His Temel Britannica His, insanoğlunun mutlu, kederli, öfkeli, coşÂkulu ya da korku içinde olmasını gösteren bir sözcüktür...
His
Temel Britannica
His, insanoğlunun mutlu, kederli, öfkeli, coşÂkulu ya da korku içinde olmasını gösteren bir sözcüktür. Herhangi bir his bir düşünceÂden lanır. Mesela, imtihan öncesinde aklınızdan ne benzer biçimde düşünceler geçer? Eğer iyi hazırlanmışsanız imtihan, kazanmaya kati gözÂle baktığınız heyecanlı bir yarıştır. Ama yeteÂrince çalışmadıysanız imtihanı kendinize yönelik bir çekince ya da tehdit benzer biçimde düşünürsünüz. İlk durumdaki fikir şekli coşku, itimat ve ümit benzer biçimde duygulara neden olur. İkinci vaziyet ise sorun, kaygı ya da korku benzer biçimde hisleri uyandırır.
İkinci mühim nokta ise, duyguların vücutta ne benzer biçimde değişikliklere yol açtığıdır. Bu içsel değişimler duyguların yoğunluğuna nazaran çeşitlilik gösterir. Mesela, kaygı mide buÂlantısına ve mide kramplarına; üzüntü boğazıÂmiza bir yumru tıkanmış benzer biçimde olmasına; hiddet ise yüzümüzün kızarmasına niçin olabilir. Kalp atışlarının hızlanması, gözlerin faltaşı benzer biçimde açılması, tüylerin diken diken olması, solunumun artması ya da ter basması, heyeÂcan, korku ve şaşkınlık durumlarında oluşan içsel değişimlerin dışa vurmasıdır. Bununla birlikte vücutta bu tür şeyler kadar belirgin olmayan değiÂşimler de yer alır.
Duygulara ilişkin üçüncü mühim nokta vücuttaki gözle görülür değişimlerdir. Bu tür durumlar kol, bacak ya da gövde kaslarının gerilmesi şeklinde ortaya çıkar. Mesela, insanların öfkelenince yumruklarının kendiliğinden sıÂkıldığı gözlenir. Ama dışa vuran en büyük farklılık yüzde kendini gösterir. KarşımızdaÂki bir kimsenin yüzünü inceleyecek olursak bir duygunun tesiri altında olup olmadığını, hatta hangi duyguyu yaşadığını tahmin edebiÂliriz. Öyleki insanoğlu vardır ki, duyguları yüzleÂrinden okunması mümkün. Luk, üzüntü, şaşkınlık, nefret, korku ve hiddet benzer biçimde en azından altı his yüzün almış olduğu şekiller yardımıyla biliÂnebilir. Mesela, dudakların iki ucunun aşağı sarkması üzüntünün, kaşların çatılması öfkeÂnin, gözlerin içi parlayarak gülümseme mutluÂluğun göstergesidir.
Bir bebeğin yüzüne yansıyan üzüntü, luk ya da hiddet bir takım duyguların çok erken yaşta belirdiğini gösterir. Çocuklar büyürken çevreÂlerindeki dünyaya ilişkin yeni şeyler öğrenir; başlarından geçen değişik vakalar, buldukları yeni ilgi alanları, yaşadıkları kaygılar ve sevinçler hislerinin çeşitlenmesine neden olur. Sözgelimi çok minik çocuklar bir takım şeyleri yapmanın "yanlış" sayıldığını bilmezÂler. Doğru ve yanlış olanı öğreninceye kadar utanç ve suçluluk duygularını yaşamayacaklardır. Çocuklar büyüdükçe, duygularını beÂlirtme şekilleri de değişiyor. Mamasının tadınÂdan hoşlanmayan bir bebek, bu konuyu yüzünü buruşturarak, bağırarak ya da lokmasını tü-kürerek belirgin eder. Ama küçük çapta daha büyüdüÂğünde, hoşnutsuzluk duygusunu değişik biçimlerde dışa vurur. Erişkin birisi ise, bir arkadaşının pişirip sunmuş olduğu bir yemeği beğenÂmemiş olsa da, duygularını denetlemeyi öğÂrendiği ve karşısındakini incitmek istemediği için, beğenmiş benzer biçimde davranabilir.
Temel Britannica
İkinci mühim nokta ise, duyguların vücutta ne benzer biçimde değişikliklere yol açtığıdır. Bu içsel değişimler duyguların yoğunluğuna nazaran çeşitlilik gösterir. Mesela, kaygı mide buÂlantısına ve mide kramplarına; üzüntü boğazıÂmiza bir yumru tıkanmış benzer biçimde olmasına; hiddet ise yüzümüzün kızarmasına niçin olabilir. Kalp atışlarının hızlanması, gözlerin faltaşı benzer biçimde açılması, tüylerin diken diken olması, solunumun artması ya da ter basması, heyeÂcan, korku ve şaşkınlık durumlarında oluşan içsel değişimlerin dışa vurmasıdır. Bununla birlikte vücutta bu tür şeyler kadar belirgin olmayan değiÂşimler de yer alır.
Duygulara ilişkin üçüncü mühim nokta vücuttaki gözle görülür değişimlerdir. Bu tür durumlar kol, bacak ya da gövde kaslarının gerilmesi şeklinde ortaya çıkar. Mesela, insanların öfkelenince yumruklarının kendiliğinden sıÂkıldığı gözlenir. Ama dışa vuran en büyük farklılık yüzde kendini gösterir. KarşımızdaÂki bir kimsenin yüzünü inceleyecek olursak bir duygunun tesiri altında olup olmadığını, hatta hangi duyguyu yaşadığını tahmin edebiÂliriz. Öyleki insanoğlu vardır ki, duyguları yüzleÂrinden okunması mümkün. Luk, üzüntü, şaşkınlık, nefret, korku ve hiddet benzer biçimde en azından altı his yüzün almış olduğu şekiller yardımıyla biliÂnebilir. Mesela, dudakların iki ucunun aşağı sarkması üzüntünün, kaşların çatılması öfkeÂnin, gözlerin içi parlayarak gülümseme mutluÂluğun göstergesidir.
Bir bebeğin yüzüne yansıyan üzüntü, luk ya da hiddet bir takım duyguların çok erken yaşta belirdiğini gösterir. Çocuklar büyürken çevreÂlerindeki dünyaya ilişkin yeni şeyler öğrenir; başlarından geçen değişik vakalar, buldukları yeni ilgi alanları, yaşadıkları kaygılar ve sevinçler hislerinin çeşitlenmesine neden olur. Sözgelimi çok minik çocuklar bir takım şeyleri yapmanın "yanlış" sayıldığını bilmezÂler. Doğru ve yanlış olanı öğreninceye kadar utanç ve suçluluk duygularını yaşamayacaklardır. Çocuklar büyüdükçe, duygularını beÂlirtme şekilleri de değişiyor. Mamasının tadınÂdan hoşlanmayan bir bebek, bu konuyu yüzünü buruşturarak, bağırarak ya da lokmasını tü-kürerek belirgin eder. Ama küçük çapta daha büyüdüÂğünde, hoşnutsuzluk duygusunu değişik biçimlerde dışa vurur. Erişkin birisi ise, bir arkadaşının pişirip sunmuş olduğu bir yemeği beğenÂmemiş olsa da, duygularını denetlemeyi öğÂrendiği ve karşısındakini incitmek istemediği için, beğenmiş benzer biçimde davranabilir.
Çocuk, duygularını ne vakit ve iyi mi belirteceğini, anne, baba ve öğretmenlerinÂden almış olduğu eğitimle öğrenir. Kişinin tepkilerini denetleyebilme yetisi yetişkinliğin bir ölçüsü sayılır. Bir takım durumlarda hoşnutsuzluğumuzu asla denetlemeye gerek hissetmeden dile getirÂmek karşımızdakini incitebilir; mesela, birisi size hoşlanmadığınız bir hediye verdiğinde rüya kırıklığınızı göstermeniz onu üzebilir. Ne var ki, her duyguyu gizlemek doğru değildir. Sevdiğimiz kişilere içtenlikli hareket etmek ve sevgimizi belirgin etmek, kırıldığımız ya da öfkeÂlendiğimiz vakit açık sözlülükle bu konuyu dile getirmek ve karşı tarafın sebeplerini açıklaÂması için fırsat yaratmak ilişkilerin sıhhatli adım atması için son aşama önemlidir.
His Yetiş
His Nedir?
His nedir?
His Nedir?
His (emotion) sözcüğünün kökü motere'dir. Latince hareket etmek anlamına gelen fiile "e-" ön eki getirildiğinde mana uzaklaşmak olur ki bu, her duygunun bir harekete yönelttiği fikrini vermektedir.
Descartes'a nazaran "his" terimi, kanı ve inanç kavramlarına yakındır Nitekim Descartes şöyleki yazar: "Bizim duygularımıza iyice ters düşen duyguları benimsemiş olanlar, bu sebeple, barbar ya da yırtıcı değildirler". Ama Descartes ilkin, duyguyu duyumun eşanlamlısı olarak ele alır: "Acıyı, rengi ve diğeri duyguları açık ve seçik olarak biliriz. Öte taraftan, Descartes için, duygunun dereceleri vardır, bu mevzuda şöyleki der: Hayvanlar "duygunun ilk derecesinden yukarıya çıkamazlar. Bu aşama ruhların kolay hareketi, organik bir duyudur, hiçbir fikir gerektirmeksizin, diğeri hareketleri başlatır." Oysa his, ruh ile bedenin birliğinden lanır ve kişinin kendinde denemiş olduğu şeydir. Descartes şöyleki der: "Bundan başka, kendimizde denediğimiz bir takım şeyler de vardır ki yalnızca ruha ya da yalnızca vücuda değildir, ruh ile gövde arasındaki sıkı birliğe mal edilmeleri gerekir [..,] tüm hisleri böyledir [...].
Daniel Goleman'ın tanımı : "bir his ve bu hisse özgü belli başlı düşünceler, ruhsal ve biyolojik haller ve bir takım hareket eğilimi"
Temel Duyguların neler olduğu mevzusunda türlü görüşler vardır. Çoğunluğun üstünde uzlaştığı görüş yedi temel his olduğudur.
DUYGULAR NEYE YARAR?
Sosyobiyologlara nazaran duygularımız çekince, üzüntü bir yitik, zorluklara rağmen bir hedefe doğru ilerleme, eşine bağlanma ve bir aile kurma benzer biçimde yalnızca akla bırakılamayacak vaziyet ve görevlerde yol göstericidir. Her his bizi bir biçimde hareket etmeye hazırlar; her birisi insan hayatında tekrarlanan güçlüklerle kafa edebilecek şekilde bizi yönlendirir.
Sizlere duguların insanları canları pahasına dahi olsa iyi mi yönlendirdiğine dair ABD'da yaşanmış olan ağlatısal bir vakası aktarmak istiyoruz:
Beynimiz felci yüzünden tekerlekli sandalyeye mahkum olmuş on bir yaşındaki kızları Andrea'ya hayatlarını adayan Gray ve Mary Jane Chauncey çiftinin son dakikalarına bir göz atalım. Chauncey ailesi, Louisiana'nın dere bölgesinde bir çarpma sonucu hasar gören demiryolu köprüsünden dereye yuvarlanan Amtrak treninin yolcularındandı. Karı-koca ilk olarak kızlarını düşünerek, Andrea'yı su alıp gittikçe batan trenden kurtarmak için ellerinden geleni yapmış olup bir biçimde onu camdan iterek kurtarma ekibine ulaştırdılar. Kendileri ise sulara gömülü vagonun içinde can verdiler.
Bu öykü, son dakikalarında dahi evlatlarının hayatta kalmasını sağlamak için çabalayan bir anneyle babanın bir tür efsanevi cesaretini konu alıyor. Kuşkusuz tarihimiz evlatları uğruna yaşamlarını feda eden ailelerle ilgili bunun benzer biçimde sayısız örneklerle doludur. Bu şekilde bir kriz hemen bu tüyler ürpertici sonucu veren aile açısından bu sevgiden başka birşey değildir. Duyguların gaye ve enerjisini gösteren bu kahramanlık örneği, insana kendini feda ettiren sevginin ve aslına bakarsak hissedilen her duygunun insan hayatındaki merkezi yerine tanıklık ediyor. Bu vaziyet en derin hislerimizin, tutkularımızın, özlemlerimizin, temel rehberlerimiz bulunduğunu gösteriyor.
İnsan doğasını duyguların gücünden soyutlayarak anlamaya çalışıyor olmak, üzücü bir dar görüşlülüktür. Salt zekaya, doğrusu IQ'nun ölçtüğü şeye verdiğimiz kıymet ve önemde çok aşırıya gidildiği uzmanlarca belirtiliyor. Hisleri bizlere hakim olduğu sürece, zeka-iyi yada kötü-hiçbir yere varamaz.
İlk etik yasaları ve bildirileri-Hammuarbi Kanunu, Yahudilerin On Emri, İmparator Aşoka'nın Fermanları-duygusal yaşamı yumuşatma, ehlileştirme, evcilleştirme, çabaları olarak görülebilir.Aslına bakarsak tüm hisleri harekete geçmemizi elde eden dürtülerdir; evrim, yaşamla kafa edebilmemiz için bizi acil plan yapabilecek şekilde programlamıştır.
Psikologların ve sosyologların günümüzde hayata geçirmeye çalışmış oldukları şey duygunun yerine aklı koymaya değildir, ikisi arasındaki akıllı dengeyi bulmaya çalışmaktır. Goleman, eski paradigmanın duyguların çekiminden bağımsız bir akıl idealini içerdiğini, yeni paradigmanın ise bizi zihinle kalbin uyumunu sağlamaya zorladığını belirtiyor ve bununla birlikte, yaşamımızda zihinle kalbin uyumunu sağlamak için ilk olarak, duyguları zekice kullanmanın ne demek bulunduğunu daha iyi anlamamız icap ettiğini vurguluyor.
His 6 bileşenden oluşur. (başka bir deyişle 6 faklı nazar açısından değerlendirilebilir.)
1-His bir genel uyarılmışlık halidir.
2-His bir his bir deneyimdir.
3-His bir bilişsel bir değerlendirmedir.
4-Hisleri belirgin davranış kalıplarına niçin olur.
5-Hisleri nelere yaklaşıp, nelerden uzaklaşacağımızı belirleyen güdüleyici durumlardır.
6-Hisleri sözel olarak ya da mimik ve jestlerle anlatılır.
Hisleri ve Genel Uyarılmışlık Hali
Genel uyarılmışlık: Tetikte oluş, uyanıklık düzeyi, kas gerilimi ve beynin elektriksel faaliyetleriyle belirlenen hal.
Beynin elektriksel faaliyetleri ölçülebilir ve bununla genel uyarılmışlık halleri insanda ölçülebilir. Mesela derin uyku genel uyarılmışlığın en az halidir, en yüksek hali ise, dikkatlilik ve tetikte olmadır. (Ör: köpekten korkan birinin birden köpekle karşılaşması durumunda genel uyarılmışlık düzeyi yükselir.)
Genel uyarılmışlığın en yüksek olduğu tetikte olma durumunda ( ör: korku) bir takım fizyolojik durumlar ortaya çıkar. (s 76 oku) Bu durumda sempatik sinir sistemi devreye girip çalışır, rahatlama durumunda para-sempatik sistem devrededir.
Genel uyarılmışlık halinin yüksek olduğu durumun uzun sürmesi ( hiddet ,kaygı, korku vb. ) başka bir deyişle sempatik sinir sisteminin uzun süre devrede olması organ ve sistemlerde hasara, insanda hastalıklara niçin olur.
Dört Temel His
Yedi Temel His
Bir başka tasnif
-derlemedir.
Descartes'a nazaran "his" terimi, kanı ve inanç kavramlarına yakındır Nitekim Descartes şöyleki yazar: "Bizim duygularımıza iyice ters düşen duyguları benimsemiş olanlar, bu sebeple, barbar ya da yırtıcı değildirler". Ama Descartes ilkin, duyguyu duyumun eşanlamlısı olarak ele alır: "Acıyı, rengi ve diğeri duyguları açık ve seçik olarak biliriz. Öte taraftan, Descartes için, duygunun dereceleri vardır, bu mevzuda şöyleki der: Hayvanlar "duygunun ilk derecesinden yukarıya çıkamazlar. Bu aşama ruhların kolay hareketi, organik bir duyudur, hiçbir fikir gerektirmeksizin, diğeri hareketleri başlatır." Oysa his, ruh ile bedenin birliğinden lanır ve kişinin kendinde denemiş olduğu şeydir. Descartes şöyleki der: "Bundan başka, kendimizde denediğimiz bir takım şeyler de vardır ki yalnızca ruha ya da yalnızca vücuda değildir, ruh ile gövde arasındaki sıkı birliğe mal edilmeleri gerekir [..,] tüm hisleri böyledir [...].
Daniel Goleman'ın tanımı : "bir his ve bu hisse özgü belli başlı düşünceler, ruhsal ve biyolojik haller ve bir takım hareket eğilimi"
Temel Duyguların neler olduğu mevzusunda türlü görüşler vardır. Çoğunluğun üstünde uzlaştığı görüş yedi temel his olduğudur.
DUYGULAR NEYE YARAR?
Sosyobiyologlara nazaran duygularımız çekince, üzüntü bir yitik, zorluklara rağmen bir hedefe doğru ilerleme, eşine bağlanma ve bir aile kurma benzer biçimde yalnızca akla bırakılamayacak vaziyet ve görevlerde yol göstericidir. Her his bizi bir biçimde hareket etmeye hazırlar; her birisi insan hayatında tekrarlanan güçlüklerle kafa edebilecek şekilde bizi yönlendirir.
Sizlere duguların insanları canları pahasına dahi olsa iyi mi yönlendirdiğine dair ABD'da yaşanmış olan ağlatısal bir vakası aktarmak istiyoruz:
Beynimiz felci yüzünden tekerlekli sandalyeye mahkum olmuş on bir yaşındaki kızları Andrea'ya hayatlarını adayan Gray ve Mary Jane Chauncey çiftinin son dakikalarına bir göz atalım. Chauncey ailesi, Louisiana'nın dere bölgesinde bir çarpma sonucu hasar gören demiryolu köprüsünden dereye yuvarlanan Amtrak treninin yolcularındandı. Karı-koca ilk olarak kızlarını düşünerek, Andrea'yı su alıp gittikçe batan trenden kurtarmak için ellerinden geleni yapmış olup bir biçimde onu camdan iterek kurtarma ekibine ulaştırdılar. Kendileri ise sulara gömülü vagonun içinde can verdiler.
Bu öykü, son dakikalarında dahi evlatlarının hayatta kalmasını sağlamak için çabalayan bir anneyle babanın bir tür efsanevi cesaretini konu alıyor. Kuşkusuz tarihimiz evlatları uğruna yaşamlarını feda eden ailelerle ilgili bunun benzer biçimde sayısız örneklerle doludur. Bu şekilde bir kriz hemen bu tüyler ürpertici sonucu veren aile açısından bu sevgiden başka birşey değildir. Duyguların gaye ve enerjisini gösteren bu kahramanlık örneği, insana kendini feda ettiren sevginin ve aslına bakarsak hissedilen her duygunun insan hayatındaki merkezi yerine tanıklık ediyor. Bu vaziyet en derin hislerimizin, tutkularımızın, özlemlerimizin, temel rehberlerimiz bulunduğunu gösteriyor.
İnsan doğasını duyguların gücünden soyutlayarak anlamaya çalışıyor olmak, üzücü bir dar görüşlülüktür. Salt zekaya, doğrusu IQ'nun ölçtüğü şeye verdiğimiz kıymet ve önemde çok aşırıya gidildiği uzmanlarca belirtiliyor. Hisleri bizlere hakim olduğu sürece, zeka-iyi yada kötü-hiçbir yere varamaz.
İlk etik yasaları ve bildirileri-Hammuarbi Kanunu, Yahudilerin On Emri, İmparator Aşoka'nın Fermanları-duygusal yaşamı yumuşatma, ehlileştirme, evcilleştirme, çabaları olarak görülebilir.Aslına bakarsak tüm hisleri harekete geçmemizi elde eden dürtülerdir; evrim, yaşamla kafa edebilmemiz için bizi acil plan yapabilecek şekilde programlamıştır.
Psikologların ve sosyologların günümüzde hayata geçirmeye çalışmış oldukları şey duygunun yerine aklı koymaya değildir, ikisi arasındaki akıllı dengeyi bulmaya çalışmaktır. Goleman, eski paradigmanın duyguların çekiminden bağımsız bir akıl idealini içerdiğini, yeni paradigmanın ise bizi zihinle kalbin uyumunu sağlamaya zorladığını belirtiyor ve bununla birlikte, yaşamımızda zihinle kalbin uyumunu sağlamak için ilk olarak, duyguları zekice kullanmanın ne demek bulunduğunu daha iyi anlamamız icap ettiğini vurguluyor.
His 6 bileşenden oluşur. (başka bir deyişle 6 faklı nazar açısından değerlendirilebilir.)
1-His bir genel uyarılmışlık halidir.
2-His bir his bir deneyimdir.
3-His bir bilişsel bir değerlendirmedir.
4-Hisleri belirgin davranış kalıplarına niçin olur.
5-Hisleri nelere yaklaşıp, nelerden uzaklaşacağımızı belirleyen güdüleyici durumlardır.
6-Hisleri sözel olarak ya da mimik ve jestlerle anlatılır.
Hisleri ve Genel Uyarılmışlık Hali
Genel uyarılmışlık: Tetikte oluş, uyanıklık düzeyi, kas gerilimi ve beynin elektriksel faaliyetleriyle belirlenen hal.
Beynin elektriksel faaliyetleri ölçülebilir ve bununla genel uyarılmışlık halleri insanda ölçülebilir. Mesela derin uyku genel uyarılmışlığın en az halidir, en yüksek hali ise, dikkatlilik ve tetikte olmadır. (Ör: köpekten korkan birinin birden köpekle karşılaşması durumunda genel uyarılmışlık düzeyi yükselir.)
Genel uyarılmışlığın en yüksek olduğu tetikte olma durumunda ( ör: korku) bir takım fizyolojik durumlar ortaya çıkar. (s 76 oku) Bu durumda sempatik sinir sistemi devreye girip çalışır, rahatlama durumunda para-sempatik sistem devrededir.
Genel uyarılmışlık halinin yüksek olduğu durumun uzun sürmesi ( hiddet ,kaygı, korku vb. ) başka bir deyişle sempatik sinir sisteminin uzun süre devrede olması organ ve sistemlerde hasara, insanda hastalıklara niçin olur.
Dört Temel His
- Korku
- Hiddet
- üzüntü
- Mutluluk
Yedi Temel His
- Korku
- Hiddet
- üzüntü
- Mutluluk
- Şaşkınlık
- Tiksinme
- Minik Görme
Bir başka tasnif
- Korku
- Hiddet
- üzüntü
- Mutluluk
- Şaşkınlık
- Tiksinme
- Minik Görme
- Utanma
- Etkisiz
-derlemedir.
His
, özgür
His, his fikir ve davranışlarla ilişkilendirilen, zihinsel ve ruhsal durumdur. Kişiye özgü duyusunu belirleyen temel faktördür ve insanoğlunun günlük yaşamında merkezi bir rol oynar. Bu yüzden bir çok dalı ve şekli tarafı tarafınca araştırılmıştır. Duyguların sayısı ve sınıflandırılması mevzusu tartışmalıdır.
DEVAMI.>>
, özgür
His, his fikir ve davranışlarla ilişkilendirilen, zihinsel ve ruhsal durumdur. Kişiye özgü duyusunu belirleyen temel faktördür ve insanoğlunun günlük yaşamında merkezi bir rol oynar. Bu yüzden bir çok dalı ve şekli tarafı tarafınca araştırılmıştır. Duyguların sayısı ve sınıflandırılması mevzusu tartışmalıdır.
DEVAMI.>>
His Yetiş
His Nedir?
His nedir?
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR