ŞEMSE a. (ar. şems'ten şemse). Esk. Yazma kitapların cildine ve ilk sayfaların üst kısmına, kumaşlara ya da kapı, pencere şekli...
ŞEMSE a. (ar. şems'ten şemse). Esk. Yazma kitapların cildine ve ilk sayfaların üst kısmına, kumaşlara ya da kapı, pencere şeklinde bölgelere işlenen ve güneşi çağrıştıran bir motif.
—ANSİKL. Şemseler, çoğunlukla, kitabın sağ kapağına yapılır (iki kapağı, iç kapağı ya da miklebi şemseli çitler de vardır). Bu tür çitlere şemseli kap denir. Anadolu Selçuklularında ve XV. yy. osmanlı ciltlerinde çoğu zaman yuvarlak, dilimli ve azca da olsa oval şemseler kullanılmıştır. XVI. yy.'dan başlayarak oval ve salbekli (şemsenin alt ve üst ucundaki uzantı süsleme) şemseler yaygınlaşmıştır. Şemse, salbek ve köşebentler, bir kenarsuyu ile çevrilidir. Klasik ciltlerde şemse ile köşebentlerin arası çoğu zaman bezemesiz bırakılır. Şemselerde rumiler, hatayiler, geometrik motifler yaygındır. Bu motifler çoğu zaman S biçiminde gelişir ve ters bir bakışıktık gözlenir. Şemseler, kitabın tümünü kaplayan meşin üstüne yapılabileceği şeklinde (yekpare' şemse), cildin ortası oyularak buraya ayrı bir parça halinde de yerleştirilebilir (parçalı' şemse). Oyma biçiminde ya da kızdırılmış kalıpla deri üstüne işlenen, bir merkezden ya da vazodan çıkan küçüklü büyüklü çiçekli dallardan oluşan buketli şemseter de vardır. Ek olarak ayırma' şemse (alttan ve üstten ayırma), gömme' şemse, kabartma' şemse, köşeli' şemse, mülemma' şemse, müşebbek' şemse, mülevven' şemse, mürgdar' şemse, rumi' şemse, sıvama' şemse, soğuk' şemse, yapıştırma' şemse, yazma' şemse ve zincirli' şemse şeklinde türleri bulunmaktadır.
—ANSİKL. Şemseler, çoğunlukla, kitabın sağ kapağına yapılır (iki kapağı, iç kapağı ya da miklebi şemseli çitler de vardır). Bu tür çitlere şemseli kap denir. Anadolu Selçuklularında ve XV. yy. osmanlı ciltlerinde çoğu zaman yuvarlak, dilimli ve azca da olsa oval şemseler kullanılmıştır. XVI. yy.'dan başlayarak oval ve salbekli (şemsenin alt ve üst ucundaki uzantı süsleme) şemseler yaygınlaşmıştır. Şemse, salbek ve köşebentler, bir kenarsuyu ile çevrilidir. Klasik ciltlerde şemse ile köşebentlerin arası çoğu zaman bezemesiz bırakılır. Şemselerde rumiler, hatayiler, geometrik motifler yaygındır. Bu motifler çoğu zaman S biçiminde gelişir ve ters bir bakışıktık gözlenir. Şemseler, kitabın tümünü kaplayan meşin üstüne yapılabileceği şeklinde (yekpare' şemse), cildin ortası oyularak buraya ayrı bir parça halinde de yerleştirilebilir (parçalı' şemse). Oyma biçiminde ya da kızdırılmış kalıpla deri üstüne işlenen, bir merkezden ya da vazodan çıkan küçüklü büyüklü çiçekli dallardan oluşan buketli şemseter de vardır. Ek olarak ayırma' şemse (alttan ve üstten ayırma), gömme' şemse, kabartma' şemse, köşeli' şemse, mülemma' şemse, müşebbek' şemse, mülevven' şemse, mürgdar' şemse, rumi' şemse, sıvama' şemse, soğuk' şemse, yapıştırma' şemse, yazma' şemse ve zincirli' şemse şeklinde türleri bulunmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
ŞEMSE Ar. şemse
TDK, Türk Dil Kurumu
1. esk. Yazma kitapların cildine, baş sayfalarının üst kısmına ya da kumaşlara, kapı, pencere vb. bölgelere işlenen ya da çizilen güneş biçiminde süs.
2. Gümüş kılaptandan yapılmış yazma oyası.
3. Eski cilt kapaklarının dış yüzünde, ortada bulunan oval bezeme.
TDK, Türk Dil Kurumu
1. esk. Yazma kitapların cildine, baş sayfalarının üst kısmına ya da kumaşlara, kapı, pencere vb. bölgelere işlenen ya da çizilen güneş biçiminde süs.
2. Gümüş kılaptandan yapılmış yazma oyası.
3. Eski cilt kapaklarının dış yüzünde, ortada bulunan oval bezeme.
YORUMLAR