Ilım Noktalarının Yalpalaması

Ilım noktalarının yalpalaması nedir? Ilım noktası nedir? Ilım noktaları özellikleri, keşfi hakkında bilgi. Ilım Noktalarının Yalpalaması Ilı...

Ilım noktalarının yalpalaması nedir? Ilım noktası nedir? Ilım noktaları özellikleri, keşfi hakkında bilgi.

Ilım Noktalarının Yalpalaması

Ilım Noktalarının Yalpalaması; Yer’in dönme ekseninin çevrimsel yalpalaması nedeniyle, ılım noktalarının tutulum dairesi (ekliptik, Yer’in yörünge düzlemi) boyunca hareket etmesidir.

Yunanlı astronom Hipparkhos ünlü yıldız kataloğunu hazırlarken (İÖ 129’da tamamladı), yıldızların konumlarının daha önceleri Babilliler tarafından saptanmış olan ölçümlerinden sistematik bir biçimde saptığını belirledi. Bu durum, yıldızların değil gözlem platformunun, yani Yer’in hareket ettiğini gösteriyordu. Böylece, Yer’in dönme ekseninin yaklaşık her 26 bin yılda bir, iki konum arasında periyodik olarak salındığı belirlendi ve bu çevrimsel hareket yalpalama (presesyon) olarak adlandırıldı. Yalpalama hareketi, Yer’in çok daha kolayca gözlemlenebilen günlük dönme ve yıllık dolanım hareketlerinden sonra belirlenen üçüncü hareketiydi. Yalpalama, Güneş’in ve Ay’ın, Yer’in Ekvator bölümündeki şişkin bölgesi üzerindeki kütleçekimi etkisinden kaynaklanır. Daha az olmakla birlikte, öteki gezegenler de benzer bir etkide bulunur.

Yer’in dönme ekseninin gökküre içinde uzatılması durumunda, zıt iki doğrultuda iki nokta elde edilir: Kuzey ve güney gök kutupları. Yalpalama nedeniyle bu noktalar gökte çemberler çizer. Günümüzde kuzey gök kutbu. Kuzey Yıldızı’nın (Polaris) 1° yay uzaklığındaki bir noktaya işaret eder; İS 2017’de de Kuzey Yıldızı’na en yakın konumuna gelecektir. Yaklaşık 12 bin yıl sonra kuzey gök kutbu Vega yıldızının 5° uzağında bir konuma ulaşacaktır. Güney Kutbu ise günümüzde herhangi bir parlak yıldızın yakınlarında bulunmamaktadır.

Yer Ekvatoru’nun gökküre üzerindeki izdüşümü de salınmaktadır. Büyük bir çember oluşturan bu izdüşüme gök ekvatoru denir. Gök ekvatoru, tutulum dairesi (ekliptik) ile iki noktada kesişir. Tutulum dairesi, Yer üzerindeki sabit bir gözlemciye göre Güneş’in bir yıl boyunca gökküre üzerinde çizdiği çemberdir. Gök ekvatoru ile tutulum dairesi 23 1/2°’lik bir açıyla kesişirler; buna, tutulum dairesinin yatıklığı denir. Gök ekvatoru ile tutulum dairesinin kesişme noktalarına bahar ve güz ılım noktaları denir. Yıl boyunca Yer Güneş’in çevresinde dolandıkça, Güneş iki kez Ekvator çemberinin üzerinden geçer; martta güney yarıküreden kuzeye doğru yönelerek kuzey yarıküreye geçer ve eylülde de bu hareketin tam tersi gerçekleşir. Gök ekvatoru Yer’in yalpalamasına bağlı olarak hareket ettikçe, ılım noktaları da tutulum dairesi boyunca yılda 50,2 yay-saniyelik bir hızla batıya doğru kayar.

Ilım, ekinoks ya da gün-gece eşitliği olarak da bilinir, Güneş’in yıl içinde iki kez Ekvator’un tam üstüne gelmesi ve gün ve gece sürelerinin eşitlenmesi. Bu olay sırasında tutulum dairesi (Güneş’in bir yıl boyunca izlediği yol) ile gök ekvatorunun kesişme noktalarına ılım noktaları denir. Bahar ılımı (ilkbahar noktası), Güneş’in kuzeye doğru hareketi sırasında gök ekvatorunu geçtiği 21 Mart’a rastlar ve Kuzey Yarıküre’de baharın başlangıcına işaret eder. Güz ılımı (sonbahar noktası) ise, Güneş’in güneye doğru hareketi sırasında gök ekvatorunu geçtiği 23 Eylül’e rastlar.

Bazı gök koordinatları (örn. açılım ve gök boylamı) bahar ılım noktasına göre ölçülür. Bahar ılım noktasına kimi zaman Koç’un (Aries) ilk noktası da denir, çünkü 2 bin yıl kadar önce bu nokta Koç takımyıldızının başlangıç noktasına denk düşüyordu. Ilım noktalarının yalpalaması nedeniyle bahar ılım noktası Balık (Pisces) takımyıldızına kaymış olmasına karşın bu terim günümüzde de kullanılmaktadır.