Kütüphane nedir? Kütüphanecilik nedir? Kütüphaneler ve kütüphanecilik ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı yazımız. Kütüphane(kitaplık) , ...
Kütüphane nedir? Kütüphanecilik nedir? Kütüphaneler ve kütüphanecilik ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
Kütüphane(kitaplık), kitapların konulduğu raf, dolap, ya da odadır. Evlerdeki kitaplıklardan başka, büyük şehirlerde devletin, belediyelerin, bilim kurumlarının genel kitaplıkları bulunur.
Herkesin faydalanmasına açık olan bu kitaplıklar iki türlü olur:
1. — Okuma (Araştırma) Kitaplığı: Okuyucunun arıyacağı kitapları, belgeleri bulundurur. Bu kitaplıklarda, eskimiş, kimsenin artık aramadığı kitapların yerine, zaman zaman, yenileri konulur.
2. — Müze-kitaplık (Muhafaza Kitaplığı): Değerli kitaplar (derleme eserleri), eski kitaplar (yazmalar, en eski basmalar), az bulunur eserler (asil baskılar, lüks eserler, tek nüshalar) bulunur.
Türkiye’deki kitaplıkların çoğu her iki çeşide girer: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi (araştırma kütüphanesi), eski kitap koleksiyonlarını da içine aldığından, bir müze-kitaplıktır. Bizim genel kitaplıklarımızın pek çoğu bu çeşittendir. Ankara Milli Kütüphanesi, her şeyden önce genel bir kütüphane olduğundan, daima yenilenen sayısız el kitaplarını okuyucuya sunar.
Kütüphanecilik
Kütüphaneci kitaplığının zenginleşmesine dikkat etmek, derleyip topladığı kitapların muhafazası için faydalı gördüğü tedbirleri almak, nihayet geniş bir okuyucu kitlesinin eline bu kitapları vermek zorundadır. Bu üç görevin aynı zamanda yerine getirilmesine yarayan teknik araçlar, «kütüphanecilik» terimiyle kısaca anlatılır.
Kütüphanecilik meseleleri, kitaplık çeşidi kadar boldur: Bir şehir kitaplığının bir üniversite, ya da laboratuvar kitaplığı ile pek az ilgisi vardır. Genel bir kütüphane, bir çocuk kitaplığına hiç benzemez.
Kitaplar bir kütüphaneye derleme, bağış, değişim, satın alma gibi türlü yollardan gelir.
Derleme. — Türkiye’deki bütün basımevi sahipleri, yeni bastıkları kitap, dergi, gazete, resim, afiş gibi basmalardan beşer nüshayı devlete bedava vermekle yükümlüdürler. Buna «Derleme» denir. Tarihi Fransa Kralı I. François’nın 1537 tarihli bir fermanına kadar uzanan «Depot legal» denilen bu tesisin bizdeki karşılığı, 1934’te Atatürk’ün isteği üzerine çıkan 2527 sayılı Basma Yazı ve Resimleri Derleme Kanununa dayanır. İşin daha verimli olabilmesi için yeni bir kanun tasarısı hazırlanmıştır. Bazı kitaplıklara önemli koleksiyonlar kazandıran bu işten faydalanan kitaplık sayısı pek azdır. Derlenen eserlerden birer nüshası Millî Eğitim Bakanlığı Derleme Müdürlüğü’nce Ankara ve İzmir milli kitaplıklarına, Ankara İl Halk Kitaplığına, İstanbul Üniversitesi Kitaplığına, İstanbul – Beyazıt Genel Kitaplığına gönderilir. Başka ülkelerde mahalli kitaplıklara, milletlerarası değişim işlerine ayrılan nüshalar da vardır. Oralarda ayrıca film, plâk band ve fotoğraflar da derlenir.
Bağış. — İki şekilde olur: Devletçe satın alınıp gönderilenler, özel kişilerce yollananlar. ‘
Millî Eğitim Bakanlığı, yayımını teşvik etmek istediği eserlerden belli sayıda satın alıp kitaplıklara gönderir. Bazan epey önemli (50- 100 nüsha) bir yekuna varan bu satın almalar, kitaplık için ilgi çekici olabilir.
Özel kişilerin yolladığı bağışlar daha önemlidir. Yazarlar, kitaplıktan gördükleri hizmetlere karşılık, eserlerini bağışlamak suretiyle minnetlerini sunarlar. Bu âdet, kütüphanecilerin gayretini kamçılar, faydalı eserlerin okuyucuya verilmesini sağlar. Bütün bir kitaplığın bağışı daha önemlidir. Çokluk bir uzmanın iyi bildiği konulardaki araştırmaları için dikkatle toplayıp kurduğu bu çeşit kitaplıkların değeri pek büyüktür.
Değişim. — Kitap değişimi de bir kitaplığı zenginleştirmek hususunda değerli bir araç olabilir. Koleksiyonlar arasında çift nüshalar bulunursa kütüphaneci başka kitaplarla, hatta şahıslarla temasa geçerek değişim yapar. Kitapçılarda bulunmayan bazı kitaplar böylece elde edilmiş olur.
Satın Alma. — Kitaplık zenginleştirmenin normal yoludur. İşin önemi, eldeki paraya bağlıdır. Kitabı bile bile satın almalı, kesin siparişi vermeden önce uzmanlara danışmalı, paranın daima kıt olduğunu düşünmeli. Satın alma bütçesini yaparken abone fiyatlarına bakmalı. Gazeteler, dergiler, cüz cüz yayınlanan eserler ağır bir yük teşkil ederse de bir kitaplığın en esaslı öğelerinden biridir.
Kitaplığa Giriş
Kitaplar, süreli yayınlar gelince durumları kontrol edilir. Giriş veya demirbaş defterine kaydedilir. Bu defterler çeşitli olabilir: Derleme, bağış, satın alma vb. gibi geliş yeri sayısı kadar defter tutulur. Kitaplık küçükse, bir tek defter yeter. Defterde bir giriş sıra numarası (bu numara kitaba da aktarılır), yazarın adı, kitabın başlığı, geliş tarihi, fatura numarası (kitap satın alınmışsa), bağışlayanın adı (kitap bağış olarak gelmişse) için birer sütun bulunur.
Defter tutma, muhasebe işi tamamlandıktan sonra yeni gelen eser “kot” lanır.
Kotlama. — Eserin kitaplıktaki başka eserlere göre yerini tayin eden rakamlardan, harflerden ileri gelen topluluğa “kot” denir. Bu işte kullanılan birçok sistemler var. Bunların uygunluk derecesi koleksiyonların önemine, cinsine, yerin genişliğine bağlıdır. Bir boy kitapları yanyana koymak, kot yapmak üzere büyük sayılara gitmemek gerekir. Paris Milli Kitaplığında yapıldığı gibi, kitaplar büyük seriler halinde konulara, bunlar da boylarına göre küçük serilere ayrılabilir. Mesela, 4 R. 632 gibi bir kot meydana gelebilir. Yahut Güzel sanatlar, Bilimler, Din ve ilahiyat gibi büyük bölmeler yapılabilir. Çok ihtisasa kaçan bir kitaplığınız varsa, Evrensel Onlu Sınıflandırma sistemi kullanışlıdır. Çünkü aynı konudaki kitapları yan yana getirir. Epey yüksek rakamlar vermesi, bir de raflarda çok yer tutması bunun başlıca mahzurudur.
Kitaplığa gelip kotlanan eserler, katalog bölümüne geçer. Burada belli bazı ilkelere göre kataloglanır. Artık kitap yerine konacak duruma gelmiştir. Böylece kütüpaneciyi — kitabı koruma bakımından alınacak — bir sürü tedbir bekler.
Kitapların Korunması
Bir kitaplığın düşmanları çoktur: İlkin yangın, sonra — daha tehlikelisi — su ve rutubet, toz, böcek, kemirici hayvanlar. Hatta bunlara insanları da katmalı. Düşüncesiz, vicdansız okuyuculara karşı kütüphaneci sıkı kontrol görevini yapar. Elinde bir korkutma aracı da vardır: Damgalama.
Damgalama. — Belli sayfalara silinmez mürekkeple kitaplığın damgası basılır. Bu tedbir, halka ödünç kitap veren kitaplıklar için zaruridir.
Cilt. — Kitaplığın bütçesi elverirse, cilt işi çok faydalıdır. Kitapları iyi muhafaza eder, tozdan korur. Ancak, ciltleme çok pahalıdır. Kitaplığın gelirinin çoğunu yutar.
YORUMLAR