dışavurumcu tiyatro: 1910-20 yıllarında, başlıcalıkla almanya'da, sanatın tüm alanlarında yer alan dışavurumculuk akımına bağlı tiyatro....
dışavurumcu tiyatro: 1910-20 yıllarında, başlıcalıkla almanya'da, sanatın tüm alanlarında yer alan dışavurumculuk akımına bağlı tiyatro. natüralist tiyatro ile pozitivizme olduğu kadar, izlenimci tiyatro ile yeni romantikçiliğe de karşı bir tepki olarak ortaya çıkan dışavurumcu tiyatro, 1900'lerin tiyatro reformu hareketinin izinde modernizmin bir tiyatrosu olmuştur. düşünce bağlamında, dışavurumcu tiyatro, savaşın ve keskin toplumsal çelişkilerin yarattığı kaostan doğacak "yeni insan"ın sözcülüğünü yapar; gizemci, akıldışıcı ve aşırı öznelci düşünce doğrultusunda, yaratıcı bireyin iç yaşantısını ve tinsel başkaldırısını tiyatronun odağına yerleştirir; zihinsel gerçekliği mutlaklaştırarak, mutlak özgürlük ideali peşinde, soyut bir düşünsel anlatım dramatiği yaratır; dünyayı "tinsel devrim"le değiştirme yolunda, "insanoğlunun tiyatrosu"nu gerçekleştirmeye, "yeni bir mitoloji" yaratmaya çalışır. dışavurumcu dramatikle, belli değişmezlik olarak merkezleştirilir; köktenci başkaldırı, trajik durum, paradoks vurgulama, fantastik anlatım, düş dünyası, abartma ve groteskleştirme aracılığıyla bilinç altının, zihinsel gerçeğin eylemin yerine geçmesine istenir. oyun dili, olaylar örgüsüne ya da eyleme öncelik kazanarak, yinelemeler, değişken sözdizimi, yankıma ve sözcük çarpıştırma biçimini alır; bütün oyun boyunca iç monolog haline gelmeyi amaçlar. oyunun gerçek kahramanı oyun yazarının kendisi olduğu için, oyuncular yalnızca onun zihnini yansıtan sözsüz oyuncular durumuna iner; oyunculukta, gerçekliğe öykünmeye karşıt, bedensel ve ritmik bir anlatım geçerlik kazanır. bireşimci sahne ve bauhaus tiyatrosu anlayışının egemen olduğu sahneleme biçiminde, sanatlar kendi temel öğelerine indirgenerek köktenleştirilir; "ruhların titreşimi"nin sağlanmasına çalışılır. mekanik tiyatro ve soyutlama yöntemi ile ritmik oyunculuk doğrultusunda, sahne düzeni, kopuk kopuk sahnelerden, dinamik geçişlerden oluşur, zorlamalı bir oyun temposu kurulur; insan davranışlarını ortaya çıkaracak yalın bir sahne tasarımı, çarpıtılmış perspektif, yalın basamaklı sahne dekoru uygulanır; sert ışık oyunlarından, ışık düşürmeden yararlanılır, zorlamalı ses vurguları "dışavurumcu çığlık" kullanılır. dışavurumcu dramanın yeni gerçekçilik karşısında çözüntüye uğramasına karşın, dışavurumcu tiyatro etkisini uzun süre korumuştur. strindberg ile wedekind'in öncelik ettikleri dışavurumcu tiyatro'nun başlıca yazarları sorge, kornfeld, goering, toller, wollf, hasenclever, barlach, sternheim, kaiser, unruh, werfel, kokoschka ve genç brecht'tir. alman dili dışında, genel biçemsel bağlamda ise o'neill, e. rice, k. çapek, t. wilder ve o'casey gibi adlar sayılabilir. dışavurumcu tiyatro yönetmenleri arasnda, başlıcalıkla l. jessner, g. hartung, o. falckenberg; sahne tasarımcıları arasında e. pirchan, c. klein, l. sievert yer alırlar. almanya'da dışavurumcu tiyatro'nun 1920'ye kadarki dönemi dışında, yapıca birliğe rastlanmaz; aralarında soyut dışavurumculuğa, gizemciliğe yönelenler olduğu gibi, kapitalizme ve militarizme karşı çıkarak, dışavurumcu tiyatro'yu kökten eleştirel bir görüş altında devrimci kılmak isteyenler de olmuştur.
YORUMLAR