ALP. Kahraman, yiğit, yürekli eş anlamlılarını taşıyan Türkçe bir sözcük. (Buradaki “I” sesi, kalınca olarak söylenmelidir), hususi isim ol...
ALP. Kahraman, yiğit, yürekli eş anlamlılarını taşıyan Türkçe bir sözcük. (Buradaki “I” sesi, kalınca olarak söylenmelidir), hususi isim olarak kullanıldığı şeklinde, ödat özelliği de izah edebilir. Bununla birlikte unvan olarak da kullanılmıştır. Gerek eski, gerekse yeni Türk lehçelerinde bu sözcüğe daima rastlanmıştır. Moğolcadan Türkçeye geçen bagatar (batur) ve Oğuz lehçesinde kullanılan sökmen sözcüğü de aynı anlama gelmektedir.
İslamiyet öncesi Türklerde bu isim sıkça görülmüştür. Kültigin’in (Gültekin) atının ismi Alp-Salçı’dır. İran efsanelerinde Efrasiyab olarak geçen, Saka destanlarının kahramanının ismi da Alp Er Tunga’dır. Bundan başka, türlü kaynaklarda Alp Tuğrul, Alp Tulug üge şeklinde adlar bulunmuştur. Altay, Kırgız, Abakan, Kazak Türklerinin lehçelerinde Alp ya da Alıp şeklinde söylenen kahraman isimleri vardır (Alp Karaşığa, Kuzgun Alıp şeklinde).
Bu sözcük İslamiyet sonrasında da Türkçede varlığını sürdürmüştür. Bunun örnekleri şunlardır: Alp Tigin (Gaznelilerin kurucusu), Alp Kuş, Alp Argu (Selçuklu emirleri), Alparslan (Selçuklu sultanı). Sözcük, hususi isim olarak kullanılmasının yanında, asil ailelere, komutanlara ve yöneticilere unvan olarak da verilmiştir. Hindistan’da türlü devletlerde Türk ailelerinin yönetiminde bulunmuş olduğu dönemlerde, büyük emirlere alp-han denilmiştir.
Dede Korkut efsanelerine bakılırsa, bir Türk çocuğuna hususi isim verilebilmesi için yiğitliğini kanıtlaması gerekiyordu. Fakat bundan sonrasında alp (yiğit) olabilirdi. Alplar hanlarına bağlılıkla hizmet ederler, buna karşılık hanlar da onları şölene çağırır, onlara kıymet verirlerdi. Bu efsanelerden, alpların ayrıcalıklı ve elit bir topluluk durumuna geldikleri anlaşılmaktadır.
XIII. XIV. yüzyıl Rumeli dervişleri Anadolu’da halkı eğitiyorlardı, öte taraftan da Bizans içlerine yönelik akınlara katılıyorlardı. Bunlara Alperenler denilmiştir. Alperenlerin kendine özgü âdetleri, inançları, fikirleri ve örgütlenme şekilleri vardı. Anadolu’nun ve Rumeli’nin fethinde bunların çok mühim görevleri olmuştur. Alperenlerin en ünlüleri Abdal Musa, Hacı Bektaş-ı Veli, Geyikli Baba, Seyit Ali Sultan’dır. Bunların yazdıkları kitaplarda Alperenlerin serüvenleri anlatılmıştır. Alplik geleneğinde Seyit Battal Gazi’nin büyük bir yeri vardır. Alpliğin Seyit Gazi soyunda Melik Danişment Ahmet Gazi, Seyit Gazi ve Ebu Müslim vesilesiyle Oğuz Han’a kadar götürülmesi ulusal bir gelenektir.
Aşık Paşa’nın’ yazdığına bakılırsa, bir Alp’te bulunması ihtiyaç duyulan dokuz kalite şunlardır: Korkusuz bir yürek, güçlü bir pazı, uğraş, harp giysisi, iyi bir at, yay, kılıç, süngü ve güvenilir bir dost.
Zaman içinde mistik bir içerik de kazanan dinsel Alplikde ise; erenlik, riyazet, azim, sevgi, tevekkül, şeriata uyma, bilgi, hizmet ve iyi bir dost olmak suretiyle gene 9 koşul aranmıştır
YORUMLAR