Sirkin Tarihçesi

Sirk ne süre, nerede dünyaya geldi? Eski Roma’da sirk, sirkin tarihçesi, zamanı gelişimi ve çağdaş sirkler hakkında bilgi. Romalılarda, bir ...

Sirk ne süre, nerede dünyaya geldi? Eski Roma’da sirk, sirkin tarihçesi, zamanı gelişimi ve çağdaş sirkler hakkında bilgi.

Romalılarda, bir takım oyunlara ve halka açık gösteriler ile kutlamalara ayrılmış yer; XVIII. yy’dan sonrasında beceri, güç, palyaço numaraları, binicilik ve hayvan terbiyeciliğinden oluşan gösterilerin yapıldığı, çoğu zaman kapalı, daire şeklinde yerdir.

ESKİ ROMA’DA SİRK

Anlayış olarak Yunan hipodromlarından alınmış, uzunlamasına geniş bir yapı olan Eski Roma sirkini, gladyatör dövüşlerinin yapıldığı yuvarlak amfiteatrla karıştırmamak gerekir. Eski Roma’da on ikiden fazla sirk vardı. Sirklerin en eskisi olan Circus Maximus ya da Büyük Sirk’in varlığı krallık dönemine kadar uzanır. Dört kulenin kestiği üç kattan oluşan büyük bir revak (sütunlu giriş) Sezar’ın yaptırdığı onarım sonucu 350 000’den fazla izleyici alabilen basamakların ana dayanağı durumundaydı. Bu basamaklarda iki hususi loca ayrılmıştı: Birisi imparator, öbürü de büyük bir olasılıkla bu oyunların parasal yükümlülüğünü karşılayan mühim şahıs içindi. Etrafı çevrili alan içinde 634 m uzunluğunda bir arena vardı: Dikilitaşlar, heykeller ve bir revakla süslü alçak bir duvar (spina), arenayı uzunluğuna ikiye bölüyordu, böylelikle arabaların yarışabileceği uzunlamasına bir pist belirlenmiş oluyordu. Sirk alanının yuvarlak uç kısmından birinde ahırlar ve otomobil bölgeleri vardı. Diğer uç bölümse kazananların çıkışma ayrılmış zafer takıyla süslenmişti. Büyük Sirk’ten geriye günümüzde yalnızca harabeler kalmıştır.

Caracalla Sirki benzer biçimde bir takım sirkler korundu. İmparatorluğun diğer kentlerinin de kendi sirkleri vardı: Bilhassa Galya’da Arles ve Vienne’de söz konusu sirklerin kalıntılarına rastlanmıştır. Sirk oyunları terimi genel olarak ilk bilimleri otomobil yarışları ve yumrukla meydana getirilen dövüşler olan türlü gösteriler ve yarışmaları belirtiyordu. Bu oyunların kökeni Roma tarihinin ilk anlatılarından herhangi birine kadar dayanır: Romulus’un Sabinleri Roma’ya çekmek ve böylelikle arkadaşlarına eşler sağlamak için bu oyunları ortaya attığı söylenmektedir. Bir süre sonra sirk, büyük harp gösterilerinde, zafer kazanmış generaller ve konuşmaları halkı etkilemek isteyen prensler için kitlelerin ilgisini çekmeyi elde eden alan durumuna geldi. Oyunlar ikinci derslik yurttaş olan pleblerin Roma kentine girmelerine destek olan gerçek kurumlardı. Oyunlara başlamadan ilkin bir ayin alayıyla inanan halkı hoşnut etme işlemi de unutulmuyordu. Ama bu oyunlar gladyatörlerin uzmanlaştığı kanlı niteliğe haiz değildi. Bu şekilde “Truva Oyunları”nda Roma’nın genç soyluları atlı olarak, danışıklı dövüşlerde karşı karşıya geliyorlardı. Sirk içinde bununla beraber süvari ve piyadelerle harp sahneleri, büyük manevra şekilleri canlandırılıyordu. Bununla beraber, sirkte gladyatörlerin görülmeye başlaması av (venatio) bu nedenle oldu. Avda gladyatörler atla ya da atsız, yırtıcı, yırtıcı hayvanlar, filler, boğalarla izleyicilerin zevki için dövüşüyorlardı. Daha sonraları, yürekli görünmek isteyen imparatorlar halkı da av partilerine ortak ettiler: Hepimiz duruma uygun olarak orman şeklinde düzenlenmiş arenaya inmeye çağrıldı ve arenaya bırakılmış savunmasız ve çok sayıda av hayvanı yakalandı. Ama sirkteki aslolan yarışlar otomobil yarışları oldu. Belirgin bir dönemden başlayarak arabacılar, ak, kırmızı, mavi ve yeşil (mavi ve yeşil en önemlileriydi) olmak suretiyle dört grupta yarışmaya başladılar. İmparator diktatörlüğüyle susturulmuş bir Roma’da, komploların yaygınlığı, ayaklanmalara yol açan rekabeti körükledi. Bu düşünceyi başka alanlara çekmenin önemini kavrayan aniden çok prens bu tutkuyu güçlendirdi. Daha sonraları, Bizans’ta aynı vaka başka bir düzeyde ortaya çıktı. Komplolar gerçek bahisler, sirk de bir siyasal ifade alanı durumuna geldi. Ama her şeyiyle Romalıların hususi durumunu taşıyan sirk oyunları, Hristiyanlığın gelişimiyle – bilhassa Constantinus’tan başlayarak – söz mevzusu edilmeye başlandı. Otomobil yarışlarıysa 1204’te Bizans’ın Haçlılar tarafınca fethedilmesinden sonrasında eski önemini yitirdi.

MODERN SİRK

MODERN SİRK

Eskiçağ sirk tipi, Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonrasında Avrupa’da ortadan kalktı. Ama güç ve beceri temeline dayanan şov biçiminin tekrardan ortaya çıkışı, bir süre sonra art arda gelen hokkabaz, atlet, taklitçi ve ip cambazı kuşağı yardımıyla oldu. Bu tür durumlar Ortaçağ ile XVIII. yy. arasındaki dönemde Avrupa’yı dolaşan gezginci topluluklar oluşturmuşlardı. Fuarlarda ya da katedrallerin avlularında ufak tiyatro oyunları canlandıran bu

Eskiçağ sirk tipi, Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonrasında Avrupa’da ortadan kalktı. Ama güç ve beceri temeline dayanan şov biçiminin tekrardan ortaya çıkışı, bir süre sonra art arda gelen hokkabaz, atlet, taklitçi ve ip cambazı kuşağı yardımıyla oldu. Bu tür durumlar Ortaçağ ile XVIII. yy. arasındaki dönemde Avrupa’yı dolaşan gezginci topluluklar oluşturmuşlardı. Fuarlarda ya da katedrallerin avlularında ufak tiyatro oyunları canlandıran bu “panayır cambazı” aileler çoğu zaman İtalyan kökenliydiler. İngiliz ve İspanyollarla birleşerek 1750’lere doğru ilk gezginci sirk gruplarım oluşturdular. Ama, ilk çağdaş sirki 1770’te Londra’da İngiliz Philip Astley (1742-1814) kurdu..Ilk başlarda, üstü açık dairesel, geniş bir alanda kurulan bu sirk, bir süre sonra 1779’da tahtadan yerleşik amfiteatrda emek vermeye başladı. Kendisi de at cambazı olan Astley, gösterisini ip dansçıları, akrobat ya da palyaço numaralarıyla kesilen binicilik gösterileri üstünde yoğunlaştırıyordu. Astley 1794’ten başlayarak sahne ve pisti birleştirdi, böylelikle at cambazları ve akrobatların gösterilerini beraber yapmaları sağlandı. Astley sirkini öykünmek eden ilk Avrupa sirklerinin başarısı, fuarların cambaz tiyatrolarına özgü fantezilerle bando ve geçit törenlerini iyi şekilde bir araya getirmesinden kaynaklandı.

Sirkin gelişmesi (1800-1835) Fransa’da Franconiler ve Dejean (1786-1879), Almanya’da Christoph von Bach (1768-1834), İngiltere’de Andrew Ducrow (1792-1842), ABD’daysa John Robinson (1802-1888) yardımıyla oldu. Önceleri temelde binicilik becerileri çevresine oturtulmuş olan sirk, 1820’lerden başlayarak gittikçe mühim bir yer tutacak olan pantomime yöneldi. Pantomim 1840’lara doğru, 700 ya da 800 oyuncunun yer almış olduğu, genellikle askerlikle ilgili büyük zamanı vakaları canlandıran gösterilerin temeli durumuna geldi.

1835’lere doğru gezginci sirk, Thomas Cook yardımıyla büyük gelişme gösterdi. Sirkin neredeyse devamlı gezginci olduğu ABD haricinde, altı ay çalışan gezginci sirk, kış aylarında yerleşik olarak açık olan sirkin bütünleyicisi oldu.

Sirkin en başarı göstermiş süreci (1835-1880), yeni numaraların ortaya çıkmasıyla kendini gösterdi: Sırık ve merdiven üstünde denge (1835); durağan trapezler ve halkalarla hareketler (1850’ye doğru); uçan trapez (1859); vb. Ilkin gülünç binici, sonrasında gülünç cambaz olan palyaço, 1840’tan başlayarak, yüz hareketleriyle komiklikler icra eden ve 1870’e doğru çok fazla ve komik makyajlı kişiliği veren özellikleriyle evrim gösterdi. Hayvanların kafesler içinde seyircilere gösterilmesi çağdaş sirkin mühim bir öğesi durumuna geldi. Bir süre sonra at, köpek, aslan benzer biçimde hayvanların eğitilerek bunlara türlü “numaralar” yaptırıldığı görüldü.

Modern sirkin doğuşu, 1871’e, yâni A.B.D’li Barnum’un (1810-1891) World’s Fair’i kurduğu yıla dayandırılabilir. Bu dev gezginci sirk, Barnum’un ortağı William C. Coup (1837-1895) tarafınca bir çok yıl sonrasında Greatest Show on Earth’e dönüştürüldü. 15 000 kişiyi alabilen dev çadırı, at üstünde meydana getirilen gösterileri, basın ve reklam afişleriyle desteklenerek internasyonal bir ün kazanmasını sağlamış oldu ve böylelikle Greatest Show büyük ana paraya dayanan yeni bir sirk tipinin ortaya çıkmasının öncüsü oldu (Greatest Show 1956’da dağıldı). 1900’den başlayarak, Fransa ve İngiltere’de görülmeye başlamış olan geleneksel sirk, seyircisini ve oyuncularım kendine çeken müzikhollerin rekabetine karşı güçlükle savaşım verdi. 1920’den sonrasında, gezginci büyük çadırlardan oluşan sirklerin daha da geliştiği görüldü ve sirk geriye kalan büyük bir endüstri işletmesi durumuna geldi.