YAŞATKAN sıf. Yaşamayı, yaşamın sürmesini, çoğalmayı elde eden. — Biyol. Vücutta iç homeostaziyi (solunum, dolaşım, bezlerin sal...
YAŞATKAN sıf. Yaşamayı, yaşamın sürmesini, çoğalmayı elde eden.
— Biyol. Vücutta iç homeostaziyi (solunum, dolaşım, bezlerin salgıları, sindirim, ısı ayarlanması) sürdürmeye yarayan biyolojik işlevlere denir.
— Nörol. Yaşatkan çekirdek, merkez sinir sisteminde bitkisel yaşamı denetleyen sinirsel yapı. (Yaşatkan çekirdekler bilhassa hipotalamus, beynimiz sapları ve omurilikte mevcuttur ise de başka sinirsel yapılarla ve bilhassa beynimiz kodeksiyle de ilişkilidir.) || Yaşatkan gangiiyon, içorganlarda devimsel rol oynayan yaşatkan sistem gangliyo- nu. (Bk. ansikl. böl.) || Yaşatkan sinir sistemi, sinir sisteminin, bitkisel yaşamın sürmesini ve içorganların çalışmasını sağla- van kısımı. (Eşanl. OTONOM SİNİR SİSTEMİ, VEJETATİF SİNİR SİSTEMİ.) [Bk ansikl. böl]
—ANSİKL. Karş. anat. Bedensel sinir sistemi ile yaşatkan sinir sistemi arasındaki ayırım knidlilerden başlar. Bunlarda dışa dönük, ten dışı bir sinir sistemi ağı ile bir ten içi ya da içorgan sinir sistemi mevcuttur. Bu iki sistem içinde çok gevşek bir ilişki vardır. Bu ikilik tüm şubelerde görülür. Yaşatkan sinir sistemi bedensel sinir sistemi karşısında neredeyse özerk bir çabalama içindedir. Halkalısolucanlarda, yumuşakçalarda ve eklembacaklılarda yaşatkan sinir sistemi içorgan gangliyon- ları biçimindedir, en başta sindirim sistemine sinir sağlar, ikinci derecede kalbe ve diğeri içorganlara sinir lifleri verir. Kabuklularda ve böceklerde birisi önde ağız çevresinde, birisi arkada bilhassa üreme organları yöresinde olmak suretiyle iki otonom sinir sistemi vardır.
Omurgalılarda otonom sinir sistemi, başka türlerden değişik olarak bedensel sinir sistemiyle daha çok bağlantılıdır. Embriyonda sinir sistemi geliştiği sırada sinir borusunun iki yanına gangiiyon şeritleri halinde yerleşir. Hücreler vücudun karın yönüne göç ederler ve sempatik sinir sistemi zincirini, içorgan çevresi ve içorgan gangliyonlarını ve aralarında böbreküstü bezi hücreleri de olmak suretiyle paragangliyon hücrelereni meydana getirirler. Bu sempatik sinir sistemi zinciri süresince, birleştirici sinir dalları, sempatik gangliyon- ları omurilik sinirlerine ve karma kafa sinirlerine bağlar. Omuriliğin önboynuzları içinde bulunan ve içorganların hareketlerim elde eden gangiiyon öncesi nöronlar kolinerjik olup sempatik sistemin içorgan nöronlarıyla (sempatik ya da içorgan çevresi gangliyonlar) eklemlenir. Bu sempatik nöronlar ya adrenerjiktirler (ortosempatik sistem), çevre ya da içorgan uyarıcılarını etkisinde bırakır ve noradrenalin salgılarlar, ya da kolinerjiktirler (parasempatik sistem), sagıamaK için ue leyenıçı sırmıeruen yararlanırlar.
* Nörol. Yaşatkan gangliyonlar. Sempatik ve parasempatik gangliyonlar olarak ikiye ayrılır. Genel düzenleri sabittir: her gangiiyon omurilikten gelen bir içorgan devindirici sinir lifi alır. Bu lifler, gangliyon- sonrası nöron denilen nöronu uyarmak için asetilkolin salgılar.
Sempatik gangliyonlar omurganın yakınında yer alır: omur yanı ve omur önü gangliyonları. Gangiiyon sonrası hücrelerin aracısı, içorganların türlü işlevlerini yöneten noradrenalindir. Gözbebeklerinin ve bronşların genişlemesi, kaslarda dolaşımın düzenlenmesi, kalp atışlarının hızlanması noradrenaline bağlıdır. Stres esnasında sempatik gangliyonların harekete geçmesi, bireyi kaçmaya ya da dövüşmeye iteler. Sempatik gangliyonlarda bundan başka, dopamin salgılayan fluoresan hücreler ve glia hücreleri mevcuttur.
Parasempatik gangliyonların aracısı asetilkolindir. Bu gangliyonlar, sempatik gangliyonların yakınında, içorganların çevresinde, hatta onların çeperlerinin içinde mevcuttur. Gözbebeklerin kapanmasına, bronşların daralmasına, kalbin yavaşlamasına, sindirim salgılarının çoğalmasına ve bağırsak sığamsallığının artmasına niçin olur; sindirimi kolaylaştırır ve sempatik gangliyonların tesirini dengeler.
* Yaşatkan sinir sistemi. Şu sistemlerden oluşur:
1. yaptırıcı ve alıcı bir çevre sistemi (sempatik ve parasempatik sistemleri ihtiva eder);
2. merkezi kumanda sistemi (kalp ve damar basıncına bağlı olarak solunum ve dolaşımı düzenleyen beynimiz sapındaki ağsı oluşum ile beslenme ve içsalgı işlevlerini düzenleyen hipotalamus merkezlerini ihtiva eder).
Yaşatkan sinir sistemi, merkez sinir sisteminin bilhassa limbik alanları, bademcik çekirdeği ve hareket merkezleriyle bağlantılıdır.
— Biyol. Vücutta iç homeostaziyi (solunum, dolaşım, bezlerin salgıları, sindirim, ısı ayarlanması) sürdürmeye yarayan biyolojik işlevlere denir.
— Nörol. Yaşatkan çekirdek, merkez sinir sisteminde bitkisel yaşamı denetleyen sinirsel yapı. (Yaşatkan çekirdekler bilhassa hipotalamus, beynimiz sapları ve omurilikte mevcuttur ise de başka sinirsel yapılarla ve bilhassa beynimiz kodeksiyle de ilişkilidir.) || Yaşatkan gangiiyon, içorganlarda devimsel rol oynayan yaşatkan sistem gangliyo- nu. (Bk. ansikl. böl.) || Yaşatkan sinir sistemi, sinir sisteminin, bitkisel yaşamın sürmesini ve içorganların çalışmasını sağla- van kısımı. (Eşanl. OTONOM SİNİR SİSTEMİ, VEJETATİF SİNİR SİSTEMİ.) [Bk ansikl. böl]
—ANSİKL. Karş. anat. Bedensel sinir sistemi ile yaşatkan sinir sistemi arasındaki ayırım knidlilerden başlar. Bunlarda dışa dönük, ten dışı bir sinir sistemi ağı ile bir ten içi ya da içorgan sinir sistemi mevcuttur. Bu iki sistem içinde çok gevşek bir ilişki vardır. Bu ikilik tüm şubelerde görülür. Yaşatkan sinir sistemi bedensel sinir sistemi karşısında neredeyse özerk bir çabalama içindedir. Halkalısolucanlarda, yumuşakçalarda ve eklembacaklılarda yaşatkan sinir sistemi içorgan gangliyon- ları biçimindedir, en başta sindirim sistemine sinir sağlar, ikinci derecede kalbe ve diğeri içorganlara sinir lifleri verir. Kabuklularda ve böceklerde birisi önde ağız çevresinde, birisi arkada bilhassa üreme organları yöresinde olmak suretiyle iki otonom sinir sistemi vardır.
Omurgalılarda otonom sinir sistemi, başka türlerden değişik olarak bedensel sinir sistemiyle daha çok bağlantılıdır. Embriyonda sinir sistemi geliştiği sırada sinir borusunun iki yanına gangiiyon şeritleri halinde yerleşir. Hücreler vücudun karın yönüne göç ederler ve sempatik sinir sistemi zincirini, içorgan çevresi ve içorgan gangliyonlarını ve aralarında böbreküstü bezi hücreleri de olmak suretiyle paragangliyon hücrelereni meydana getirirler. Bu sempatik sinir sistemi zinciri süresince, birleştirici sinir dalları, sempatik gangliyon- ları omurilik sinirlerine ve karma kafa sinirlerine bağlar. Omuriliğin önboynuzları içinde bulunan ve içorganların hareketlerim elde eden gangiiyon öncesi nöronlar kolinerjik olup sempatik sistemin içorgan nöronlarıyla (sempatik ya da içorgan çevresi gangliyonlar) eklemlenir. Bu sempatik nöronlar ya adrenerjiktirler (ortosempatik sistem), çevre ya da içorgan uyarıcılarını etkisinde bırakır ve noradrenalin salgılarlar, ya da kolinerjiktirler (parasempatik sistem), sagıamaK için ue leyenıçı sırmıeruen yararlanırlar.
* Nörol. Yaşatkan gangliyonlar. Sempatik ve parasempatik gangliyonlar olarak ikiye ayrılır. Genel düzenleri sabittir: her gangiiyon omurilikten gelen bir içorgan devindirici sinir lifi alır. Bu lifler, gangliyon- sonrası nöron denilen nöronu uyarmak için asetilkolin salgılar.
Sempatik gangliyonlar omurganın yakınında yer alır: omur yanı ve omur önü gangliyonları. Gangiiyon sonrası hücrelerin aracısı, içorganların türlü işlevlerini yöneten noradrenalindir. Gözbebeklerinin ve bronşların genişlemesi, kaslarda dolaşımın düzenlenmesi, kalp atışlarının hızlanması noradrenaline bağlıdır. Stres esnasında sempatik gangliyonların harekete geçmesi, bireyi kaçmaya ya da dövüşmeye iteler. Sempatik gangliyonlarda bundan başka, dopamin salgılayan fluoresan hücreler ve glia hücreleri mevcuttur.
Parasempatik gangliyonların aracısı asetilkolindir. Bu gangliyonlar, sempatik gangliyonların yakınında, içorganların çevresinde, hatta onların çeperlerinin içinde mevcuttur. Gözbebeklerin kapanmasına, bronşların daralmasına, kalbin yavaşlamasına, sindirim salgılarının çoğalmasına ve bağırsak sığamsallığının artmasına niçin olur; sindirimi kolaylaştırır ve sempatik gangliyonların tesirini dengeler.
* Yaşatkan sinir sistemi. Şu sistemlerden oluşur:
1. yaptırıcı ve alıcı bir çevre sistemi (sempatik ve parasempatik sistemleri ihtiva eder);
2. merkezi kumanda sistemi (kalp ve damar basıncına bağlı olarak solunum ve dolaşımı düzenleyen beynimiz sapındaki ağsı oluşum ile beslenme ve içsalgı işlevlerini düzenleyen hipotalamus merkezlerini ihtiva eder).
Yaşatkan sinir sistemi, merkez sinir sisteminin bilhassa limbik alanları, bademcik çekirdeği ve hareket merkezleriyle bağlantılıdır.
Kaynak: Büyük Larousse
yaşatkan
ödat
ödat
- Yaşamın sürmesini, büyümeyi, çoğalmayı elde eden.
YORUMLAR