Türkiye’de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri nedir? Aşındırma şekilleri ve biriktirme şekilleri nedir, özellikleri, hakkında bilgi. TÜR...
Türkiye’de akarsuların oluşturduğu yer şekilleri nedir? Aşındırma şekilleri ve biriktirme şekilleri nedir, özellikleri, hakkında bilgi.
TÜRKİYE’DE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Türkiye, yarı nemli bir iklime haiz olduğundan akarsular yönünden zengindir. Bundan dolayı yerşekillerimizi biçimlendiren en mühim dış güç akarsulardır.
Türkiye’de akarsu aşınım şekillerinin başlangıcında vadiler gelir. Türkiye’de dağlık alanlar çok olduğundan bu dağlardan inen akarsuların eseri olan kertik ya da çentik vadilere yaygın olarak rastlanır.
İki düzlük arasındaki kütleyi yaran akarsular, boğaz vadiler oluştururlar. Türkiye’de, sarp dağları yaran bu vadi türlerinin yüzlerce örneği vardır. Fakat bunların en mühimleri, kıyı ile iç bölgeleri birbirine bağlayanlardır. Akdeniz’i İç Anadolu’ya bağlayan Gülek ve Göksu vadileri ile, Karadeniz’i iç bölgelere bağlayan Yeşilırmak, Kızılırmak ve Sakarya vadileri bunların başlıcalarıdır.
Zap suyu ve kolları tarafınca yarılan Hakkâri Dağları’nda, oldukça derin ve dik yamaçlı vadiler oluşmuştur.
Yatay duruşlu ve değişik sertlikteki tabakalar arasına gömülen akarsular, çoğu zaman kanyon vadiler oluşturur. Akdeniz’deki karstik alanlarda bir çok kanyon vadiye rastlanabilir.
Türkiye’de menderesler oluşturan akarsu örnekleri çok fazladır. Akarsuların denize ulaştıkları yerlerde bu tür büklümler daha da artar. Ege Bölgesi’ndeki çöküntü ovalarında yer edinen akarsular menderesli yataklarıyla dikkati çekerler.
Eğimin azaldığı yerlerde akarsu yataklarının iki yakasında dar ya da geniş düzlükler oluşur ki, bu tür vadilere tabanlı vadi denir.
Ege Bölgesi’ndeki çöküntü alanlarına yerleşen akarsuların büyük bir kısmı tabanlı vadilere haizdir. Öteki akarsu vadilerinin de bazı yerlerinde geniş taban düzlükleri oluşmuştur.
Bir akarsu yatağında, doğduğu yerden döküldüğü yere kadar, ender olarak tek tip vadiye rastlanır. Türkiye’de bir akarsu yatağı süresince, kertik, boğaz ve tabanlı vadiler birbirini izler.
Akarsularımız, dağ kuşaklarını dar ve derin vadilerle parçalamış, böylece yer şekillerinin daha da engebeli hale gelmesine yol açmıştır.
Türkiye’de nebat örtüsünden yoksun yamaçlarda kırgıbayır şekilleri çok yaygındır. Kırgıbayır topografyasının en tipik şekillerine Nevşehir, Ürgüp ve Göreme çevresindeki volkanik arazilerde rastlanır.
Dev kazanlarının en güzel örnekleri Murat nehri yatağında, Akdeniz’de Düden ve Manavgat şelâlelerinin döküldüğü yerlerde görülmektedir.
Nevşehir, Niğde, Kırşehir ve Kayseri çevresinde, yağmur ve kar sularının tüfleri aşındırmasıyla oluşan en tipik yerşekli olan peribacaları çok yaygındır.
2. BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
Türkiye’deki en mühim akarsu birikinti şekilleri ovalardır.
Kıyılarımızda gelgit sertliği azca olduğundan akarsuların denize döküldüğü yerlerde verimli delta ovaları oluşmuştur.
İç bölgelerimizde çöküntü alanlarının, çevreden taşman alüvyonlarla dolması sonucu oluşmuş birikinti ovaları pek çoktur.
Türkiye’de yaygın olarak rastlanan aşındırma ve biriktirme şekillerinden biri de akarsu sekilleridir. Akarsu sekileri, vadi tabanlarının yüksekte kalmış bölümleridir.
Vadi tabanlarının yüksekte kalabilmesi için akarsuyun yeni bir güç kazanarak vadi tabanına gömülmesi gerekir. Bu da iki şekilde gerçekleşir:
1. İklimin değişerek daha yağışlı bir döneme geçilmesi sonucu akarsuyun daha çok su taşıması.
2. Akarsuyun döküldüğü taban seviyesinin değişmesi.
Türkiye’deki deniz seviyelerinde 100 metreyi kabul eden oynamalar olmuştur. Denizlerin çekilmiş olduğu dönemlerde akarsuların aşındırma güçleri artmış, böylece oluşturdukları tabanlara gömülmüşlerdir.
YORUMLAR