
ŞEKERLİK a. içine şeker konulmak suretiyle yapılmış kap.
♦ sıf. Şeker üretimine elverişli olan: Şe kertik pancar.
—AnsIKL. Şekerlikler tahta, metal, seramik, porselen, altın, gümüş vb. malzemelerden yapılabilir. üstten saplı, taraftan saplı, tas biçimli, oval, yanda tutacak bölgeleri olan vb. biçimleri vardır, içine çikolata, bonbon, karamela vb. konularak konuklara ikram edilen konuk şekerlikleri daha kıymetli ve süslüdür. Gündelik kullanılanlarda çoğu zaman rutubet geçirmeyecek halde kapaklı olanları yeğlenir. Kesme- şeker ve tozşeker koymaya yarayan çeşitli türde şekerlikler de vardır. Tozşeker konan bazı şekerliklerde baş aşağı tutulduğunda bir miktar şeker akmasını elde eden bir düzenek bulunur.
♦ sıf. Şeker üretimine elverişli olan: Şe kertik pancar.
—AnsIKL. Şekerlikler tahta, metal, seramik, porselen, altın, gümüş vb. malzemelerden yapılabilir. üstten saplı, taraftan saplı, tas biçimli, oval, yanda tutacak bölgeleri olan vb. biçimleri vardır, içine çikolata, bonbon, karamela vb. konularak konuklara ikram edilen konuk şekerlikleri daha kıymetli ve süslüdür. Gündelik kullanılanlarda çoğu zaman rutubet geçirmeyecek halde kapaklı olanları yeğlenir. Kesme- şeker ve tozşeker koymaya yarayan çeşitli türde şekerlikler de vardır. Tozşeker konan bazı şekerliklerde baş aşağı tutulduğunda bir miktar şeker akmasını elde eden bir düzenek bulunur.
Kaynak: Büyük Larousse
ŞEKER a (fars. şekeı).
1. Bilimsel adı sakkaroz olan, şekerpancarı ile şekerkamışından elde edilmiş ve çok yaygın olarak kullanılan kristal durumunda tatlı gıda maddesi. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu maddeden kalıplanarak elde edilmiş parça: Çaya iki şeker koymak.
3. Ağdalaşmış şekerle ya da çikolata ile meydana getirilen minik tatlı yiyicek: Konuklarına şeker ikram etmek. Bayram şekeri. Akide şekeri.
4. Şeker hastalığı: Şekeri var, acele acıkıyor.
5. Kanda düzgüsel sayılabilecek şeker oranı: Şekeri yükselmek. Şekeri düşmek.
6. Kanda normalin üstünde bulunan, şeker oranı: Kanda şeker çıktı.
7. Şeker değilsin ya, yağmurda ıslanmaktan çekinenlere söylenen takılma sözü. || Şeker benzer biçimde, güzel, cana yakın, sempatik: Şeker benzer biçimde bir kız. || Şeker hastalığı - DİYABET. || Şeker hastası DİYABETİK. || Şekeri kestirmek, şeker şerbetine limontuzu ya da limon suyu ilave edip kaynatarak billurlaşmasını önlemek. || Şekerim, sevgi belirten hitap sözü. || Şekerin suya mı düştü, "bu denli telaşlanmana ne gerek var†anlamında söylenir. (Nazımda vezin gereği ŞEKKER biçiminde de kullanılırdı.)
—Esk. Şeker-âb - ŞEKERÂB || Şeker-âviz, güzel şey; Mevlevi dervişlerin taktıkları gevşek sarık. || Şeker-bar ŞEKERBAR. || Şeker-güftar, tatlı dilli. || Şeker-hande ŞEKERHANDE. || Şkeristan - ŞEKERİSTAN. || Şeker-kand, şekerleme. || Şeker-leb- ŞEKERLEB. || Şeker renk, ŞEKERRENK. || Şeker-rizŞEKERRİZ. || Şeker-şiken, tatlı söz söyleyen.
—Biyokim. Sakkaroza yakın kimyasal yapıda olan cisim, glusit, karbonhidrat.
—Din. Şeker - BAYRAM.
—El sant. Şeker ipi, devenin döş kolanıyla kasık kolanını, alttan birbirine bağlayan ince ip (Eşanl. ÇEKER İPİ.)
—Folk. Mevlit şekeri - MEVLİT. || Nişan şekeri - NİŞAN.
—Kim. Malt şekeri, MALTOZ'un eşanlamlısı.
—Nörol. Beyin-omurilik sıvısında şeker azlığı, normalde litrede 0,40-0,60 g içinde olan şeker miktannın bunun altına düşmesi. (Beyin-omurilik sıvısının duru olduğu menenjit vakalarında tüberküloz menenjitinin emaresi sayılır.)
—San. Şeker fabrikası, şekerpancarından ya da şekerkamışından şeker meydana getiren yapınak.
—Şarapç. Şeker katma, mayalanmadan ilkin üzüm şırasına şeker katmak işlemi. (Bazı ülkelerde bazı şaraplar için izin verilirse de Türkiye'de tamamen yasaktır.)
—Şekere Akçaağaç şekeri, şeker akça- ağaa (Acer saccharum) besisuyunun ısıtılarak derişikleştirilmesi sonunda elde edilmiş kıvamlı şurup. || Badem şekeri - BADEMŞEKERİ. || Beyaz şeker, bileşimindeki katışkı maddelerinden arındırılmış şeker. || Çubuk şeker, sakkaroz ve glukozdan elde edilmiş, kokulu ve mayhoş bir tadı olan çubuk biçiminde camsı şeker macunu. || Elma şekeri - ELMAŞEKERİ. || Esmer şeker, çok ince melas pulcuklarıyla kaplı kristallerden oluşan şeker. || GranCıl şeker, kristal şekerin elenmesiyle elde edilmiş ve minik kristal taneciklerinden oluşan şeker. || Ham şeker, şekerkamışından elde edilmiş rafine edilmemiş şeker. || Horoz şekeri - HOROZŞEKERI. II Kelle şeker - KELLE. || Kesme ya da küp şeker - KESMEŞEKER. || Kestane şekeri - KESTANEŞEKERİ. || Kristal şeker, endüstri sel bir süreç sonunda şekerpancarı ya da şekerkamışından elde edilmiş çok minik kristal durumunda şeker. || Mısır şekeri, mısır tanelerinde bulunan nişastanın hidroliziyle hazırlanan kıvamlı şurup. || Pişmiş şeker, ağartma işleminden geçirilmemiş hafifçe san renkli şeker. || Pudra şeker - PUDRAŞEKER. || Rafine şeker, arıtma işleminden geçirilmiş şeker. || Sıvı şeker, Kimi sanayilerde (şekerlemecilik, içit sanayisi) kristal şeker yerine kullanılan azca ya da kısmen evirtilmiş derişik sakkaroz şurubu. || Toz şeker - TOZŞEKER.
—Verg. huk. Şeker vergisi, şeker üretim ve tüketiminden alınan vergi. (Türkiye'de 29 mayıs 1941 tarih ve 4041 sayılı yasa'yla Şeker istihlak vergisi adı altında gider vergileri kapsamı haricinde uygulanmıştır. Kıymet üstünden değil, kilo üstünden alınan bu vergi, 31 ekim 1984 tarih ve 3065 sayılı yasa'yla yürürlükten kaldırılmıştır. Günümüzde şeker tüketimi vergisi Katma kıymet vergisi içinde bütünleştirilmiştir.)
♦ sıf.
1. Tatlı, cana yakın, sempatik kimse için kullanılır: Çok şeker bir kız.
2. Yumuşak, şefkatli bir kimse için kullanılır; tatlı: Çocuklanna karşı çok şeker bir baba.
—ANSIKL. Şeker bir çok bitkide bulunur; mesela şekerpancarı, şekerkamışı, kimi palmiye türleri ile akçaağacm besisuyun- da bulunan şekere sakkaroz; tatlı meyvelerden özütlenen şekere fruktoz ya da levûloz; tahıl tanelerinden çıkarılan şekere maltoz; üzüm, mısır ve patatesten özütlenen şekere glukoz adı verilir; sadece şeker sanayisinin gereksinimi temel olarak şekerpancarı ve şekerkamışıyla karşılanır.
* Şekerpancarı şekeri.Şeker, devamlı çalışan bir aygıtta kıymıklar halinde rendelenen pancar köklerinden difüzyon yöntemiyle elde edilir. Şekeri özütlenen kıymıklar doğrusu "küspe", kurutularak hayvan yemi olarak kullanılır. Difüzyonla elde edilmiş ham şerbete, bileşimindeki katışkı maddelerini çöktürmek suretiyle kireç katılır; ham şerbet ondan sonra karbondioksitle iki aşamada yansızlaştınlır; katışkı maddeleri, durusunu alma ya da süzme yöntemiyle ayrılır. Böylece arındırılan ham şerbet, buhariaş- brma yöntemiyle derişikleştirilerek şerbete dönüştürülür. Vâkum altında belli bir yönteme nazaran buharlaştırmayla daha da deriştirilen bu şerbet, kristalleştirilerek beyaz şeker ile melasa aynlır. Kristalleştirilmiş şeker günümüzde daha çok direkt kullanılmaktadır; eski arıtma yöntemlerine bilhassa kesmeşeker, kelle şeker, pudraşeker vb. benzer biçimde değişik ürünlerin hazırlanması amacıyla başvurulur.
* Şekerkamışı şekeri. Şekerkamışı şekeri hususi değirmenlerde ezme-öğütme yöntemiyle özütlenir. Geride kalan lifsi artık (şekerkamışı cibresi), fabrikada yakıt olarak kullanılır. Şekerkamışı suyu kireçle arıtılarak şurup kıvamında deriştirilir ve pancar şekeri üretiminde olduğu benzer biçimde işlenir. Sadece bu yolla elde edilmiş ürün çoğu zaman "ham†doğrusu ağartılmamış bir şekerdir; ondan sonra arıtma işlemlerinden geçirilir.
* Dünya şeker üretimi, XVIII. yy. sonlarından bu yana birkaç on bin tondan günümüzde 100 Mt'a terfi etti. Başlangıçta yalnızca şekerkamışından meydana getirilen şeker, XIX. yy.'dan sonrasında daha çok şefserparıcanndan yapılmaya başlandı. Kıta ablukası esnasında ve XIX. yy.'ın son yıllarında Avrupa devletlerinin uyguladıktan siyasetler yardımıyla şekerpancarı Avrupa'ya yayıldı ve pancardan üretilen şeker, kamıştan üretilenin iki katına ulaştı. Ne var ki bu gelişmeler 1902 Brüksel konferansından ve ondan sonra da Birinci Dünya savaşı ndan sonrasında durdu. Aşın üretimin yarattığı bir bunalım 1937'de Londra konferansı'nın toplanmasına yol açtıysa da İkinci Dünya savaşı esnasında çok büyük bir şeker darlığı (bilhassa de pancardan elde edilmiş şeker bakımından) ortaya çıktı.
O tarihlerden bu yana şeker üretimi devamlı arttığından ara sıra aşırı üretim bunalımları patlak verdi ve 1977'de internasyonal bir antlaşma imzalanmış olmasına rağmen yeni bunalım tehlikeleri gene de görülmektedir. 1991 senesinde toplam 111,9 mt'luk dünya şeker üretiminin (kamıştan elde edilmiş şekerin oranı hâlâ pancardan elde edilenden birazcık daha fazladır) mühim bölümünü Hindistan (12,5 Mt), eski SSCB ülkeleri (toplam olarak 8,7 Mt), Brezilya (8,7 Mt), Çin (7,8 Mt), Küba (7,3 Mt), ABD Birleşik Devletleri (6,6 Mt), Fransa (4,7 Mt), Tayland (4 Mt), Almanya (3,9 Mt) ve Meksika (3,8 Mt) gerçekleştirmiştir.
* Türkiye'de şeker üretimi, pancardan küp ve kesme şeker üretimi ile küspe ve melaslı kuru küspe benzer biçimde yan ürün üreten sanayileri kapsar. OsmanlI İmparatorluğu
döneminde Müşir Necip Paşa (1840), Di- mitri Efendi (1840), İstanbul Fenerler idaresi müdürü Michet Paşa (1879), Yusuf Bey (1890), Hassa müşiri Topal Raif Paşa (1898) vb. kişilerce şekerpancarı yetiştirmek ve şeker fabrikası oluşturmak için bazı girişimlerde bulunulmuş oldu; sadece çeşitli nedenlerle başanlı olunamadı. 1913-1914 yıllarında Çanakkale, Bursa, Sivas, Kastamonu, Ankara, Elazığ ve Uşak'ta Almanya' dan getirtilen tohumlarla pancar yetiştirme denemelerinden pozitif sonuçlar alınmakla beraber, Birinci Dünya savaşı'nın başlamasıyla bu girişim de sonuçsuz kaldı. Cumhuriyet döneminde, devletin, hususi kesimi endüstri yatırımlanna özendirmek amacıyla çıkardığı ilk yasa olan 8 nisan 1925 tarihindeki ve 601 sayılı “Şeker fabrikalarına bahşolunan ayrıcalık ve muafiyet hakkında kanurf'un Türkiye'de şeker sanayisinin kurulması mevzusunda büyük tesiri oldu. Bu yasaya nazaran hususi şirketlere birbirine komşu beş ilin sınıriannı aşmamak ve bölge gereksinimini karşılayacak şekerpancarının devamlı olarak yetişmesine elverişli büyüklükte bir alanı kapsamak suretiyle, Tecim bakanlığı'nın saptayacağı bölgeler içinde; 25 yıl süreyle şeker fabrikaları kurma ve işletme hakkı veriliyordu. Bu fabrikalar, belirtilen süre içinde, 1913'te çıkartılan Teşviki endüstri kanunu' nun sağlamış olduğu kolaylıklardan yararlanacaklar, üretilen şekerden 8 yıl süreyle istahlak vergisi alınmayacak, üretilen pancann şeker fabrikalanna satılması koşuluyla, pancar ekim alanlan arazi vergisinden bağık tutulacak, fabrikalara kömür ve kireç teğlayan ocaklardan herhangi bir fotoğraf alınmayacak, yapınak kurulacak alanlar için gömü toraklarından bedelsiz olarak 1-5 ha'lık alan tahsis edilecek, fabrikalara gelen hammaddeler ya da üretilen ürünler kamu taşıtlarınca 1/3 oranında indirimli olarak taşınacak, fabrikada çalışan lardan 10 yıl süreyle "temettü vergisi†alınmayacaktı. Buna karşılık, mühim kolaylıklar elde eden bu yasadan yararlanmak isteyen şahıs ve kuruluşlar, şeker fabrikası kurabilecek ve işletebilecek sermayesi ve mensubu bulunduğunu kanıtlamak zorundaydılar. Bu yasanın çıkışından sonrasında, 1925' te kurulan iki şirket, şeker fabrikası kurma hakkını elde ettiler. Bu şirketlerden, 500 bin TL olan müessese sermayesinin % 68'i İş bankası, % 10'u Ziraat bankası ve Trakya illeri hususi idaresi, % 22'si hususi kişilerce karşılanan “İstanbul ve Trakya şeker fabrikaları taşâ€ Alpullu şeker fabrikası'nı; Nuri Bey'in (Nuri Şeker) öncülüğünde, Endüstri ve maadin bankası, Çekoslovak Skoda şirketi ve hususi kişiler tarafınca 600 000 TL ana para ile kurulan "Uşak Terak- kii ziraat taşâ€ Uşak Şeker fabrikası'nı 1926'da işletmeye açtılar. Böylece, Türkiye'de devletin desteğinde, hususi kesimce kurulan bu iki fabrikayla şeker sanayisinin temeli atılmış oldu. 25 ocak 1926'da çıkartılan 724 sayılı yasayla şeker dışalımı devlet tekeline alındı ve devlet ülkede üretilen şekeri tümüyle satın almayı üstlendi. Bu korumalar altında kurulan "Anadolu şeker fabrikalan taş" tarafınca 1933'te Eskişehir Şeker fabrikası, 1934'te Turhal şeker fabrikası olmak suretiyle iki yeni yapınak daha açıldı. Sadece, bu kuruluşlar devletin sağlamış olduğu tüm desteklere rağmen, üretime geçtikleri ilk yıllardan başlayarak ülkeye yeni giren pancar tanmına karşı üreticilerin tecrübe eksikliği, bu tanına karşı gösterdiği isteksizlik parasal sıkıntılar vb sorunlarla karşılaştı. Şeker üretiminin kafi düzeye ulaşamamasının da etkisiyle hükümet, bu dört şeker fabrikasını bir firmanın çatısı altında toplamak, ülkenin her yerinde tek şeker fiyatı uygulamak, şeker üretimini rasyonelleştirmek vb amaçlarla, 6 temmuz 1935'te İş bankası, Ziraat bankası ve Sümerbank'ın eşit katılımlarıyla 22 milyon TL sermayeli "Türkiye Şeker fabrikalan taşâ€yi kurdu. Sonrasında ülkenin giderek artan şeker talebini karşılamak suretiyle 1953'te Adapazarı; 195416 Amasya, Konya ve Kütahya; 1955'te Burdur, Susurluk, Kayseri; 1956'da Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ; 1962'de Ankara; 1963'te Kastamonu; 1977de Afyon; 1982de Muş ve Ilgın; 1983 te Bor; 1984 te Ağrı ve 1985 te Elbistan şeker fabrikalan kuruldu.
Türkiyede şeker üretimi 1927 senesinde 600 ton iken, 1950de 137 400 tona, 1970 te 591 600 tona, 1980'de 1 048 621 tona terfi etmiştir. 1991 yılındaysa Türkiye'de 1 887 880 ton şeker üretilmiş, 64 800 ton dışsatım yapılmıştır. Aynı yıl, şeker sanayisinin yan ürünlerinden olan ve ispirto sanayisinin temel girdilerinden birini oluşturan melas üretimi 680 689 ton; hayvan yemi olarak kullanılan yaş küspe üretimi ise 5 556 000 ton olarak gerçekleşmiştir. Türkiye şeker sanayisi, hammaddesinin bir endüstri bitkisi olması sebebiyle tarıma dayalı bir endüstri koludur. Tarımsal verimin artışında ve bilhassa de besi hayvancılığının gelişmesinde mühim bir yeri olan şekerpancarı tarımı, Türkiye'de, sözleşmeli çiftçiler eliyle 3 ve 4'lü dönüşümlü ekim uygulanarak yapılmaktadır. Şeker sanayisinde etkinlik gösteren işletmelerin ziraat örgütleri, şekerpancarı üreticilerine her türlü teknik bilgi, tarımsal vasıta ve makineler, gübre, tohum, zararlılara karşı çeşitli ziraat ilaçları vb. yardımlar yapmakta, ayni ve nakdi krediler sağlamaktadırlar. Bu hizmetlerin bir kısmı de üreticilerin kurduğu "Pancar ekicileri istihsal kooperatifleri" ve onların üst kuruluşlan olein "Pankobiriik" tarafınca karşılanmaktadır. Türkiye şeker sanayisinin kuruluşları bu işlevlerinin yanı sıra, hükümet tarafınca “yağlı tohum projesi" ve "besi projesi" hazırlamak ve bu projeler gereğince ayçiçeği, soya ekimi vb. yağlı tohumların ekimini; ve sığır yetiştiriciliği başta olmak suretiyle besi hayvancılığını özendirmek ve geliştirmekle göreve getirilmiştir.
1. Bilimsel adı sakkaroz olan, şekerpancarı ile şekerkamışından elde edilmiş ve çok yaygın olarak kullanılan kristal durumunda tatlı gıda maddesi. (Bk. ansikl. böl.)
2. Bu maddeden kalıplanarak elde edilmiş parça: Çaya iki şeker koymak.
3. Ağdalaşmış şekerle ya da çikolata ile meydana getirilen minik tatlı yiyicek: Konuklarına şeker ikram etmek. Bayram şekeri. Akide şekeri.
4. Şeker hastalığı: Şekeri var, acele acıkıyor.
5. Kanda düzgüsel sayılabilecek şeker oranı: Şekeri yükselmek. Şekeri düşmek.
6. Kanda normalin üstünde bulunan, şeker oranı: Kanda şeker çıktı.
7. Şeker değilsin ya, yağmurda ıslanmaktan çekinenlere söylenen takılma sözü. || Şeker benzer biçimde, güzel, cana yakın, sempatik: Şeker benzer biçimde bir kız. || Şeker hastalığı - DİYABET. || Şeker hastası DİYABETİK. || Şekeri kestirmek, şeker şerbetine limontuzu ya da limon suyu ilave edip kaynatarak billurlaşmasını önlemek. || Şekerim, sevgi belirten hitap sözü. || Şekerin suya mı düştü, "bu denli telaşlanmana ne gerek var†anlamında söylenir. (Nazımda vezin gereği ŞEKKER biçiminde de kullanılırdı.)
—Esk. Şeker-âb - ŞEKERÂB || Şeker-âviz, güzel şey; Mevlevi dervişlerin taktıkları gevşek sarık. || Şeker-bar ŞEKERBAR. || Şeker-güftar, tatlı dilli. || Şeker-hande ŞEKERHANDE. || Şkeristan - ŞEKERİSTAN. || Şeker-kand, şekerleme. || Şeker-leb- ŞEKERLEB. || Şeker renk, ŞEKERRENK. || Şeker-rizŞEKERRİZ. || Şeker-şiken, tatlı söz söyleyen.
—Biyokim. Sakkaroza yakın kimyasal yapıda olan cisim, glusit, karbonhidrat.
—Din. Şeker - BAYRAM.
—El sant. Şeker ipi, devenin döş kolanıyla kasık kolanını, alttan birbirine bağlayan ince ip (Eşanl. ÇEKER İPİ.)
—Folk. Mevlit şekeri - MEVLİT. || Nişan şekeri - NİŞAN.
—Kim. Malt şekeri, MALTOZ'un eşanlamlısı.
—Nörol. Beyin-omurilik sıvısında şeker azlığı, normalde litrede 0,40-0,60 g içinde olan şeker miktannın bunun altına düşmesi. (Beyin-omurilik sıvısının duru olduğu menenjit vakalarında tüberküloz menenjitinin emaresi sayılır.)
—San. Şeker fabrikası, şekerpancarından ya da şekerkamışından şeker meydana getiren yapınak.
—Şarapç. Şeker katma, mayalanmadan ilkin üzüm şırasına şeker katmak işlemi. (Bazı ülkelerde bazı şaraplar için izin verilirse de Türkiye'de tamamen yasaktır.)
—Şekere Akçaağaç şekeri, şeker akça- ağaa (Acer saccharum) besisuyunun ısıtılarak derişikleştirilmesi sonunda elde edilmiş kıvamlı şurup. || Badem şekeri - BADEMŞEKERİ. || Beyaz şeker, bileşimindeki katışkı maddelerinden arındırılmış şeker. || Çubuk şeker, sakkaroz ve glukozdan elde edilmiş, kokulu ve mayhoş bir tadı olan çubuk biçiminde camsı şeker macunu. || Elma şekeri - ELMAŞEKERİ. || Esmer şeker, çok ince melas pulcuklarıyla kaplı kristallerden oluşan şeker. || GranCıl şeker, kristal şekerin elenmesiyle elde edilmiş ve minik kristal taneciklerinden oluşan şeker. || Ham şeker, şekerkamışından elde edilmiş rafine edilmemiş şeker. || Horoz şekeri - HOROZŞEKERI. II Kelle şeker - KELLE. || Kesme ya da küp şeker - KESMEŞEKER. || Kestane şekeri - KESTANEŞEKERİ. || Kristal şeker, endüstri sel bir süreç sonunda şekerpancarı ya da şekerkamışından elde edilmiş çok minik kristal durumunda şeker. || Mısır şekeri, mısır tanelerinde bulunan nişastanın hidroliziyle hazırlanan kıvamlı şurup. || Pişmiş şeker, ağartma işleminden geçirilmemiş hafifçe san renkli şeker. || Pudra şeker - PUDRAŞEKER. || Rafine şeker, arıtma işleminden geçirilmiş şeker. || Sıvı şeker, Kimi sanayilerde (şekerlemecilik, içit sanayisi) kristal şeker yerine kullanılan azca ya da kısmen evirtilmiş derişik sakkaroz şurubu. || Toz şeker - TOZŞEKER.
—Verg. huk. Şeker vergisi, şeker üretim ve tüketiminden alınan vergi. (Türkiye'de 29 mayıs 1941 tarih ve 4041 sayılı yasa'yla Şeker istihlak vergisi adı altında gider vergileri kapsamı haricinde uygulanmıştır. Kıymet üstünden değil, kilo üstünden alınan bu vergi, 31 ekim 1984 tarih ve 3065 sayılı yasa'yla yürürlükten kaldırılmıştır. Günümüzde şeker tüketimi vergisi Katma kıymet vergisi içinde bütünleştirilmiştir.)
♦ sıf.
1. Tatlı, cana yakın, sempatik kimse için kullanılır: Çok şeker bir kız.
2. Yumuşak, şefkatli bir kimse için kullanılır; tatlı: Çocuklanna karşı çok şeker bir baba.
—ANSIKL. Şeker bir çok bitkide bulunur; mesela şekerpancarı, şekerkamışı, kimi palmiye türleri ile akçaağacm besisuyun- da bulunan şekere sakkaroz; tatlı meyvelerden özütlenen şekere fruktoz ya da levûloz; tahıl tanelerinden çıkarılan şekere maltoz; üzüm, mısır ve patatesten özütlenen şekere glukoz adı verilir; sadece şeker sanayisinin gereksinimi temel olarak şekerpancarı ve şekerkamışıyla karşılanır.
* Şekerpancarı şekeri.Şeker, devamlı çalışan bir aygıtta kıymıklar halinde rendelenen pancar köklerinden difüzyon yöntemiyle elde edilir. Şekeri özütlenen kıymıklar doğrusu "küspe", kurutularak hayvan yemi olarak kullanılır. Difüzyonla elde edilmiş ham şerbete, bileşimindeki katışkı maddelerini çöktürmek suretiyle kireç katılır; ham şerbet ondan sonra karbondioksitle iki aşamada yansızlaştınlır; katışkı maddeleri, durusunu alma ya da süzme yöntemiyle ayrılır. Böylece arındırılan ham şerbet, buhariaş- brma yöntemiyle derişikleştirilerek şerbete dönüştürülür. Vâkum altında belli bir yönteme nazaran buharlaştırmayla daha da deriştirilen bu şerbet, kristalleştirilerek beyaz şeker ile melasa aynlır. Kristalleştirilmiş şeker günümüzde daha çok direkt kullanılmaktadır; eski arıtma yöntemlerine bilhassa kesmeşeker, kelle şeker, pudraşeker vb. benzer biçimde değişik ürünlerin hazırlanması amacıyla başvurulur.
* Şekerkamışı şekeri. Şekerkamışı şekeri hususi değirmenlerde ezme-öğütme yöntemiyle özütlenir. Geride kalan lifsi artık (şekerkamışı cibresi), fabrikada yakıt olarak kullanılır. Şekerkamışı suyu kireçle arıtılarak şurup kıvamında deriştirilir ve pancar şekeri üretiminde olduğu benzer biçimde işlenir. Sadece bu yolla elde edilmiş ürün çoğu zaman "ham†doğrusu ağartılmamış bir şekerdir; ondan sonra arıtma işlemlerinden geçirilir.
* Dünya şeker üretimi, XVIII. yy. sonlarından bu yana birkaç on bin tondan günümüzde 100 Mt'a terfi etti. Başlangıçta yalnızca şekerkamışından meydana getirilen şeker, XIX. yy.'dan sonrasında daha çok şefserparıcanndan yapılmaya başlandı. Kıta ablukası esnasında ve XIX. yy.'ın son yıllarında Avrupa devletlerinin uyguladıktan siyasetler yardımıyla şekerpancarı Avrupa'ya yayıldı ve pancardan üretilen şeker, kamıştan üretilenin iki katına ulaştı. Ne var ki bu gelişmeler 1902 Brüksel konferansından ve ondan sonra da Birinci Dünya savaşı ndan sonrasında durdu. Aşın üretimin yarattığı bir bunalım 1937'de Londra konferansı'nın toplanmasına yol açtıysa da İkinci Dünya savaşı esnasında çok büyük bir şeker darlığı (bilhassa de pancardan elde edilmiş şeker bakımından) ortaya çıktı.
O tarihlerden bu yana şeker üretimi devamlı arttığından ara sıra aşırı üretim bunalımları patlak verdi ve 1977'de internasyonal bir antlaşma imzalanmış olmasına rağmen yeni bunalım tehlikeleri gene de görülmektedir. 1991 senesinde toplam 111,9 mt'luk dünya şeker üretiminin (kamıştan elde edilmiş şekerin oranı hâlâ pancardan elde edilenden birazcık daha fazladır) mühim bölümünü Hindistan (12,5 Mt), eski SSCB ülkeleri (toplam olarak 8,7 Mt), Brezilya (8,7 Mt), Çin (7,8 Mt), Küba (7,3 Mt), ABD Birleşik Devletleri (6,6 Mt), Fransa (4,7 Mt), Tayland (4 Mt), Almanya (3,9 Mt) ve Meksika (3,8 Mt) gerçekleştirmiştir.
* Türkiye'de şeker üretimi, pancardan küp ve kesme şeker üretimi ile küspe ve melaslı kuru küspe benzer biçimde yan ürün üreten sanayileri kapsar. OsmanlI İmparatorluğu
döneminde Müşir Necip Paşa (1840), Di- mitri Efendi (1840), İstanbul Fenerler idaresi müdürü Michet Paşa (1879), Yusuf Bey (1890), Hassa müşiri Topal Raif Paşa (1898) vb. kişilerce şekerpancarı yetiştirmek ve şeker fabrikası oluşturmak için bazı girişimlerde bulunulmuş oldu; sadece çeşitli nedenlerle başanlı olunamadı. 1913-1914 yıllarında Çanakkale, Bursa, Sivas, Kastamonu, Ankara, Elazığ ve Uşak'ta Almanya' dan getirtilen tohumlarla pancar yetiştirme denemelerinden pozitif sonuçlar alınmakla beraber, Birinci Dünya savaşı'nın başlamasıyla bu girişim de sonuçsuz kaldı. Cumhuriyet döneminde, devletin, hususi kesimi endüstri yatırımlanna özendirmek amacıyla çıkardığı ilk yasa olan 8 nisan 1925 tarihindeki ve 601 sayılı “Şeker fabrikalarına bahşolunan ayrıcalık ve muafiyet hakkında kanurf'un Türkiye'de şeker sanayisinin kurulması mevzusunda büyük tesiri oldu. Bu yasaya nazaran hususi şirketlere birbirine komşu beş ilin sınıriannı aşmamak ve bölge gereksinimini karşılayacak şekerpancarının devamlı olarak yetişmesine elverişli büyüklükte bir alanı kapsamak suretiyle, Tecim bakanlığı'nın saptayacağı bölgeler içinde; 25 yıl süreyle şeker fabrikaları kurma ve işletme hakkı veriliyordu. Bu fabrikalar, belirtilen süre içinde, 1913'te çıkartılan Teşviki endüstri kanunu' nun sağlamış olduğu kolaylıklardan yararlanacaklar, üretilen şekerden 8 yıl süreyle istahlak vergisi alınmayacak, üretilen pancann şeker fabrikalanna satılması koşuluyla, pancar ekim alanlan arazi vergisinden bağık tutulacak, fabrikalara kömür ve kireç teğlayan ocaklardan herhangi bir fotoğraf alınmayacak, yapınak kurulacak alanlar için gömü toraklarından bedelsiz olarak 1-5 ha'lık alan tahsis edilecek, fabrikalara gelen hammaddeler ya da üretilen ürünler kamu taşıtlarınca 1/3 oranında indirimli olarak taşınacak, fabrikada çalışan lardan 10 yıl süreyle "temettü vergisi†alınmayacaktı. Buna karşılık, mühim kolaylıklar elde eden bu yasadan yararlanmak isteyen şahıs ve kuruluşlar, şeker fabrikası kurabilecek ve işletebilecek sermayesi ve mensubu bulunduğunu kanıtlamak zorundaydılar. Bu yasanın çıkışından sonrasında, 1925' te kurulan iki şirket, şeker fabrikası kurma hakkını elde ettiler. Bu şirketlerden, 500 bin TL olan müessese sermayesinin % 68'i İş bankası, % 10'u Ziraat bankası ve Trakya illeri hususi idaresi, % 22'si hususi kişilerce karşılanan “İstanbul ve Trakya şeker fabrikaları taşâ€ Alpullu şeker fabrikası'nı; Nuri Bey'in (Nuri Şeker) öncülüğünde, Endüstri ve maadin bankası, Çekoslovak Skoda şirketi ve hususi kişiler tarafınca 600 000 TL ana para ile kurulan "Uşak Terak- kii ziraat taşâ€ Uşak Şeker fabrikası'nı 1926'da işletmeye açtılar. Böylece, Türkiye'de devletin desteğinde, hususi kesimce kurulan bu iki fabrikayla şeker sanayisinin temeli atılmış oldu. 25 ocak 1926'da çıkartılan 724 sayılı yasayla şeker dışalımı devlet tekeline alındı ve devlet ülkede üretilen şekeri tümüyle satın almayı üstlendi. Bu korumalar altında kurulan "Anadolu şeker fabrikalan taş" tarafınca 1933'te Eskişehir Şeker fabrikası, 1934'te Turhal şeker fabrikası olmak suretiyle iki yeni yapınak daha açıldı. Sadece, bu kuruluşlar devletin sağlamış olduğu tüm desteklere rağmen, üretime geçtikleri ilk yıllardan başlayarak ülkeye yeni giren pancar tanmına karşı üreticilerin tecrübe eksikliği, bu tanına karşı gösterdiği isteksizlik parasal sıkıntılar vb sorunlarla karşılaştı. Şeker üretiminin kafi düzeye ulaşamamasının da etkisiyle hükümet, bu dört şeker fabrikasını bir firmanın çatısı altında toplamak, ülkenin her yerinde tek şeker fiyatı uygulamak, şeker üretimini rasyonelleştirmek vb amaçlarla, 6 temmuz 1935'te İş bankası, Ziraat bankası ve Sümerbank'ın eşit katılımlarıyla 22 milyon TL sermayeli "Türkiye Şeker fabrikalan taşâ€yi kurdu. Sonrasında ülkenin giderek artan şeker talebini karşılamak suretiyle 1953'te Adapazarı; 195416 Amasya, Konya ve Kütahya; 1955'te Burdur, Susurluk, Kayseri; 1956'da Erzurum, Erzincan, Malatya ve Elazığ; 1962'de Ankara; 1963'te Kastamonu; 1977de Afyon; 1982de Muş ve Ilgın; 1983 te Bor; 1984 te Ağrı ve 1985 te Elbistan şeker fabrikalan kuruldu.
Türkiyede şeker üretimi 1927 senesinde 600 ton iken, 1950de 137 400 tona, 1970 te 591 600 tona, 1980'de 1 048 621 tona terfi etmiştir. 1991 yılındaysa Türkiye'de 1 887 880 ton şeker üretilmiş, 64 800 ton dışsatım yapılmıştır. Aynı yıl, şeker sanayisinin yan ürünlerinden olan ve ispirto sanayisinin temel girdilerinden birini oluşturan melas üretimi 680 689 ton; hayvan yemi olarak kullanılan yaş küspe üretimi ise 5 556 000 ton olarak gerçekleşmiştir. Türkiye şeker sanayisi, hammaddesinin bir endüstri bitkisi olması sebebiyle tarıma dayalı bir endüstri koludur. Tarımsal verimin artışında ve bilhassa de besi hayvancılığının gelişmesinde mühim bir yeri olan şekerpancarı tarımı, Türkiye'de, sözleşmeli çiftçiler eliyle 3 ve 4'lü dönüşümlü ekim uygulanarak yapılmaktadır. Şeker sanayisinde etkinlik gösteren işletmelerin ziraat örgütleri, şekerpancarı üreticilerine her türlü teknik bilgi, tarımsal vasıta ve makineler, gübre, tohum, zararlılara karşı çeşitli ziraat ilaçları vb. yardımlar yapmakta, ayni ve nakdi krediler sağlamaktadırlar. Bu hizmetlerin bir kısmı de üreticilerin kurduğu "Pancar ekicileri istihsal kooperatifleri" ve onların üst kuruluşlan olein "Pankobiriik" tarafınca karşılanmaktadır. Türkiye şeker sanayisinin kuruluşları bu işlevlerinin yanı sıra, hükümet tarafınca “yağlı tohum projesi" ve "besi projesi" hazırlamak ve bu projeler gereğince ayçiçeği, soya ekimi vb. yağlı tohumların ekimini; ve sığır yetiştiriciliği başta olmak suretiyle besi hayvancılığını özendirmek ve geliştirmekle göreve getirilmiştir.
Kaynak: Büyük Larousse
ŞEKERLEMEK g. f. Bir şeyi şekerlemek, içine şeker koymak; şekerle tatlandırmak.
♦ şekerlenmek dönşl. f. Şekerli bir eriyik sözkonusuysa, içindeki şeker ayrışarak billurlaşmak: Bal şekerlenmiş. Şeker lenen reçelleri tekrardan kaynatmak gere kir.
♦ şekerlenmek dönşl. f. Şekerli bir eriyik sözkonusuysa, içindeki şeker ayrışarak billurlaşmak: Bal şekerlenmiş. Şeker lenen reçelleri tekrardan kaynatmak gere kir.
Kaynak: Büyük Larousse
şeker ingilizcesi
- sugar; lump of sugar, sugar lump, sugar cube; candy; diabetes; sweet, pretty, lovely
şekerli
ödat
1 . İçinde şeker bulunan:
"Elmalar, ferik elmaları benzer biçimde kokulu, şekerli, tatlıdır."- S. F. Abasıyanık.
2 . Şeker hastalığı olan.
Birleşik Sözler
şekerli kahve
ödat
1 . İçinde şeker bulunan:
"Elmalar, ferik elmaları benzer biçimde kokulu, şekerli, tatlıdır."- S. F. Abasıyanık.
2 . Şeker hastalığı olan.
Birleşik Sözler
şekerli kahve
şekerlenmek
(nesne almayan eylem)
(nesne almayan eylem)
- (şekerli eriyikler için) İçindeki şeker, billûr durumuna gelip ayrılmak:
Şeker pancarından şeker eldesi fizyolojik değişme mi yoksa kimyasal değişme midir?
Şeker-şeker çözeltisinin, süzme yöntemiyle ayrılmamasının sebebi nedir?
Şeker pancarı ile ispirto arasındaki bağlantı nedir?
YORUMLAR