Bağlaçlar Nedir

Bağlaç Nedir ? Tek başına anlamı olmayan, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri ya da tümcede görevdeş sözcük ve söz öbeklerini bağlamaya yara...

Bağlaç Nedir ?
Tek başına anlamı olmayan, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri ya da tümcede görevdeş sözcük ve söz öbeklerini bağlamaya yarayan kelimelere bağlaç denir..

Bağlaç Örnekleri:
açıkçası, ama, fakat, dahi, çünkü, dahi, dE, dE.....dE, demek ki, fakat, gene, gerek...gerek(se), ha........ha, hâlbuki, hatta, hele, hem, hem de, hem.....hem (de), ile, ise, ister.....ister(se), kâh..........kâh, kısacası, ki, lâkin, madem(ki), iyi mi ki, ne var ki, ne yazık ki, ne......ne (de), nitekim, oysa, oysaki, öyleki ki, öyleyse, üstelik, ve, ya da, veyahut, ya da, ya....ya (da), ya da, yalnız, yeter ki, gene, yoksa, zira.

Bağlaçların Özellikleri
- Edatlardan farkı, aslına bakarsanız mevcud mana ilgilerine dayanarak bağ kurmasıdır. Edatlar ise yeni mana ilgileri kurarlar.
- Bağlaçların yerine noktalama işaretleri kullanılabilir.
- Bağlaçlar cümleden çıkarılınca mana bozulmaz, ama daralabilir. Bağlaçlar (ile hariç) önceki ve sonraki kelimeden ayrı yazılır. Bitişik yazılanlar bağlaç değildir, ektir.

Örnek:
Eve gittim, fakat onu bulamadım. (bağlaç)
Konuşmak suretiyle ayağa kalktı. (edat)
Sözlüden gene zayıf almış. (zarf)
Ben de seninle geleceğim. (bağlaç)
Evde rahat çalışamadı. (çekim eki)
Sözde Ermeni soy kırımı (yapım eki)
Sen ki hep çalışmamı isterdin... (bağlaç)
Seninki de lâf işte... (çekim eki)
Evindeki hesap (yapım eki)


BAÄžLAÇ ÇEŞžİTLERİ
A. SIRALAMA BAÄžLAÇLARI

“ve”

Cümleleri, mana ve vazife bakımından benzer ya da aynı olan kelimeleri, sözleri ve öğeleri birbirine bağlar.

His ve fikir bir olmalıdır. özneleri
Köyünü, yaşlı dedesini ve ninesini özlemişti. nesneleri
Şžiir ve roman okuma alışkanlığı edinin. nesneleri
Bana baktı ve güldü. cümleleri
Bahsedilenleri dinliyor ve çocuğa hak veriyordu. cümleleri
Aylarca ve senelerce sustu. benzer kelimeleri
Binlerce yerli ve yabancı gezgin geldi. sıfatları

- “ve” bağlacı yerine virgül ya da “-İp”, “-ErEk” zarf-fiil ekleri de kullanılabilir:

Masaya yaklaştı ve kitabı aldı.
Masaya yaklaştı, kitabı aldı.
Masaya yaklaşıp kitabı aldı.
Masaya yaklaşarak kitabı aldı.

Not: “ve” bağlacından ilkin noktalama işareti kullanılmaz, bu bağlaçla tümce başlamaz. Uygar şiirde söze tesir ve çekicilik katmak için kullanılmaktadır, ama doğru değildir.
“ve” bağlacı yerine & işaretini kullanmak son aşama yozlaştırıcıdır.

“ile, -lE”

“ve” ile görevleri aynı olmasına karşın devamlı birbirinin yerine kullanılamazlar. “ile”nin kullanım alanı daha dardır.
“ile” cümleleri birbirine bağlamaz; yalnız aynı görevdeki kelimeleri bağlar.

His ile fikir bir olmalıdır.
Yaşlı büyükbabası ile ninesini özlemişti.
Edebiyatımızda en fazlaca yaratı verilen türler şiir ile romandır

Not: Edat olarak kullanılan ve zarf meydana getiren “ile”den farklıdır.

Mehmet ile Ali beyaz perdeye gittiler. (bağlaç)
Mehmet, Ali’yle beyaz perdeye gitti. (edat)
Mehmet heyecanla yerinden kalktı. (edat)


B. EŞžDEÄžERLİK BAÄžLAÇLARI

“ya da, ya da, ya da, veyahut”

Aynı değerde olup da birinin tercih edilmesi ihtiyaç duyulan iki seçenek içinde kullanılırlar.

Biriniz gideceksiniz: Sen ya da kardeşin.
Bisiklet ya da motosiklet alacağım.
Sen, ben ya da başkası...
Sen olmasan ya da (veyahut) seni görmesem dayanamam.


C. KARŞžILAŞžTIRMA BAÄžLAÇLARI

“ya....ya”

İki seçenek sunulduğunda kullanılır.
Bu tür durumlar birbirinin zıttı olabilir
Birisi yapılmadığında ötekinin yapılması gerekebilir.

Ya beni de götür ya sen de gitme.
Ya gel ya gelme.
Ya bu deveyi güdeceksin, ya bu diyardan gideceksin [1]

“hem.....hem (de)”

Her ikisi de geçerli olan iki şartları anlatır. Bu tür durumlar zıt da olabilir, eşdeğer da.

Hem çalışmıyor hem (de) yakınıyorsun.
Hem kitap okuyor hem de müzik dinliyor. Aynı anda

“ne......ne (de)”

- Aynı görevdeki kelimeleri, kelime gruplarını ve öğeleri birbirine bağlar.

Ne şiş yansın ne kebap. özneleri
Gönül ne kahve ister ne kahvehane. nesneleri
Ne İzmir’e gitmiş ve Bursa’ya. dolaylı tümleçleri

- Cümleleri de birbirine bağlar:

Üç senedir ne bir telefon açtı, ne de bir mektup yazdı.
Onu ne gördüm ne de tanıdım.
Ne aradı ne (de) sordu.
Ne kızı verir, ne de dünürü küstürür.

Ne doğan güne hükmüm geçer,
Ne halden anlayan vardır.

- Cümleleri -yapı bakımından pozitif yönde oldukları hâlde- negatif yapar. Yüklem pozitif yönde durumdadır.

Ne kendi rahatsız oldu ne de halkı huzursuz etti. (kendisi rahatsız olmadı, halkı da huzursuz etmedi)

Yüklem negatif çekimlenirse ifade bozukluğu meydana gelir.

Ne çay ne kahve içmedi.→ “Ne çay içti ne kahve” olmalıydı.

- Zıt anlamlı iki sıfatla beraber kullanılarak onların içinde bir vaziyet ifade eder.

Dışarıdaki hava ne soğuk ne sıcak.
Yapmış olduğu işe ne kolay ne de zor denebilir.

Not: “Ne zor, ne üzüntü günler yaşadık” örneğinde “ne zor” ve “ne acı” sözleri ayrı ayrı da (birisi olmadan) kullanılabileceği için buradaki “ne”ler bağlaç oluşturmaz.

“dE....dE, gerek......gerek, olsun.....olsun, kâh......kâh, ha......ha”

Öğeleri ya da cümleleri birbirine bağlarlar.

Öğretmeni de arkadaşları da onu çok merak ettiler. özneleri bağlamış.
Annesini de babasına da özlemişti. nesneleri bağlamış.
Dinlence süresince dinlenmiş de gezmiş de. yüklemleri bağlamış.
İzmir’e de Aydın’a da uğrayacağız. dolaylı tümleçleri
Fizikten de anlamam kimyadan da.
Gerek sen gerek(se) o, güzel çalıştınız.
Gerek baba gerek anne tarafınca bir akrabalıkları yok.
Ali olsun, Ahmet olsun, ikisi de çalışkan ve zekîdirler.
Kâh yıkılıyor, kâh kalkıyor, ama yılmıyor.
Ha Ali ha Veli, ne farkına varır?


D. KARŞžITLIK BAÄžLAÇLARI

“ama, fakat, lâkin, yalnız, fakat, ne var ki, ne yazık ki”

“ama, fakat, lâkin” aynı anlamlı bağlaçlardır. “yalnız, fakat, ne var ki, ne yazık ki” de bunlara yakın bağlaçlardır.

- “ama, fakat, lâkin, yalnız, fakat, ne var ki, ne yazık ki” bağlaçları, aralarında zıtlık bulunan iki ayrı ifadeyi, cümleyi birbirine bağlar.

Çok tembeldi, ama başarıya ulaşmış oldu.
Yiyecek az, ama doyurucu.
Yerinde ve zamanında konuşmaya dikkat ediyorum, ama kimi zaman yanlış anlaşılıyorum.
Süratli yürüdü, fakat yetişemedi.
Bu işe başlıyorum, fakat bugün bitiremem.
Hava nemliydi, fakat yağmur yağmıyordu.
Altmış yaşlarında, kır saçlı; fakat dinç bir adam bağırdı.
Bu tarz şeyleri götür, yalnız diğerlerini getirmeyi unutma.

Not: Bir tümce bu bağlaçlardan biriyle başlayabilir. Bu durumda bu bağlaçlar iki bağımsız cümleyi birbirine bağlamış olur..

... Ne var ki sanatçıyı bundan dolayı eleştirmek doğru olmaz.

- “ne yazık ki” bağlacı çok fena ve üzüntü sonları bildirir.

İnsanlara hep vefa gösterdi; ne yazık ki kendisi onlardan vefa görmedi.

- “ne var ki” bağlacı çaresizlik ifade eder.

En yüce duyguların tohumları ekildi; ne var ki dünya, insanları kendisine benzetmişti.

- “ama, fakat, lâkin, yalnız, ancak”, niçin, koşul, uyarma bildirir

Arkadaşının kalbini kırdı, ama çok pişman oldu.
Bizlerle gelmene izin veririz, ama yolda fazla sual sormayacaksın.

- Yalnız “ama” bağlacı pekiştirme anlamı katar.

Güzel, ama çok güzel eserler bırakmış atalarımız.

- Gene yalnız “ama”, tümce sonunda, dikkat çekmek için kullanılır.

Bak kızarım ama!
Bu şekilde söylersen darılırım ama!

“asla olmazsa” ve “asla değilse”

Çarşıdan elimiz boş döndük. Asla eğer olmazsa iki kaset alsaydık.

“oysa, oysaki, hâlbuki”

Aralarında zıtlık, aykırılık bulunan iki cümleyi “tersine olarak, -dİğİ hâlde” anlamlarıyla birbirine bağlar.

Onu özledim, oysa gideli çok olmadı.
Gelemeyeceğini söylemiş oldu, hâlbuki vakti vardı.

Not: Bu bağlaçlar mana bakımından zıt olmayan cümleler içinde kullanılırsa ifade bozukluğuna neden olur.

Devamlı birinciydi, oysa çok çalışırdı. (ifade bozuk)


E. GEREKÇE BAÄžLAÇLARI

“çünkü”
â€œŞžundan dolayı, şu sebeple” anlamlarına gelir.
Niçin bildirir.
Eve gittim, çünkü babam çağırmıştı.
Otobüse yetişemedik; çünkü evden geç çıkmıştık.

“madem(ki)”
Madem gelecektin, haber verseydin.

“zira”
“çünkü” anlamında kullanılır.
Allah'a sığın şahs-ı halîmin gazabından
Zira yumuşak huylu atın çiftesi pektir

“yoksa”
Ver diyorum, yoksa yersin dayağı.

“iyi mi ki”
Hızla etmez, ağırdan alır; iyi mi ki bu akşam ağırdan alıyor.

“değildir mi ki”


F. ÖZETLEME BAÄžLAÇLARI

“kısacası, demek ki, açıkçası, öyleyse, şu demek oluyor ki, özetle, o hâlde, anlaşılıyor ki”
... Kısacası kendimizi toparlamalıyız.
... Demek ki ülkemiz ekranda görülen pencereden dolayı gelişmiyor.
... Açıkçası bu işi istemiyorum.
... Öyleyse gidelim dostlar.


G. PEKİŞžTİRME BAÄžLAÇLARI

“dahi, dE, hem de, dahi, üstelik, hatta, bununla birlikte, bundan başka”

Bu bağlaçlardan bazıları bir takım durumlarda birbirlerinin yerine kullanılabilirler.

- “bile” kullanılan bir tümce daha evvel kullanılmış bir cümlenin ya devamıdır ya da devamı şeklinde görünür.

Bu durumu sen dahi başarabilirsin.
Bağırsan dahi duymaz.
Tembel adam, olur, demiş. Demiş ama yerinden dahi kalkmamış.
Hatta parasını dahi ödemişti. / Hatta parasını ödemişti dahi.
Çölde suyun bir damlası dahi değerlidir.

- “bile” yerine “de” ya da “dahi” de kullanılabilir.

Bu durumu sen de başarabilirsin.
Bağırsan da duymaz.
Tembel adam, olur, demiş. Demiş ama yerinden dahi kalkmamış.
Hatta parasını dahi ödemişti. / Hatta parasını ödemişti dahi.
Çölde suyun bir damlası dahi değerlidir.

- “hatta, hem de, bununla birlikte, üstelik”

Belle, kazmayla, hatta elleriyle kazıdılar.
Gördüm, hatta konuştum da.
Konuşmuyor; üstelik gülmüyor da.
Çalışır, hem de sabahtan akşama kadar.


H. “DE, Kİ, İSE” BAÄžLAÇLARI

“dE”

- Devamlı kendinden önceki kelimeden ayrı ve de, da şeklinde yazılır; bitiştirilmez, te, ta şeklinde yazılmaz. “ya” ile beraber kullanıldığında da ayrı yazılır: “ya da”
Kelimenin son hecesine kalınlık-incelik bakımından uyar.

- Çoğu zaman “dahi, dahi, üstelik, hatta” bağlaçlarıyla özdeştir.

Bu suali Ali de bildi dahi, dahi
Bundan böyle gönlümü alsa da önemi yok. dahi, dahi

- Cümleleri, aynı görevdeki kelimeleri ve sözleri birbirine bağlar ve değişik anlamlar katar:

Sorsan da söylemem hiç bir zaman

Erzakını hazırla da pikniğe gidelim.
Cümleleri bağlamış, burada pikniğe gitmek için erzak hazırlama şartı var.

Az bir müsaade etsen de işime baksam rica, talep, yalvarma
Büyüyecek de bana bakacak. Küçümseme, alay
Çalışıp da kazanacaksın. koşul
Dün bizi bekletti de gelmedi. yakınma
Çalışayım da gör neler yapacağımı. övünme
Tertipli çalıştı da başarıya ulaşmış oldu. için, neden-sonuç
Koşsan da yetişemezsin. değişmezlik

Tüm yıl okumamış da şimdi kitap kurdu oluverdi.
Zıt anlamlı cümleler arasına girmiş.

- Tekrarlanan kelimelerin arasına girerek anlamı kuvvetlendirir:

Ev de ev olsa bari küçümseme
Çalış da çalış... abartma

- “ama” bağlacının yerine kullanılabilir; cümleleri ve öğeleri birbirine bağlayabilir:

Süratli süratli koştu da yetişemedi. cümleleri bağlamış

- Edattan ve zarftan sonrasında gelmiş olarak anlamı pekiştirebilir:

O denli da soğuk değildir.
Bu şekilde davranmanız iyi olmadı.

“ki”

Yalnız “ki” şekli vardır.
Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır.
Türkçe değildir, Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe tümce yapısına aykırı olarak kullanılır.

- Mana bakımından birbiriyle ilgili cümleleri birbirine bağlar.

Bir şey biliyor ki konuşuyor. (sebep-sonuç)
Baktım ki gitmiş. (şaşkınlık)
Fakat ne yazık ki bu şekilde olmadı.

- Birisinden alıntı yapılacağı süre kullanılır.

Mustafa kemal atatürk diyor ki: ... (izah etme)

- Özneyle ya da tümleçlerle ilgili izah etme yapılacağı süre kullanılır. Kimi zaman “ki” ile başlamış olan bu izah etme iki kısa çizgi içinde verilir.

Ben ki hep sizin için çalıştım. (pekiştirme)
Siz ki beni tanırsınız, niçin bu şekilde düşünüyorsunuz?
O yerden -ki hepimiz kaçar- sen de kaç.

- ”ki” kullanılan bir takım cümlelerin “ki”den sonraki kısmı söylenmez.

Imtihanı kazanabilir miyim ki... (şüphe)
Bu adama güvenilmez ki! (yakınma)
Acaba çocuğa kızarlar mı ki? (kaygı)

- Yine edilen kelimeler içinde kullanılır.

Adam belâ ki ne belâ...

- Abartma anlamı katar.

Bugün öyleki yorgunum ki...

- Bu bağlaç bir çok örnekte kalıplaşarak bitişik yazılmaktadır.

Bir ihtimal, çünkü (burada ünlü uyumuna girmiş), hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki.


“ise”

Karşılaştırma ilgisi kurar, karşıtlığı kuvvetlendirir.

Yağmur yağıyor, evim ise çok uzakta. (bağlaç)
Adam konuşuyor, çocuksa hep susuyordu. (bağlaç)

Ek-fiilin koşul çekimiyle karıştırılabilir.

Çocuk başarılıysa sınıfını geçer. (ek-fiilin şartı)


YAPI BAKIMINDAN BAÄžLAÇLAR

1. BASİT BAÄžLAÇLAR

Ek almamış (kök hâlindeki) zarflardır. ve, ile, de, fakat, eğer...

2. TÜREMİŞž BAÄžLAÇLAR

Yapım eki almış zarflardır. özetlemek gerekirse, yalnız, üstelik...

3. BİRLEŞžİK BAÄžLAÇLAR

Aniden fazla kelimeden oluşurlar ve bitişik yazılırlar. yoksa, hâlbuki...

4. ÖBEKLEŞžMİŞž BAÄžLAÇLAR

Aniden fazla kelimeden oluşur ve ayrı yazılırlar. ya da, ne var ki, hem de...