Muhammed İdrisi kimdir ve ne yapmıştır? Muhammed İdrisi hayatı, biyografisi, çalışmaları, eserleri hakkında bilgi. Muhammed İdrisi (El-İdris...
Muhammed İdrisi kimdir ve ne yapmıştır? Muhammed İdrisi hayatı, biyografisi, çalışmaları, eserleri hakkında bilgi.
Muhammed İdrisi (El-İdrisi)
Muhammed İdrisi; tam adı Ebu Abdullah Muhammed bin Muhammed Bin Abdullah bin İdris El-Hammudi El-Hasani Ed-İdrisi (d. 1099, Septe, Fas – ö. 1165/66, Sicilya ya da Septe), Arap coğrafyacıdır. Sicilya’nın Norman kralı II. Ruggiero’nun danışmanlığını yapmıştır. Ortaçağdaki en önemli coğrafya yapıtlarından biri olan Kitabü’n-Nüzheti’l-Müştak fi İhtiraki’l-Âfâk’ın yazarıdır.
İdrisi Çalışmaları ve Bilime Katkıları Detaylı Bilgi
Soylu bir aileden geliyordu. En yakın ataları, Hz. Muhammed’in büyük torunu Hasan bin Ali’nin soyundan gelen İdrisiler hanedanının (789-974) bir kolu olan ve İspanya ile Kuzey Afrika’da kısa bir süre (1016-58) halifelik yapan Hammudilerdi.
İdrisi’nin yaşamına ilişkin pek az şey bilinmektedir. Gençliğinde İspanya ve Kuzey Afrika’yı gezdi. Yolculukları sırasında bu bölgelere ilişkin doğru ve ayrıntılı bilgiler edindiği anlaşılmaktadır. Birkaç yıl Kurtuba’da (Córdoba) öğrenim gördü. Fas’ın Marakeş ve Cezayir’in Konstantin (Kosantine) kentlerinde bulundu. Batı Avrupa’da da birçok gezi yaptı. Portekiz’i, Kuzey İspanya’yı, Fransa’nın Atlas Okyanusu kıyılarını ve Güney İngiltere’yi gördü. Henüz 16 yaşındayken Anadolu’yu da gezdi. Yaklaşık 1145’te Sicilya kralı II. Ruggiero’ nun hizmetine girdi ve yaşamının bundan sonraki bölümünü onun Palermo’daki sarayında geçirdi. Sicilya’ya, iktidar çatışmalarında öldürülmekten korktuğu ya da orada yaşayan akrabalarının gücünden yararlanmak için gittiği sanılmaktadır. İdrisi Sicilya’da Ruggiero’nun hizmetinde çalıştığı dönemde coğrafya bilimine önemli birer katkı niteliğinde olan üç çalışma yaptı: Üstünde dünya haritası çizili gümüş bir gökyuvar, Ekvator’dan kuzeye eşit genişlikte yedi iklim kuşağından ve her kuşağı 10 eşit parçaya bölen boylam çizgileriyle 70 bölümden oluşan bir dünya haritası ve gökyuvarı açıklayıcı nitelikte bir coğrafya metni olan ve Kitabü’r-Rucari olarak da bilinen ünlü Kitabü’n-Nüzheti’l-Müştak fi İhtiraki’l-Âfâk. İdrisi bu yapıtını oluştururken Arapça ve Yunanca kaynaklardan başka, çeşitli ülkelere gönderdiği çizim uzmanlarının gözlemlerinden ve hazırladıkları raporlardan da yararlandı. Yapıt, Ocak 1154’te Ruggiero’nun ölümünden kısa bir süre önce tamamlandı.
Gümüş gökyuvar kaybolmuşsa da, haritalar ve metin günümüze ulaşmıştır. Alman bilim adamı Konrad Miller Mappe Arabicae (1926-31; Arabistan Haritası) adlı yapıtında İdrisi’nin haritalarını yayımladı. Daha sonra, Miller’in çalışmasını temel alan düzeltilmiş bir dünya haritası Bağdat’ta Irak Akademisi tarafından yayımlandı (1951). İtalyan bilim adamlarından oluşan bir kurul da uluslararası bir uzmanlar grubuyla işbirliği yaparak İdrisi’nin Kitabü’n-Nüzheti’l-Müştak adlı yapıtının düzeltilmiş bir baskısının ilk bölümlerini 1970’lerde yayımlamaya başladı.
İdrisi Kitabü’n-Nüzheti’l-Müştak’ta, betimleyici ve gökbilimsel coğrafyayı birleştirmeye çalışmıştır. Ama matematik ve fizik alanlarında yeterli bilgisinin olmaması bu çabanın tam bir başarıya ulaşmasını engellemiştir. İdrisi, hem döneminin başka bilim adamlarının (örn. 11. yy Arap bilgini el-Bîrûnî) coğrafyaya yaptıkları önemli katkılardan yararlanmadığı, hem de Eski Yunan ve Arap kaynaklarındaki bilgiyi denetlemeden kullandığı için eleştirilmiştir. Bütün bunlara karşın yapıtının, özellikle Akdeniz yöresi ve Balkanlar’a ilişkin veriler bakımından coğrafya alanında çok önemli bir yeri vardır.
Coğrafya üzerine yazılmış bazı başka yapıtları da İdrisi’nin hazırladığı ileri sürülmüştür. Bunlar arasında Ruggiero’nun oğlu ve ardılı I. Guglielmo (Kötü) için yazılmış ve bugün kayıp olan bir yapıt da yer almaktadır. 1592’de Roma’da Medicilerin basımevince Kitabü’n-Nüzheti’l-Müştak’m bir özeti yayımlanmıştır. Yapıtın Latince çevirisi yanlış bir adla (Geographia Nubiensis) çıkmıştır. Tek tam çevirisi olan P. A. Jaubert’ in iki ciltlik Géographie d’Édrisi’siyse (1836-40), hatalı elyazmaları temel alınarak hazırlandığı için, güvenilir olmaktan uzaktır. İdrisi tıp konusunda da bilimsel çalışmalar yapmıştır. Kitabü’l-Edviyei’l-Müfrede adlı yapıtında ilaç adlarını 12 dilde vermiştir. Arap edebiyatını yakından tanıdığı anlaşılan İdrisi’nin günümüze ulaşan bazı şiirleri, onun aynı zamanda iyi bir şair olduğunu da göstermektedir. İdrisi’nin yaşamının son yıllarına ilişkin bilgi yoktur.
YORUMLAR