Toplumsal statüler ve roller mevzusunun ayrıntılı açıklaması ve sunumu. Rol çatışması ne anlamına gelir? Tanımlamalar ve bilgilerin yer almı...
Toplumsal statüler ve roller mevzusunun ayrıntılı açıklaması ve sunumu. Rol çatışması ne anlamına gelir? Tanımlamalar ve bilgilerin yer almış olduğu yazımız.
a) Verilmiş Statüler: Soy sop ilişkileri, din – mezhep ilişkileri, aşiret tarikat ilişkileri. Otokratik toplumlarda çoğu zaman bu statüler egemendir. Zor değişiyor. Ferdin şahsi özelliklerinin pek görevi yoktur.
b) Kazanılmış Statüler: Eğitim, meslek ve bireysel kabiliyetler, belirleyicidir. Demokratik toplumlarda bu statüler geçerlidir. Kolay değişiyor. Ferdin şahsi uğraşı ve kabiliyetleri belirleyicidir.
Bireylerin yaşadıkları toplumda aniden çok statüleri vardır. Mesela bir öğretmen, okulda öğretmen, evde anne – baba, toplumda aydın, mahallede komşu, ülkede yurttaş statülerinde olabilir. Bu statülerden birisi ötekilere oranla ağır basar ki buna kilit statü denilir.
Toplumsal rol, belirgin bir toplumsal statüdeki bireyden, toplumun beklentileri ile ferdin gerçekleştirebildiği davranışlar toplamıdır. Toplumun bireyden beklentilerine “rol beklentileri”, ferdin gerçekleştirebildiği davranışlara ise “gerçek rol” denir.
Toplumun beklentileri, bir mealde ideal rol davranışıdır. Kişi, eğer toplumun beklentilerine uygun davranışlar gösterebilirse “ideal anne – baba”, “ideal talebe”, “ideal öğretmen” nitelemesine mevzu olur.
İdeal olmanın ölçütü, toplumdan topluma değişiyor.
Statü ve rol, karmaşık bir toplumda birbirlerini tanımayan insanoğlu arasındaki ilişkileri düzenler. Mesela bir lokantaya satın alan olarak giren biri, kendisine belli başlı hizmetlerin yapılmasını bekler. Çünkü satın alan statüsü, ona bu hakkı vermektedir.
Hemen aşağıdaki örnek statünün önemi ve niteliğini göstermesi bakımından ilginçtir:
Genç bir kadın, doktora gider. Hekim kendisini muayene ettikten sonrasında;
— Size iyi bir haberim var Mrs. Jones, der.
Hanım:
— Ben Mrs. Jones değildir, Miss Jones’im, diye yanıt verir.
Bunun üstüne tabip:
— O halde, size, fena bir haberim var Miss Jones, der.
Görüldüğü benzer biçimde, aynı fizyolojik vaziyet, bir statü için iyi haber, başka bir statü için fena haber niteliği taşımaktadır.
Rol Çatışması
Karmaşık toplumlarda değişik statüler işgal eden bireyler buna paralel olarak çok sayıda rol oynamak zorunda kalmaktadırlar. Ferdin, tüm bu rolleri yaşamının ilk dönemlerinde öğrenmesi olanaksızdır. Bu yüzden, kişi, yeni statüler işgal ettikçe bunlara ilişkin rolleri de öğrenmek durumundadır. Bu öğrenme ya sınama – yanılma yöntemiyle ya da gözlemlerle gerçekleşir.
Bigün süresince dahi, türlü roller oynamayı gerektiren günümüzün karmaşık toplumlarında kişi, kimi zaman bir rolden diğerine geçişte güçlükle karşılaşır. Bir rolden diğerine geçişte uyum sağlanamaması, rol çatışmalarına neden olur. Mesela, karşısına suçlu olarak getirilen şahıs ile akrabalık ilişkisi içinde bulunan yargıç rol çatışması içine girebilir. Yargıçlık statüsünün gerektirdiği roller ile akrabalık statüsünün gerektirdiği roller bu durumda çatışmaktadır.
Dairesinde amir, sokakta yurttaş, evinde baba, berberde satın alan statüsünde olan biri her yerde amir rolünü canlandıran davranışta bulunursa “rol çatışması” içine girmiş olur.
Kendi çocuğunun imtihan kağıdını okuyan bir baba, öğretmen benzer biçimde davranırsa babalık, baba benzer biçimde davranırsa öğretmenlik görevini aksatır.
Rol çatışmaları, bireysel açıdan olmasıyla birlikte toplumsal açıdan da olumsuzluklara yol açabilir.
YORUMLAR