Ses nedir? Ses iyi mi doğar ve iyi mi yaypılır? Müzik ile gürültü arasındaki farkların bir öykü ile anlatıldığı yazımız. Çevremize baktığım...
Ses nedir? Ses iyi mi doğar ve iyi mi yaypılır? Müzik ile gürültü arasındaki farkların bir öykü ile anlatıldığı yazımız.
Dikkat edersek görürüz ki her sesi çıkaran bir cisim vardır: Vapur düdük öttürür; otomobil korna çalar; arabanın tekerlekleri gürültü çıkarır; su şırıldar; kuşlar şakır, insanoğlu da konuşur, bağırır, türkü söyler, öyleyse, mevzumuza bir soruyla girelim:
SES NEDİR?
• Ses cisimlerin titreşimi sonunda doğarak kulağımıza gelen, bizlere bir şey işittiren hava dalgasıdır.
Demek oluyor ki her ses bir cismin titreşimiyle ortaya çıkar. Yalnız, bu titreşimleri gözümüzle göremediğimiz benzer biçimde, kulağımızın işitmediği sesler de vardır. Gerçekte, her şey, üstüne vurunca titrer. Azca titreşen vardır; çok titreşen vardır. Bir taşa sopayla vurunca, taş katı olduğundan, titreşimini göremeyiz; yalnız, bu titreşimden doğan hava dalgasını duyarız. Bir ipi iki ucundan gerip üstüne parmağımızla vurursak, ipin titreştiğini, bununla beraber «Vın!» diye bir ses çıkardığını da duyarız; şundan dolayı ip yumuşaktır, çok titrer.
MANDOLİN ÇALARKEN
Turgut bigün mandolin çalıyordu. Ablası Ayla onu ses mevzusunda sınamak için sordu:
— «Mandolinden bu ses iyi mi çıkıyor?»
— «Tellerin titreşmesinden.»
— «Peki, şu bardağa parmağımla vurunca gene ses çıkıyor fakat, bardak titremiyor. Buna ne dersin?»
Turgut bilgisini gösterebileceği için sevinçle gülümsedi.
— «Görülmesin! Gene de titreşiyor. Tüm cisimlerin titreşimi gözle görülmez ki. Tel benzer biçimde cisimler büyük titreşimler yaptıkları için hareketlerini gözümüzle de görebiliriz. Bardak gibilerinin titreşimi ise yalnız sesinden anlaşılır. Bak şimdi bir testereyle iyi mi ses çıkaracağım!»
Turgut gidip testere getirdi, sapından tutup diğeri eliyle demirine vurdu. Hafifçe bir ses çıktı. Sonrasında Turgut testerenin ucunu iyice büktü, gene birden bıraktı. Testerenin hareketi iyice görülüyordu. Testere iki yana gidip gelme hareketi, kısaca titreşim hareketi yapmış oldu. İki yana gidip gelmesi yavaş yavaş azaldı, sonunda da tüm tüm durdu. Testere sallandıkça ses çıkarıyordu. Durunca sesi de çıkmaz oldu.
Ayla: «Peki, şimdi bu deneylerle neyi göstermiş oldun, Turgut?» diye sordu.
Turgut söyledi:
• Ses titreşim hareketi sonunda ortaya çıkar.
• Titreşen cisim durunca (dengeye erişince) ses vermez.
• Sesin sertliği titreşim hareketinin şiddetine bağlıdır.
Ayla: «Evet» dedi. «Titreşen cisimlerin hareketini belirleyen bazı büyüklükler var, onları anlatabilir misin şimdi de?»
TİTREŞİM NEDİR?
Turgut: «Normal olarak!» dedi. «Bak, abla, şu mandolin telini çekip bırakıyorum. N’oluyor? Tel titreşim hareketi yapıyor, değil mi? Bu anlama gelir ki tel, iki ucu durağan(durgun) kalmak suretiyle, inip kalkıyor. En çok da fazla çekip bıraktığım orta noktası inip kalkıyor. İşte bu noktayı alalım yalnız. Bu noktanın çıkmış olduğu en üst yükseklik ile indirilmiş olduğu en alt yükseklik a-rasında yapmış olduğu harekete bir titreşim denir.
«Bunu testerede daha iyi görürüz. Bak: Testerenin ucunu büktüm, bıraktım. Ucu iki yana sallanıyor. İşte yanlardaki iki sınır arasındaki hareket bir titreşimdir. Bu titreşimin tamamlanması için geçen zamana da titreşimin periyodu denir. 1 saniye içindeki periyod sayısı ise frekans adım alır. Gözle sayamayız fakat, diyelim ki bu çelik testere bir saniye içinde on titreşim yapıyor, kısaca iki uç içinde 10 kez gidip geliyor, o vakit bu testerenin titreşim hareketinde frekans 10’dur.»
Ayla: «Peki bu hareketin periyodu kaçtır?»
Turgut: «Onu bulmak da kolay: Bir saniye içinde 10 titreşim yaptığına bakılırsa, testerenin bir titreşimi saniyenin
onda birinde tamamlanıyor anlama gelir. Öyleyse bu hareketin periyodu 1/10 saniyedir.»
YORUMLAR