Arkeoloji ;İnsanlığa, kaynaklarında bu yana tanıklık eden ve eski uygarlıkları kullandıktan het tür eşyaya ve bıraktıkları sanat eserlerine ...
Arkeoloji
Arkeoloji kelimesi Yunanca arkhaios (eski) ve logos (ilim) kelimelerinden oluşur.
Arkeoloji
Çok eski çağlara uzanan uygarlık zamanı, insanoğlu için her dönemde bir merak mevzusu olmuştur. Eski Yunan ve Roma’da sanat eserlerini geriye dönük ve çözümleyici bir görüşle araştırma uğraşı vardı. Strabon, Plutarkhos v.d. eski yapıtlarla ilgili ve onların önemini kavramış kimselerdi. Halikarnassos’lu Dionysos yazdığı Roma geçmişine arkeoloji ismini vermişti; ama arkeoloji adının kullanılmasından arkeolojinin bir ilim dalı haline gelmesine kadar yüzyıllar geçmesi gerekti.
Eski sanat eserleri Rönesans’ta büyük ilgi görmüş ve şimdiki arkeolojiye benzer emekler yapılmıştır. Ama XVIII. yüzyıla gelinceye kadar, eski eserler üstüne meydana getirilen emekler sanat zamanı araştırmaları olmaktan öteye geçememiştir. Aynı yüzyıl başlangıcında ilkin Herculanum, sonrasında Pompei sitelerinin bulunmuş olduğu yerlerde meydana getirilen kazılar, arkeolojinin, Eskiçağ’m öğrenilmesine iyi mi destek olacağını açık seçik gösterdi. İlk kez, geçmişten, tek bir abide değildir, tüm bir site ortaya çıkartılıyor ve günlük yaşantının görüntüleri gözler önüne seriliyordu.
Tarihin en yakın dostu
Arkeoloji biliminin sistemleri,metotları XVIII. yüzyılda Fransız bilgini CayIus (1692-1765) ve Alman bilgini Winc-kelmann (1717-1768) tarafınca geliştirildi. Winckelmann’ın emekleri yardımıyla arkeoloji bir ilim haline geldi.
O zamana kadar kazılar bir tek gömülü sanat eserlerini bulma amacıyla yapılıyordu. Arkeoloji gerçek bir bilime dönüşünce, bundan sonra, geçmişin kalıntılarını, en önemsiz benzer biçimde görünenleri dahi aramak görevini yüklendi. Bu kalıntılar yok olmuş toplumların yaşamının; konut, teknik, beslenme v.b. tüm taraflarını öğrenmemize destek olacaktı. Arkeoloji, tarihçinin araştırma alanını, yazılı belgelerin kaybolduğu ya da hiçbir süre var olmadığı ve bulunmadığı yerlerde, ona maddî kanıtlar sağlamak Yöntemiyle genişletti.
Napolyon Bonapart’ın Mısır Seferi (1798) avrupada bu ülke uygarlığına karşı geniş bir ilgi uyandırmıştı.
1822’de Champollion, kâğıdımızın atası olan papirüse çizilmiş ya da taş üstüne yazılmış gizemli hiyeroglif yazısını çözdü, okudu. Bu buluş, uzun bir takım kazıya ve araştırmaya yol açtı. Mısırlıların anıtsal gömüt mimarîsi günışığma çıkartıldı: piramitler (firavun mezarları) ve tapmaklar kumlardan temizlendi ve içindekiler (eşya, heykeller, freskler) Mısırlıların yaşam ve inançları mevzusunda kıymetli bilgiler sağlamış oldu. Bu yönden en varlıklı buluşlardan birisi, Tutankhamon’un mezarıdır (1922). Bu gömüt, araştırmacıların gelişinden ilkin soyulmamış pek az mezardan biriydi.
XIX. yüzyılın ikinci yarısında arkeoloji, şark ile ilgilendi. «Çivi» yazısı çözülüp okundu. Asur’da başlatılan kazılar kırk yıldan fazla bir süre devam etti ve pek çok yerleşme bölgesi ortaya çıkarıldı: Kursâbât, Ninova, Nemrut; Ninova’da, Asurbanipal’in sarayındaki meşhur kitaplıkta fırında pişirilmiş kil levhalar üstüne yazılı bir çok metin bulundu. Sarayların duvarlarındaki kabartmalar, kralların zaferlerini simgeleyen cenk sahnelerini gözler önüne getiriyordu.
Anadolu’da arkeoloji araştırmaları
Ufak Asya uygarlıkları XIX. yüzyılda Türkiye’yi yabancı arkeologların akınına uğrattı, ilk arkeoloji araştırması H. Schliemann tarafınca Truva harabelerinin bulunmuş olduğu Hisarlık’ta başlatıldıysa da bilimsel özellikte ilk araştırma, W. Dörpfeld’in gene Truva’da yapmış olduğu kazılarla gerçekleştirildi.
1881’de müzeci Osman Hamdi Beynimiz girişimiyle, bu kazılara Türk arkeologlar da katıldı. Fakat, uzun bir süre ağırlık yabancıların. elinde kaldı. İstanbul’da Rus, Fransız ve Alman Arkeoloji enstitüleri de kuran yabancı arkeologlardan Almanlar Bergama, Priene, Miletos ve Didima’da; Avusturyalılar Efes’te, Amerikalılar Sardeis’te kazılar yaptılar.
İç ve Güneydoğu Anadolu kazılarında E. Chantre Anadolu’nun Cilâlıtaş Devri’ne (Neolitik) ait buluntular ve Hititlerin son dönemine ait bir saray; İstanbul Arkeoloji Müzesi uzmanı Makridi ve H. Winckler’in Boğazköy’de yapmış olduğu kazılarda da bir Hitit arşivi ortaya çıkartıldı. C. L. Wo olley Kargamış’ta, J. Garstang Sakçagözü’nde, Felix von Luschan Zincirli’de araştırmalar yapmış oldu.
İç ve Güneydoğu Anadolu kazılarında E. Chantre Anadolu’nun Cilâlıtaş Devri’ne (Neolitik) ait buluntular ve Hititlerin son dönemine ait bir saray; İstanbul Arkeoloji Müzesi uzmanı Makridi ve H. Winckler’in Boğazköy’de yapmış olduğu kazılarda da bir Hitit arşivi ortaya çıkartıldı. C. L. Wo olley Kargamış’ta, J. Garstang Sakçagözü’nde, Felix von Luschan Zincirli’de araştırmalar yapmış oldu.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonrasında, hızla gelişen arkeoloji emekleri Anadolu uygarlıklarını ana hatlarıyla belirlemiş, Mezopotamya, Garp Trakya ve Ege uygarlıklarıyla meydana getirilen karşılaştırmalar garp uygarlığının esin kaynağını ortaya koymuştu. Fakat bu çalışmaların yabancıların elinde olması buluntuların büyük bir çoğunluğunun Türkiye dışına çıkarılmasıyla sonuçlanıyordu.
Cumhuriyet döneminde Anadolu arkeolojisi daha bir ehemmiyet kazanmıştır. Uzmanlık öğrenimi için yurt dışına talebe gönderildi. Türkiye’deki arkeoloji araştırmalarının devlet eliyle yaptırılmasına, yabancı uzmanların bakanlık izniyle ve Türk arkeologların yönetiminde oluşumlarına karar verildi. Araştırmalar Millî Eğitim Bakanlığı ve Türk Tarih Kurumu vasıtasıyla yönetildi. Bununla birlikte İstanbul Üniversitesi’nde (1933), Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde (1935) Arkeoloji ve Prehistory a kısımları kurularak arkeoloji öğrenimi başlatıldı ve fakültelere bağlı arkeoloji enstitüleri açıldı.
“Ankara’nın kuruluşunda arkeolojik kalıntıların ortaya çıkması üstüne kazılar Mustafa kemal atatürk’ün direktifiyle buradan başlatıldı. Makridi, Kurt Bittel. Şevket Aziz Kansu v.b. arkeologlar bu yörede yaptıkları kazılarla Hitit ve Frigya uygarlıklarının varlığını ortaya çıkardılar. Sonraki yıllarda da araştırmalar sürdürüldü. 1933′-te Alman ilim adamı Bossert Boğazköy’de; Remzi Oğuz Arık, J. Sperling ile Karatepe’de, Karayivtepe ve KArayurt’ta (1936); Hamit Zübeyr Koşay Ahlatlıbel (1934), Alacahöyük (1936) ve Büyükgüllücek’te (1948); Şevket Aziz Kansu Yazılıkaya’da (1937 -1939), Boğazköy (1937), Demirci höyük (1939) ve Fikirtepe’de; Arif Müfit Mansel Pamphylia bölgesinde (1943), Tahsin Özgüç, Alacahöyük’te ve Nimet Özgüç’le beraber Kültepe’-de araştırmalar yaptılar (1950).
Arkeolojinin sistemleri,metotları
Birinci Dünya Savaşı’na kadar çok sayıda belgenin topraktan çıkartılmasına olanak veren geniş kazılara girişildi. Ama, genellikle çevresinden kopartılıp alman bu eşyalar kıymetini yitiriyordu. Bugün arkeologlar, yüzey olarak daha kısıtlı ama daha derine inen sondajlara girişirler: bilimsel yönden, türlü konut katmanlarının birbirini izleyiş düzenini bulmayı ve böylelikle elde edilmiş malzemenin en yanlışsız olarak tarihlenme-sini sağlamayı başarırlar.
Kazılara girişmeden ilkin, en garip detayları verebilecek olan yerleşme bölgelerini seçmek söz mevzusudur. Bu sebeple yöntem kullanılır:
YORUMLAR