Mecburi Kabul Toplumsal psikoloji araştırmalarında mühim bir paradigma oluşturan mecburi kabul ya da uyma (forced compliance), bir f...
Mecburi Kabul
Toplumsal psikoloji araştırmalarında mühim bir paradigma oluşturan mecburi kabul ya da uyma (forced compliance), bir ferdin türlü dış etkenlerin etkisiyle, görüş, inanç ve tutumlarına zıt davranışta bulunmasıdır. Mesela, Milgram'ın itaat deneyine katılan denekler, bu şekilde bir durumda bulunmaktadırlar. Bunun başka bir takım klasik Örnekleri, araştırmacının isteğiyle, deneklerin inançlarına aykırı fikirleri korumak için çaba sarfeden bir dilekçeye imza atmaları, çekici bir oyuncakla oynamamaları ya da kendilerini yiyecek ya da içecekten yoksun etmeleridir.
Mecburi uyma paradigması, ilk bilişsel çelişki deneylerinin temel paradigmasıdır. Söz konusu deneylerde denek, inançlarına aykırı bir davranış yapma durumuna sokulmakta ve bir süre sonra tutum ya da motivasyonlarını bu davranışla bağdaşacak şekilde değiştirmektedir. Bu çalışmalarda, çelişkiyi yok etme (azaltma ya da indirgeme) süreci, davranış sonrasında yer alır ve çelişkiyi ortadan kaldırma uğraşı, tek bir davranışa dayanmaktadır.
Daha sonraki bir takım çalışmalarda, deneklerin tutumları ya da motivasyonlarıyla çelişen bir yerine iki davranış öngörülmüş ve bu düzenek, 'ikili mecburi uyma' olarak nitelendirilmiştir. Mesela T tutumuna haiz bir denek, bu tutumla uyuşan (+) ya da uyuşmayan (-) A ve B davranışlarını yapmış olabilir. Bilişsel çelişkinin söz mevzusu olabilmesi için ekranda görülen pencereden bir tekinin, sözgelimi A davranışının, deneğin T tutum ya da motivasyonuyla tutarsız olması yeterlidir.
Buna ek olarak B davranışını alalım. B için iki ilişki dikkate alınmalıdır, B'nin hem A, hem de T ile ilişkisi. Yansız ilişkiler dikkate alınmazsa, iki davranış aralarında uyuşabilir ve bu durumda her ikisi de T ile çelişkilidirler (A ile B aralarında + ilişkili, T ile - ilişkili):
Deneycinin isteği üstüne hoş olmayan bir iş yapmak (A ) ve sonrasında bu işin hoş olduğu yönünde görüş söylemek (B). Başka durumda B davranışı A ile tutarsız olup T ile uyuşabilir (T ile B aralarında + ilişkili, A ile - ilişkili): A'yı yapmakla beraber, bunun hoş olmadığı yönünde görüş söylemek (B).
Söz konusu deney düzeneklerinde, ikili mecburi uyma şartları söz mevzusudur ve bu deney koşulları, bilişsel çelişki teorisinin köktencilik versiyonlarının revizyonu bakımından mühim sonuçlar vermektedir. Nitekim bu tabloda meydana getirilen bir çalışmada (Joule, 1993), deneklerin çelişkisinin L koşulda daha büyük, II. koşulda ise daha az olacağı öngörülmekle beraber, sonuçlar ters yönde çıkmıştır. Buna nazaran çelişki oranının saptanmasında I. koşulda A ile T ilişkisinin, II. koşulda ise B ile T ilişkisinin dikkate alınmaması gerekmektedir.
Girandola da (1996, 1997), Festinger ve Carlsmith'in ünlü araştırmasının repliğini yaparak bu öğrenmeyi çelişki yaratan iki davranışla tekrarlamış ve tutumlarına aykırı iki davranış yapanların, bir davranış yapanlara kıyasla, daha az çelişki yaşadıklarını saptamıştır. (Kaynak: Beauvois, Joule Monteil, 1993).
Mecburi Nedir?
Kabul Edilmeyen Dualar
Ön Kabul Nedir?
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR