Kadim Çin uygarlığının ortaya çıkardığı sanat ile ilgili bilgiler. Çin mimari, fotoğraf, heykel ve müzik sanatı hakkında bilgiler. Çinliler ...
Kadim Çin uygarlığının ortaya çıkardığı sanat ile ilgili bilgiler. Çin mimari, fotoğraf, heykel ve müzik sanatı hakkında bilgiler.
Mimarlık. — Çin’de mimarlık denince aklımıza çok kattan oluşan zarif kuleler, uçları kalkık uzun saçaklı binalar, tapınaklar, yüksek kemerli taş köprüler gelir. «Şe King» adındaki şiir kitabında Çu hanedanı zamanında büyük sarayla yapıldığından bahsedilir. Ondan sonrasında gelen hanedanlar devrinde de son aşama büyük saraylar yapıldığı bilinmektedir. Bu sarayların büyük bahçeleri, yapay gölleri, süs kayaları vardı. Han hanedanı devrinde meydana getirilen bir hükümet binasının kapladığı alan 4.000 metre kareyi geçiyordu.
Çin mimarlığına hakim olan fikirlerin başlangıcında yapılacak binaların tabiatla uyum halinde olması endişesi gelir. Yüzyıllar süresince meydana getirilen mimarlık eserlerinde daima bu esas üstün gelmiştir. Yapılarda taraçaya geniş yer verilir. Taraçalar genel olarak binayı çepeçevre kuşatır.
Mabet ve pagodalar da Çin mimarlığında mühim bir yer meblağ. Pagoda kat kat kule şeklinde olan tapınaklardır, Çin mimarlığına Budizmle beraber girmiştir. İlk pagodalar kayaları yontarak meydana getiriliyordu. Sonraları kule şeklinde yapılmaya başlandı.
Sûrların da Çin mimarlığında büyük yeri vardır. Nerede ise tüm Çin şehirleri daha Milâttan yüzlerce yıl öncesinden bu zamana kadar tuğla sûrlarla kuşatılmışlardır. Her şehrin, köyün bu şekilde bir sûru bulunurdu.
Çin mimarlığının en büyük anıtı ise büyük sözıyle dahi ifade edilemiyecek olan Çin Setti’ dir. Uzunluğu 3.000 kilometreye yaklaşan bu duvarın mühim bir bölümü M.Ö. III. yüzyılda yapılmış, sonradan bir sürü defalar onarım görmüştür.
Fotoğraf. — Çin sanatında mimarlığa olduğu benzer biçimde, resme de doğa sevgisi üstün gelmiştir. Resimlerde görülen şahıslar fakat tabiatın bir parçası olarak dikkati çeker. Çin resminin sanatkârane ifade bakımından dünya ölçüsünde kıymeti vardır. Çin resminde esas bütünlüktür. İkinci derecede unsurlara fakat tüm için elzem olduğu takdirde yer verilmiştir. Çinli ressam daima izlenimci kalmasını bilmiştir. Bir görünüm resmi yaparken orada gördüklerini değildir, gördüklerinin kendi üstünde uyandırdığı izlemleri işler.
Çin resmi bir sulu boya resmidir. Eski resimlerin büyük bölümü uzun uzun ipek kumaşlar ya da kâğıt üstüne yapılmıştır. Bu tür şeyler tomar halinde saklanır, bakılmak istenince açılıp diğer yana sarılarak parça parça seyredilirdi. Bununla birlikte, duvara asmak için taşınabilir levhalar üstüne de fotoğraf yapılırdı.
En eski çağlara ait Çin resimlerinden bugüne dek gelebilmiş olanı yoktur. Şang hanedanı (M. Ö. 1766 – 1122 ) zamanında fotoğraf yapıldığı, hatta fırça kullanıldığı bilinmekle birlikte Çin resmine ait ele geçen ilk örnek Çu hanedanının (M.Ö. 206 – M. S. 221) son zamanlarına rastlar. Han hanedanı zamanında da fotoğraf gelişmekte devam etmiştir.
Daha sonraları duvar resimlerinin geliştiğini, bu alanda büyük sanatkârlar yetiştiğini görüyoruz. Özellikle tapınakların çoğalmasından sonrasında bu tip fotoğraf iyice ilerlemiştir. Çin tarihinin en parlak safhasını teşkil eden Ti-ang hanedanı devrinde (618 -906) geniş seviyede tapınaklar yapılması fotoğraf faaliyetinde büyük eserler meydana getirilmesine olanak vermiştir. Bu son zamanların en büyük ressamları Yen Li-Pen (VII. yüzyıl), Li Çen (VIII. yüzyıl), Han Kan (VIII. yüzyıl) dır.
Bundan sonraki devrelerde, türlü cenk ve istilalarda bir sürü eserlerin yok olmasına karşın, yeni yetişen sanatkarlar kıymetli eserler vermişlerdir. Moğol İstilâsı zamanında devrin büyük ressamları saraya intisap etmişlerdir. Çin sanatında «Dört Büyük Üstat» diye anılan Huang Kung-vang, Vu Çen, Vang Meng, Ni Tsan bu devirde yetişmiştir. Bundan sonrasında 1912’ye kadar devam eden Ming ve Çi-ıng hanedanları zamanında yetişen büyük sanatkârlar, kendisinden sonrakilere büyük tesirleri olan Şen Çu ve başka dört ressam özellikle görünüm üstünde çalışmışlardır. XX. yüzyılda komünist ihtilâlinden sonrasında Çin’de yetişen güçlü bir ressam yoktur.
Heykelcilik. — Çinliler heykelciliğe resme olmasıyla birlikte ehemmiyet vermemişlerdir. Bu alanda yalnız hayvan heykelleri üstündeki emekler dikkati çeker. Bu tür şeyler eski mezarlarda bulunmuştur. Çin heykelciliğine ait ilk örnekler Şang hanedanı zamanına rastlar. Bu tür şeyler mermerden yapılmış hayvan heykelleridir. Bu çağda tunç heykelcilik de büyük ilerlemeler kaydetmiştir.
Şang hanedanının yerini alan Çu hanedanı zamanında, 800 yıl süresince taş heykele rastlanmaması dikkati çeker. Bu olayın sebebi anlaşılmamıştır. Bu devrede tunç heykeller yapılmıştır. Budizmin memlekette yayılmasından sonrasında dînî mevzularda taş ve tunç eserler yapılmıştır. X. yüzyılda Budist heykelciliğinin en güçlü çağına geldiği görülür. Bu devirde özellikle yüz ifadeleri daha düzgüsel bir hal almıştır. Sung hanedanından (960-1279) sonrasında dinî alandaki emekler kuvvetini yitirmiş, Ming hanedanı (1368 -1644) zamanında da büsbütün ölmüştür. Sanat eseri olan abide heykelciliği bu tarihten sonrasında yerini minik çapta porselen ve fildişi işlerine bırakmıştır.
Çinliler’in dünyaya yaptıkları en büyük hizmetlerden birisi porseleni buluş etmeleridir. Özellikle Han hanedanı zamanında (M.Ö. 206 -M. S. 220) cilâlı porselen eşya görülmeye başlanmış, o tarihten sonrasında gittikçe gelişerek devam etmiştir. Porselenden daha sonraları tabaklar, vazolar, mezarlara konacak türlü eşya, biblolar yapıldığı benzer biçimde kiremit de yapılmıştır.
Müzik. — Çin müziğinin de çok eski bir zamanı vardır. Daha Milâttan binlerce yıl ilkin Çinliler’in nota kullandığı bilinmektedir.
Rivayete gore bigün. İmparator Huang Ti (M. O. 2697), veziri Ling-Lun’u Karanlık Dağlar’a göndermiş, oradan «huang-çung» (do) sesini veren bir tür bambu kamışı getirtmiştir. Bu «huang- çung» notasını veren kamış çeşitli şekillerde kesilerek 11 ses daha elde edilmiş, şu notalar meydana çıkmıştır: Huang-çung (do), ta-lu (do diyez), tai-tsu (re), çiya-çun (re diyez), ku-hisi (mi), çung-lu (fa), cuy-pin (fa diyez), lin-çung (sol), i-tse (sol diyez), nan-lu (lâ) vu-i (lâ diyez), ying-çung (si).
Çin müziğinin ilk örnekleri dini parçalardır. Beş büyük Çin klasiği içinde bulunan «Li Ki» de müziğe geniş seviyede yer verilmiştir. Mabet dışındaki müzik daha çok bir halk müziği karakteri gösterir.
Çin müziğinde kullanılan aletler de türlüdür. Minimum 130 tür çalgı aleti olduğu bilinmekle birlikte bunların büyük bölümü oyuncaktan öteye geçmeyen şeylerdir. Kullanılan başlıca aletler mandoline çok benzeyen telli sazlar, gonglar, çanlar ve kamıştan yapılmış nefesli sazlardır. Bulunan ilk nefesli sazın 3.000 senelik olduğu tahmin edilmektedir. Bundan 1.500 yıl ilkin Çinliler on, on iki aletten meydana gelen orkestralar kurmuşlardı. Çin müziğinde yaylı sazlar da kullanılmıştır. XIII. yüzyılda kullanılmaya başlamış olan «şeng» ise şimdiki akordeonun büyükbabası sayılır.
YORUMLAR