Aruz ölçüsü ile yazılan şiirlerdeki ölçü sorunlarını yenebilmek için kullanılan yöntemlerden / kurallardan birisi olan Vasl (ulama) hakkında...
Aruz ölçüsü ile yazılan şiirlerdeki ölçü sorunlarını yenebilmek için kullanılan yöntemlerden / kurallardan birisi olan Vasl (ulama) hakkında bilgiler.
Vasl (ulama), kapalı bir heceyi, açık hece durumuna getirmek için yapılır.
Son hecesi ünsüzle (sessiz harfle) biten bir sözcük, kendinden sonraki ilk hecesi ünlüyle (sesli harfle) başlayan sözcüğe kendiliğinden bağlanır. Böylece iki sözcük arasında bir ses kaynaşması meydana gelir.
Mev sim mü te hay yil va ki tak şanı dı Be bek te
— — . /. — — ./. — — ./. — —
Mef û lü / me fâ î lü / me fâ î lü / fe û lün
— — . / .— —./.— —./.— —
Bu mısraya dikkatle bakıldığında, ünlüyle biten vakit sözcüğünün, ünlüyle başlayan akşam sözcüğüne nasıl bir akışla bağlandığı kolayca anlaşılır. Burada ölçünün isteğine göre bir bağlanma olmakla beraber, heceler arasındaki ses anlaşması başta gelmektedir.
Bazan ölçü gereğince doğal olarak bağlanması gereken yerde, bağlanma yasaklanır. Bu yasaklama bakımından Ziya Paşa’mn şu beytine bakalım :
Hür olmak eğer ister isen olma cihanın
Zevkinde safasında gamında kederinde.
Birinci mısranın ilk iki sözcüğü, söyleyişte doğal olarak birbirlerine bağlandıkları halde, ölçü gereğince bağlamadan, ayrı ayrı okumak zorundayız. Eğer bağlı olarak okursak, bu ilk sözcüğü feûlün kalıbına uydurmuş oluruz. Halbuki beytin ölçüsü Mef’ûlü mefâîlü mefâîlü feûlündür. Bu ölçüye göre olmak ile eğer sözcüklerinin bağlanmaları gerekmektedir ve şöyle olur :
Hür ol ma/ke ğer is te/ri sen ol ma/ci hâ nın
Bu mısrada ister sözcüğüyle isen sözcüğü kendi aralarında bağlanmışlardır.
Ulamanın, yani ünsüzle biten sözcüğü, ünlüyle başlayan sözcüğe bağlamanın faydası şudur : Ünsüzle biten hece kapalıdır, yani çizgi ile işaretlenir. Halbuki aruz kalıbı, o hecenin açık olmasını istemektedir. îşte bu durum karşısında – yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi – birbirlerine bağlanan iki sözcükten ilkinin son ünsüz harfini, ikinci sözcüğün ünlü harfle başlayan ilk hecesine devretmiş oluruz. Böylece ilk sözcükteki kapalı olan son hece açık duruma getirilmiş olur :
Hür olmak eğer iste risen olma cihanın
Bu örnekte açıkça görülüyor ki, ünsüz harfle biten olmak sözcüğünün k harfi, arkadan gelen eğer sözcüğünün ilk hecesine verilince, kapalı olan ve çizgi ile gösterilen mak hecesi, ma durumuna geçerek açık hece olmuştur. Taktide nokta ile gösterilir. Aruzla yazılmış şiirlerde bağlama, şöyle bir eğri parçasıyla gösterilir : [↻]
Örnek : Hür olmak↻ eğer ister↻isen olma cihanın
YORUMLAR