Birleşmiş milletler örgütü (BM) Gösterim: 148 Boyut: 66.4 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> dünya barışını...
Birleşmiş milletler örgütü (BM)
Gösterim: 148
Boyut: 66.4 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Gösterim: 148Boyut: 66.4 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
dünya barışını ve güvenliğini korumak ve uluslar içinde ekonomik, toplumsal ve kültürel bir ortaklaşa iş oluşturmak amacıyla Birleşmiş milletler antlaşması'nda öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul eden devletler tarafınca kurulan internasyonal teşkilat.
BM'nin ideolojik kökenleri, Milletler cemiyeti'ninkilerle karışmış olsa da, örgütün kuruluşunu hazırlayanlar, ikinci Dünya savaşı esnasında Mihver devletleriyle savaşan büyük devletlerdir 14 ağustos 1941'de Roosevelt ve Churchill tarafınca imzalanan Atlantik bildirisi, 1 ocak 1942'de İngiliz, amerikan ve sovyet delegeleri tarafınca Washington'da imzalanan Birleşmiş milletler bildirgesi ve 30 ekim 1943'te gene bunların ve Çin delegesinin imzaladığı, “barışçı devletlerin egemen eşitliğine dayanan ve büyük -küçük tüm devletlere açık bir internasyonal örgüt†öngören Moskova bildirisi, bu hazırlığın aşamalarıdır. 1944 sonbaharında Dumbarton Oaks'ta (ABD) toplanan Dörtlerin temsilcileri, örgütün planını hazırladılar. Şubat 1945'te Yalta'da (Kırım), İngiliz, amerikan ve sovyet hükümet başkanları bu planı incelediler ve bir tek Mihver'e karşı harp halindeki devletlerden oluşan bir Birleşmiş milletler konferansını toplantıya çağırdılar. San Francisco'da 25 nisandan 26 hazirana kadar devam eden bu konuşma sonucunda, 24 ekim 1945'te yürürlüğe giren Birleşmiş milletler antlaşması ile Internasyonal Hak divanı statüsü imzalandı. Dörtler ve Frandendi) ve giderek bağımsızlıkla üyeliğe kabul edilme neredeyse otomatik hale geldi: bir takım minik ülkeler (Nauru vb.), tarafsızlığını ileri devam eden İsviçre, Çin Halk Cumhuriyeti'nce temsil edildiği varsayılan Tayvan şeklinde istisnalar haricinde, tüm devletler üyedir. 1991'de Cenup ve Şimal Kore BM'ye girdiler. SSCB'nin dağılmasıyla, yerini Rusya aldı, başka devletler bağımsız üye oldular. Yugoslavya'dan ayrılan Bosna-Hersek, Hırvatistan ve Slovenya da BM'ye kabul edildiler.
üyelikten çıkarma
Hakkında Birleşmiş milletler tarafınca önleyici ya da zorlayıcı bir karar alınmış olan bir devletin üyelik sıfatından doğan hak ve ayrıcalıklarını kullanımı, Genel kurul tarafınca durdurulabilir Antlaşmada açıklanan ilkeleri devamlı olarak çiğneyen bir ülke hakkında üyelikten çıkarma sonucu alınabilir.
üyelerin statüsü.
üye devletler, egemenliklerinin aslı olan bağımsızlık ve eşitliklerini korurlar. Bununla beraber, iyi niyetle yerine getirmek zorunda oldukları bir takım yükümlülükler vardır. Internasyonal uyuşmazlıklarını barışçı yollardan çözerler. Herhangi bir devletin ülke bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığına karşı tehdide başvurmaktan, kuvvet kullanmak ya da herhangi bir baskı uygulamaktan kaçınırlar. Her tur eyleminde BM'ye destek olurlar ve Teşkilat'ün eylemiyle karşılaşan bir devlete yardım edemezler. Bununla beraber, Güvenlik konseyi lüzumlu önlemleri alıncaya kadar, her türlü silahlı saldırıya karşı meşru müdafa hakkına sahiptirler.
yapı
Genel kurul.
Her birisi tek oya haiz plan tüm BM üyelerinin oluşturduğu münakaşa ve karar organı. Barışın ve internasyonal güvenliğin korunması, Güvenlik konseyi' nin devamlı olmayan üyelerinin ve Vesayet konseyi ile Ekonomik ve toplumsal konsey' in üyelerinin seçimi, üyeliğe kabul, üyeliğin askıya alınması ya da üyelikten çıkarma, Vesayet rejiminin işleyişine ilişkin problemler, bütçe sorunları şeklinde mühim mevzularda, hazır bulunan ve oy kullananların üçte iki çoğunluğu ile, başka problemler için ise kolay genellikle karar alır. Yılda bir kez olağan olarak toplanır, bununla birlikte muhteşem toplantılar yapar. Devletlere yönelik kararlar esas olarak tavsiye sonucu niteliğindedir ama uyulması mecburi kararları da alabilir: üyeliğe kabul ya da üyelikten çıkarma, bütçenin oylanması, atamalar şeklinde. BM antlaşması çerçevesine giren her türlü mesele ya da vakası tartışabilir.
Genel kurul, çalışmalarının ön hazırlığını meydana getirecek, devamlı ve uzmanlaşmış altı komisyon (bir de yetki belgelerini araştırma komisyonu) kurmuştur. Ama bu organların ama tüm üyelerinin katılmasıyla toplanabilmelerı, etkinliklerini de sınırlamıştır. Genel kurul'un toplantı halinde bulunmadığı zamanlarda barışın korunması çalışmalarının sürekliliğini sağlamak için 1947'de kurulan Vekâlet komisyonu ya da "Ufak meclis" de iyi çalışmadı; bu komisyon bundan sonra toplanmamaktadır.
Güvenlik konseyi.
Barışın korunmasında aslolan sorumluluğu üstüne alan yürütme ve girişim organı. 15 üyeden oluşur (1965 e kadar 11); bunlardan biride beşi devamlı üyedir (ABD, Birleşik Krallık, Çin, Fransa ve Rusya), devamlı olmayan 10 üye de, coğrafi ve siyasal bir dağılım temelinde, Genel kurul tarafınca iki yıl için seçilir. Kararlar 9 pozitif yönde oyla alınır, usul sorunları dışındaki mevzularda beş devamlı üyenin pozitif yönde oyu aranır. Bu sebeple, devamlı milletler örgütü nün sa' BM'de ayrıcalıklı bir konuma haiz oldular; Güvenlik konseyi'nde devamlı üye lik ve veto hakkı elde ettiler.
bileşim
BM, "ulusların birliği" olarak adlandırılmasına ve Antlaşma'nın giriş kısmına "halkların birliği" olarak tanımlanmasına rağmen, bir Devletler şu demek oluyor ki hükümetler birliğidir.
üyeliğe giriş.
Aslolan üyeler, San Francisco konferansfna katılıp Antlaşma'yı imzalayan ve onaylayan 50 devlettir (Antlaş- ma'yı bir süre sonra imzalamasına rağmen kurucu üye sayılan Polonya ile 51). Bu tür şeyler içinde, o sırada İngiltere'nin denetimi altında bulunan Hindistan ile, SSCB'nın üye devletleri olmalarına rağmen yalnızca bu nedenle egemen kılınan Ak Rusya ile Ukrayna da vardı. Birleşmiş milletler in yükümlülüklerini kabul eden, bu tarz şeyleri yerine getirebilecek durumda ve yeterlikte oldukları BM'ce kabul edilen tüm başka barışçı devletler örgüte kabul edilebilirler. üyeliğe kabul sonucu, Güvenlik konseyi'nin tavsiyesi üstüne Genel kurul tarafınca alınır. üye devletler, üç senelik önbildirim süresine uymak koşuluyla örgütten ayrılabilir.
Gösterim: 136Boyut: 113.1 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Vesayet konseyi. Genel kurul'un otoritesi altında vesayet rejimini uygulamakla görevli organ. Sömürgeciliğin tasfiyesi ve vesayet işleri komisyonunun (Genel kurulun dördüncü komisyonu) faaliyetini artırmasıyla beraber Konseyin de görevi azaldı.
Ekonomik ve toplumsal konsey. Genel kurul tarafınca üç yıl için seçilen 54 üyeden (ilk başlarda 18) oluşan organ. Ekonomik, toplumsal, kültürel ve insani mevzularda Genel kurul'a destek verir. Avrupa, Asya ve Pasifik, Latin ABD, Afrika ve Garp Asya için bölgesel ekonomik komisyonlar kurmuştur,
Internasyonal hak divanı — ULUSLARARASI ADALET DİVANI.
Genel yazman. Güvenlik konseyi'nin tavsiyesi üstüne Genel kurul tarafınca atanan yönetimsel organ. Ilk başlarda bir tek bir yüksek işyar olarak tasarlanan genel yazman, zaman içinde yarıresmi arabuluculuk ve görüşmecilik yetkileri elde etti. Genel sekreterlik görevinde bulunanlar sırasıyla: 1946-1952 içinde Trygve Lie (Norveç); 1953-1961 içinde Dag Ham- marskjold (İsveç); 1961-1971 içinde U Thant (Birmanya); 1972-1981 içinde Kurt VValdheim (Avusturya), 1982-1992 içinde Perez de Cuellar, 1992'den itibaren Butros Butros Gali.
Destek organlar, aslolan organlar tarafınca gerek duyuldukça oluşturulur: uzman komiteleri (sözleşme tasarılarını hazırlamakla görevli internasyonal hukuk komisyonu), uzmanlık kurumlarının faaliyetlerine yakın emekler icra eden kuruluşlar (UNICEF, Sığınmacılar yüksek komiserliği, vb.), yargı organları (BM yönetim mahkemesi) vb.
Uzmanlık kuruluşları.
Tüm dünyaya yönelik, sınırı olan yetkili, türlü biçimlerde BM' ye bağlı internasyonal örgütler (1992'deki sayıları 16)
- Besin ve ziraat örgütü (FAO).
- Internasyonal sivil havacılık örgütü (ICAÖj,
- Birleşmiş milletler eğitim, ilim ve kültür örgütü (UNESCO),
- Internasyonal çabalama örgütü (ILO).
- Internasyonal bayındır ve kalkınma bankası (IBRD),
- Internasyonal para fonu (IMF),
- Dünya sıhhat örgütü (WHO),
- Dünya posta birliği (UPU),
- Internasyonal telekomünikasyon birliği (ITU),
- Internasyonal denizcilik örgütü (IMG),
- Dünya meteoroloji örgütü (WMO),
- Internasyonal maliye kuruluşu (IFC),
- Internasyonal kalkınma birliği (IDA),
- Dünya fikri iyelik örgütü (WIPO),
- Internasyonal tarımsal kalkınma fonu (IFAD)
- BM sınai kalkınma örgütü (UNIDO).
faaliyetleri
Uyuşmazlıkların barışçı yoldan çözümü.
Bir uyuşmazlığın ya da uluslar içinde anlaşmazlığa yol açabilecek bir durumun ortaya çıkması halinde, Güvenlik konseyi kendi inisiyatifiyle ya da BM üyesi olsun olmasın herhangi bir devletin ya da genel sekreterin başvurusu üstüne harekete geçebilir. Soruşturma yapabilir; tarafları, kendi seçecekleri barışçı yollardan anlaşmazlıklarını çözmeye çağırabilir; her türlü uygun düzeltme usul ve yöntemi tavsiye edebilir (görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaştırma, hakemlik, hukuksal nitelikteki anlaşmazlıklar için Internasyonal hak divam'na başvurma); uygun görmüş olduğu cevap biçimini önerebilir. Genel kurul, Güvenlik konseyi talep etmedikçe,Konseyin el koyduğu bir vaziyet ya da uyuşmazlıkla iigili tavsiyelerde bulunamaz.
Barışa karşı tehdit
barışın bozulması ve hücum durumunda fiil. Flukuksal olarak bu mevzuda esas yetki Güvenlik konseyi'ne aittir. Konsey, barışa karşı tehdit, barışın bozulması ya da bir hücum durumunun varlığını saptar, internasyonal sulh ve güvenliğin korunması için tavsiyelerde mevcuttur, hatta zorlayıcı kararlar alır (Milletler cemiyeti konseyi ise bir tek oybirliğiyle karar alabilmekteydi). Esas hakkında bir tavır belirgin etmemek kaydıyla geçici önlemler alabilir; mesela 1948 de Filistin'de olduğu şeklinde silahlı çatışmaya son verilmesine ya da askeri birliklerin çekilmesine karar verebilir. Silahlı güç kullanımını kapsamayan önlemler, mesela ekonomik (tutumsal ilişkilerin, deniz ve demiryolu bağlantılarının kesilmesi vb.) ya da diplomatik (diplomatik ilişkilerin kesilmesi) önlemler alabilir. Hatta, barışın ve güvenliğin korunması amacıyla emrine silahlı güç vermeyi, yardım ve lüzumlu kolaylıkları sağlamayı taahhüt eden devletlerin hava, kara ve deniz kuvvetlerini kullanarak her türlü askeri eyleme (şaşırtma hareketleri, kuşatma önlemleri) girişebilir. Güvenlik konseyi, sovyet temsilcisinin bu lunmadığı sırada üye devletlere Kore'ye yardım göndermelerini tavsiye edebildi, ama bu güçleri, Birleşik devletlerin otoritesi altında bir birleşik komutanlığın emrine verdi. Sovyet temsilcisinin geriye dönüşüyle bu tavsiye sonucu veto edilerek engellendi.
Genel kurul da 3 kasım 1950 kararıyla, o zamana kadar haiz olmadığı bir yetkiyi, barışa karşı bir tehdit, barışın bozulması ya da bir hücum hemen ve Konsey' in de oybirliğinin sağlanamaması sebebiyle felce uğramış olduğu durumlarda kullanabileceği bir yetkiyi kendine tanıdı. Bu durumlarda Genel kurul düzeni ve güvenliği tekrardan sağlamak için, silahlı güç kullanımı da dahil olmak suretiyle her mevzuda tavsiyelerde bulunabilir. Genel kurul, bu kuralı Kore (1950), Macaristan ve Süveyş (1956) vakalarında işletti.Ilkin Süveyş, sonrasında Kongo (1960) vakaları esnasında, ulusal birliklerden oluşan ama BM'ye bağlı "mavi bereliler" diye anılan bir acil kuvvet kurdu. Bu tür şeyler, Güvenlik konseyi tarafınca, 1973 savaşından sonrasında İsrail ve Mısır, bir süre sonra da İsrail ve Suriye arasındaki (1974) ateşkese uyulup uyulmadığını gözetlemek için de kullanıldı, ilk kez Güvenlik konseyi devamlı üyesi bir ülkenin (Fransa) askeri birliğinin iştirak ettiği Birleşmiş milletler Lübnan sulh gücü, 1978 yılından bu yana Cenup Lübnan'da vazife yapmaktadır. 1988 senesinde Nobel sulh ödülü'ne layık görülen Mavi bereliler, 1992 yılı şubat ayından bu yana Bosna-Hersek'te, insani yardımın ulaştırılmasını sağlamakla görevlendirildiler.
Ekonomik ve toplumsal etkenlik.
BM, internasyonal ortaklaşa iş yöntemiyle tüm halkların ekonomik ve toplumsal ilerlemesine destek olma amacındadır. Bilhassa azgelişmiş ülkelere teknik yardım mevzusunda etkindir. Genel kurul, 1946'dan itibaren bir teknik yardım programı öngördü, Ekonomik ve toplumsal konsey 1949'da genişletilmiş bir programın hedeflerini belirledi.
Bölgesel ekonomik komisyonlar, araştırma, araştırma, toplantı ve anlaşma hazırlıkları şeklinde yollarla kıta düzeyinde internasyonal işbirliğini örgütlerler.
insan haklan.
Genel kurul, 10 aralık 1948'de insan hakları evrensel bildirgesi' kabul etti. Ekonomik ve toplumsal konsey ile komisyonları, bilhassa de insan hakları komisyonu, bu bildirgenin uygulanma koşullarını inceler ve hususi sözleşmeler hazırlar. Birisi çağdaş ve siyasal haklara, öbürü ekonomik, toplumsal ve kültürel haklara ilişkin iki ana sözleşme kabul edilmiştir.
Hukuksal fiil.
BM, internasyonal hukukun oluşturulmasına ve kurallaştırılmasına katkıda bulunmak ödevindedir. Seçkin hukukçulardan oluşan Internasyonal hukuk komisyonu yasalaştırma tasarılarını inceler ve hazırlar. BM'nin desteğiyle toplanan internasyonal konferanslar bu tasarıları görüşür ve kabul eder.
Faaliyetinin sınırları.
BM'nin eyleminin hukuksal bir sınırı vardır; Devlet'ın ulusal yetkisi. Antlaşmanın 2. maddesinin 7. paragrafı, "işbu Antlaşma'nın hiçbir hükmü, esas olarak bir devletin ulusal yetkisi içinde bulunan işlere Birleşmiş milletler'in karışmasına izin vermez" der. Devletler, zıvanalı birleştirme BM'nin yetkisine karşı sık sık bu metni öne sürerler, ama örgütün organları pek çok vakada kendilerini yetkili görmekten kaçınmamışlardır. (Kıbrıs, Cezayir, Cenup Afrika Cumhuriyeti, vb.)
Kaynak: Büyük Larousse
UNICEF - Birleşmiş Milletler Ufaklıklara Yardım Fonu
Birleşmiş Milletler Örgütü'nün insan haklarıyla ilişkisi nedir?
Türkiye açısından Birleşmiş Milletler'in önemi nedir?
Birleşmiş Milletler (BM)
bütün ülkelerde sulh ve güvenliği korumak, hak eşitliği ve kendi kaderini belirleme ilkeleri temelinde ülkeler içinde dostluk ilişkilerini geliştirmek, ekonomik, toplumsal, kültürel ve beşeri sorunları çözmede internasyonal işbirliğini sağlamak amacıyla 24 Ekim 1945'te kurulan internasyonal teşkilat. Merkezi, ABD'nin New York kentindedir.
“Birleşmiş Milletler†ismi ilk kez II. Dünya Savaşı esnasında Mihver'e (Almanya, Japonya ve İtalya) karşı birleşen 26 ülkenin 1 Ocak 1942'de Washington, D. C.'de imzaladığı BM Bildirisi'nde kullanıldı. “Dört Büyüklerâ€in (İngiltere, ABD, SSCB ve Çin) temsilcileri ilkin 30 Ekim 1943'te Moskova Konferansında, 21 Ağustos - 7 Ekim 1944 içinde da Washington, D.C.'deki Dumbarton Oaks Könferansı'nda, tekrardan ele alınarak somutluk kazanmıştır; veto ve üyelik sorunları da gene Yalta'da çözüme bağlandı. üç önderin görüşlerinin de eklenmesiyle hazırlanan bir tavsiye paketi, 25 Nisan 1945'te San Francisco'da toplanan BM Internasyonal Örgütlenme Konferansındaki (UNCIO) görüşmelere temel oluşturdu.
San Francisco Konferansı
BM Bildirisi'ni imzalamış 26 ülke ile Mart 1945'e değin Mihver'e harp açmış 20 ülkenin temsilcilerinin katılmasıyla başladı. Konferansa bir süre sonra katılan Ukrayna SSC, Ak Rusya SSC, Arjantin ve Danimarka'nın yanı sıra, konferansa katılmadığı halde kurucu üye olması kabul edilen Polonya'nın da eklenmesiyle toplam 51 ülkenin 26 Haziran 1945'te imzaladığı BM Antlaşması 24 Ekim 1945'te yürürlüğe girdi.
Gösterim: 134Boyut: 92.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
San Francisco Konferansı, Avrupa ülkelerinin ağırlıkta olmadığı ve dünyanın derhal her bölgesine dağılmış pek çok ülkenin iştirak ettiği ilk internasyonal konferanstı. Avrupalı 9 ülkenin yanı sıra ABD kıtasından 21, Ortadoğu'dan 7, İngiliz Uluslar Topluluğu'ndan 6, Uzakdoğu ve Afrika'dan 2'şer ülke ile 3 Sovyet cumhuriyeti konferansta temsil ediliyordu.
BM Antlaşması'm imzalayan 51 ülke şunlardı: ABD, Arjantin, Avustralya, Belçika, Ak Rusya SSC, Bolivya, Brezilya, Çekoslovakya, Çin, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, El Salvador, Etiyopya, Filipinler, Fransa, Guatemala, Cenup Afrika, Haiti, Hindistan, Hollanda, Honduras, Irak, İngiltere, İran, Kanada, Kolombiya, Kosta Rika, Küba, Liberya, Lübnan, Lüksemburg, Meksika, Mısır, Nikaragua, Norveç, Panama, Paraguay, Peru, Polonya, SSCB, Suriye, Suudi Arabistan, Şili, Türkiye, Ukrayna SSC, Uruguay, Ve- nezuela, Yeni Zelanda, Yugoslavya ve Yunanistan.
Yeni başvuruların kabulünde Güvenlik Konseyi'nin sürekli üyelerinin oybirliği koşulu arandığı için, BM'nin ilk yıllarında çok az ülkenin başvurusu kabul edildi. 1950'ye değin başvuran 31 ülkedep yalnızca 9'unun (1946'da Afganistan, İzlanda, İsveç ve Tayland; 1947'de Pakistan ve Yemen; 1948'de Birmanya [bugün Myanmar]; 1949'da İsrail ve 1950'de Endonezya) üyeliği onaylandı. Bu darboğazı aşmak amacıyla 1950'lerde Genel Kururda bir takım girişimde bulunulmuş oldu. 1955'te Genel Kurul, başvuran 18 ülkeden Japonya ve Moğolistan dışındaki 16'sımn (Arnavutluk, Avusturya, Bulgaristan, Finlandiya, İrlanda, İspanya, İtalya, Kamboçya, Laos, Libya, Macaristan, Nepal, Portekiz, Romanya, Seylan [bugün Sri Lanka] ve ürdün) üyeliğini aynı anda kabul etti.
1950'den sonrasında Genel Kurul'daki devamlı bir münakaşanın mevzusu da Çin'in temsili sorunuydu. Hindistan 1950'de Genel Kurura, Çin'in BM'de Çin Halk Cumhuriyeti'nce temsil edilmesi yönünde bir önerge veıdi. Önerge, 10 ülkenin çekimser kalmış olduğu oylamada, ABD'nin yoğun baskısı sonucunda 16'ya karşı 33 oyla reddedildi. 1950'den sonrasında 20 yıl süresince, Çin Cumhuriyeti'nin (Tayvan ya da Milliyetçi Çin) yerine Çin Halk Cumhuriyeti'nin Çin'i temsil etmesi yolundaki tüm girişimler sonuçsuz kaldı. 1971'de ABD, Çin Cumhuriyeti'nin Genel Kurul üyesi olarak kalması koşuluyla, Çin Halk Cumhuriyeti'nin Genel Kurul ile Güvenlik Konseyi'ne üye olmasını kabul edebileceğini açıkladı. Ama 25 Ekim 1971'de, 3 ülkenin katılmadığı ve 17 ülkenin çekimser kalmış olduğu bir oylamada Genel Kurul 35'e karşı 76 oyla Çin Cumhuriyeti temsilcilerinin örgütten çıkarılmasına ve onların yerine Çin Halk Cumhuriyeti temsilcilerinin kabulüne karar verdi. Çin Cumhuriyeti'nin Güvenlik Konseyi'ndeki sürekli üyeliği de Çin Halk Cumhuriyeti'ne geçti.
1973'te Garp Almanya ile Şark Almanya'nın BM'ye kabul edilmesi üstüne, türlü ülkeler Şimal ve Cenup Kore ile Şimal ve Cenup Vietnam'ın da örgüte üye olabilmesi için girişimlerde bulundular. Güvenlik Konseyi, Şimal ve Cenup Vietnam'ın başvurularını 18 Ağustos 1975'te reddetti. 23 Haziran 1976'da Angola'nın üyeliğini veto etmiş olan ABD, yeni birleşmiş bulunan Vietnam Toplumcu Cumhuriyeti'nin üyeliğini de 16 Kasım 1976'da veto etti. Ama 1976 sonlarında Angola'nın, Temmuz 1977'de de Vietnam'ın üyeliğini onayladı. 1991'de SSCB' nin dağılması üstüne 24 Aralık'ta bu ülkenin BM'deki ve Güvenlik Konseyi'ndeki üyeliğini Rusya Federasyonu devraldı. Eski SSCB'ye bağlı diğeri cumhuriyetler de 1991 ve 1992'de BM üyeliğine kabul edildi.
1955'ten, bilhassa de çok sayıda ulusun bağımsızlığını kazanılmış olduğu 1960'lardan sonrasında üye sayısı devamlı artan BM'ye bugün İsviçre, Kiribati, Monako, Çin Cumhuriyeti, Nauru, Tonga ve Tuvalu dışındaki tüm bağımsız ülkeler üyedir. Eski Yugoslavya 1992'de üyelikten çıkarılmıştır.
BM'NİN AMAÇLARI VE İŞLEVLERİ.
BM Antlaşması'na bakılırsa BM'nin birincil gayesi bütün ülkelerde sulh ve güvenliği korumaktır. Bilhassa bu sorumluluğu üstüne almak suretiyle oluşturulan Güvenlik Konseyi'nin kararları için 5 sürekli üyenin (ABD, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, İngiltere, Rusya) oybirliği zorunludur. Genel Kurul yalnızca öneride bulunabildiği halde, Güvenlik Konseyi'nin tüm BM üyelerini bağlayıcı karar alma yetkisi vardır. Sürekli üyelerin oybirliği ile karar alma zorunluluğunun bir tür veto hakkına dönüşmesi ve bilhassa ABD ile eski SSCB'nin internasyonal sorunlardaki görüş ayrılıkları, 1980'lerin sonlarında Şark blokunun dağılmasına değin Güvenlik Konseyi'nin bu işlevi yerine getirmesini pek çok kez engellemiştir. Ûluslararası uyuşmazlıklarda, Güvenlik Konseyi uyuşmazlığın ilkin taraf ülkelerin belirleyeceği barışçı yollarla çözümünü önerir. Bunun sağlanamadığı durumlarda, taraflara kendi saptadığı türlü uzlaşma yollarının izlenmesini önerebilir.
Bir ülkenin saldırgan tutumunun dünya sulh ve güvenliğini tehlikeye düşürdüğü durumlarda, bununla birlikte aralarındaki bir probleminin çözümü için Internasyonal Hak Divanı'na gitmeyi kabul ettikten sonrasında Divan kararma uymayan ülkelere karşı ilkin ekonomik ve diplomatik, sonrasında da askeri yaptırımlar uygulanmasına karar verebilir. BM üyeleri, barışı tehdit eden ülkelere karşı kullanılmak suretiyle askeri güçlerini BM emrine vermeyi taahhüt eder. Ama üyeleri buna zorlayacak antlaşmalar bulunmadığı için, ortak askeri yaptırıma 1950-53 Kore Savaşı ve 1991 Körfez Savaşı haricinde başvurulmamıştır.
Silahlanmanın denetlenmesi ve silahsızlanma
BM'nin temel gayeleri içinde yer alır. Bu nedenle teşkilat, kuruluşundan sonrasında ilk olarak bir Atom Enerjisi Komisyonu meydana getirmeye karar verdi. Oluşumlarına Haziran 1946'da başlamış olan Komisyon'un atom enerjisinin internasyonal denetimi yönündeki önerileri, bilhassa süper devletlerin karşı çıkması yüzünden sonuçsuz kaldı. Güvenlik Konseyi'nin kurduğu Konvansiyonel Silahlar Komisyonu'nun, bu şekilde silahların denetlenmesi yolundaki girişimleri de sonuca ulaşamadı. İki komisyon 1952'de Silahsızlanma Komisyonu olarak birleştirildi. Güvenlik Konseyi üyeleri ile Kanada'nm iştirak ettiği bu komisyon da silahlanmanın sınırlandırılması ve silahsızlanma mevzusunda etkisiz kaldı. 1963'te ABD, SSCB ve İngiltere içinde imzalanan Nükleer Denemelerin Yasaklanması Antlaşması, silahsızlanma mevzusunda sağlanan nadir ilerlemelerden biriydi. Fransa ve Çin'in katılmadığı bu antlaşmaya bir süre sonra 100'ü aşkın ülke imza koydu.
Nükleer silahların, bu silahları barındıran ülkelerden diğeri ülkelere yayılmasını engellemek suretiyle 1968'de hazırlanan Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması'nı işe nükleer silahlara haiz olma yolundaki üçüncü Dünya ülkelerinin pek çok imzalamadı. 1962'den sonrasında Cenevre'de bir takım silahsızlanma komitesi kuruldu; 1978 ve 1982'de BM Genel Kurulu silahsızlanma konusunu görüşmek suretiyle iki kez hususi olarak toplandı.
BM'nin internasyonal hukuk alanındaki ilk girişimi 1947'de 15 üyeli Internasyonal Hukuk Komisyonu'nun kurulması oldu. Komisyon, dünya barışına ve insanlığa karşı işlenen suçlar ile harp suçlarını tanımlayan raporunu 1950'de hazırladı. BM, internasyonal deniz hukukunu tanzim etmek amacıyla ilki 1958'de İkincisi 1960'ta olmak suretiyle üç konuşma topladı. 1974-82 içinde toplanan üçüncü BM Deniz Hukuku Konferansında (UNCLOS III) hazırlanarak imzaya açılan antlaşmayı ABD, İsrail, Türkiye ve Venezuela haricinde konferansa katılan tüm BM üyeleri imzaladı.
Ekonomik, toplumsal ve kültürel mevzularda araştırma, gösterim ve teknik yardım hizmetlerini yerine getiren BM ve ilgili uzmanlık kuruluşları, üye ülkelere internasyonal ortaklaşa iş ile ekonomik ve toplumsal kalkınmada izlenecek yollar mevzusunda öneride bulunabilmektedir; ama yaptırım gücü yoktur.1943'te 44 ülkenin ortaklaşa iş ile BM Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi (UNRRA); bölgesel kalkınma ve işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla 1947'de Avrupa, gene 1947'de Asya ve Uzakdoğu, 1948'de Latin ABD ve 1958'de Afrika için dört ayrı Ekonomik Komisyon; 1949'da da azgelişmiş ülkelere yönelik Genişletilmiş Teknik Yardım Programı kuruldu. Oluşumlarına 1946'da başlamış olan Dünya Bankası (IBRD), ekonomik kalkınmayı desteklemek amacıyla BM'ye bağlı olarak kurulan ilk örgüttü. 1957'de BM Ekonomik Kalkınma Hususi Fonu (SUNFED), 1960'ta Dünya Bankası'na bağlı Internasyonal Kalkınma Örgütü (IDA) oluşturuldu. SUNFED 1965'te Genişletilmiş Teknik Yardım Programı ile birleşerek BM Kalkınma Programı (UNDP) ismini aldı. Internasyonal özgür tecim rejimini ayakta tutmaya yönelik Gümrük Tarifeleri ve Tecim Genel Anlaşması'nın (GATT) azgelişmiş ülkelerin zararına işlediğini öne devam eden üçüncü Dünya ülkeleri 1964'te Cenevre'de ilk BM Tecim ve Kalkınma Konferansı'nın (UNCTAD) toplanmasına öncülük ettiler.
1946'ya değin mültecilerin sorunlarıyla UNRRA ilgileniyordu. Bu sorunlara cevap sağlamak amacıyla 1946'da Internasyonal Sığınmacı Örgütü (IRO) kuruldu. 1949'da bununla birlikte BM Yakındoğu Filistin Mültecilerine Yardım İdaresi (UNRWA) oluşturuldu. 1951'de BM Sığınmacılar Yüksek Komiserliği (UNHCR) kurulunca 1952'de IRO lağvedildi. UNHCR, Garp Avrupa, Hong Kong, Sudan, Kongo (bugün Zaire), Bangladeş, Çinhindi ve Orta ABD başta olmak suretiyle 1970'lerden sonrasında sayıları giderek artan mültecilere yardım amacıyla türlü girişimlerde bulundu.
BM, kuruluşundan bugüne değin insan hakları mevzusuyla yakından ilgilendi. BM Genel Kurulu, 1948'de İnsan Hakları Komisyonu'nun hazırladığı İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni kabul etti. Tertipli olarak toplanan İnsan Hakları Komisyonu, 1970'lerden bu yana türlü ülkelerde insan haklarının çiğnenmesine ilişkin 1.500'ü aşkın gizli saklı dosyayı gündeme aldı.
Uyuşturucu madde kaçakçılığını önleme amacıyla 1946'da kurulan BM Uyuşturucu Maddeler Komisyonu, sonraki yıllarda ortaya çıkan bileşik uyuşturucuların üretiminin önlenmesi için de uğraş göstermektedir.
:Ana Britannica
BM'NİN BAŞLICA ORGANLARI.
BM'nin başlıca organları Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Meclisi, Internasyonal Hak Divanı ve Sekreterlik'tir.
Gösterim: 144Boyut: 66.0 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Genel Kurul.
Genel Kurul, BM'ye üye tüm devletlerin temsilcilerinden oluşur (Cenup Afrika'nın üyeliği 1974'te askıya alınmıştır). Her devlet Genel Kurul'da en fazlaca beş temsilci bulundurabilir, ama tek oy hakkı vardır. Kararlar, mevzunun önemine bakılırsa oy çokluğu ya da üçte iki genellikle alınır. Yılda bir kez toplanan Genel Kurul, gerektiğinde muhteşem toplanabilir. Her toplantı periyodu için ayrı bir reis ve 21 reis yardımcısı seçerek oluşumlarına başlar. Genel Kurul'a bağlı yedi ana komitede BM üyesi tüm ülkeler temsil edilir. Bu tür şeyler, Birinci Komite (Politika ve Güvenlik), Hususi Siyasal Komite (Birinci Komite ile beraber çalışır), İkinci Komite (Iktisat ve Maliye), üçüncü Komite (Toplumsal, Beşeri ve Kültürel Problemler), Dördüncü Komite (Vesayet), Beşinci Komite (Yönetim ve Bütçe) ve Altıncı Komite (Hukuk) olarak bilinir. Komitelerde her üyenin bir oyu vardır ve kararlar oy çokluğuyla alınır. Komitelerin karar ve önerileri bir süre sonra Genel Kurul'da tekrardan oylanır.
Genel Kurul, BM Antlaşmasının kapsamına giren her türlü internasyonal problemi görüşmeye, tavsiyeler geliştirmeye ve bu nedenle konferanslar toplamaya yetkilidir. Genel Kurul'un bununla birlikte başka organları denetleme, birçoğunun üyelerini atama ve BM bütçesini denetleme yetkisi vardır. Genel Kurul, BM Genel Sekreteri ile Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Meclisi ve bağlı hususi kuruluşlardan senelik çabalama raporları alır. Bu organların çalışmalarını denetlemeye ve bu organlara tavsiyeler götürmeye yetkilidir. Ekonomik ve Toplumsal Konsey ile Vesayet Meclisi, Genel Kurul'un direkt denetimi altındadır. Kurul, Sekreterlik'in çalışmalarını da denetler. BM bütçesinden de Genel Kurul mesuldür. Ekonomik ve Toplumsal Konsey'in tüm üyeleri ile Güvenlik Konseyi ve Vesayet Meclisi' nin geçici üyeleri Genel Kurul'ca atanır. Genel Kurul, Internasyonal Hak Divanı' nın yargıçlarının ve BM Genel Sekreteri'nin seçiminde Güvenlik Konseyi ile beraber yetkilidir. BM Antlaşması için farklılık ve ek önerilerinde bulunma, bu nedenle konuşma toplama yetkisini de gene Güvenlik Konseyi ile paylaşır.
İlk kez 10 Ocak 1946'da toplanan Genel Kurul'un siyasal etkinliği giderek çoğalmaktadır. Güvenlik Konseyi'nin sürekli üyeleri içinde bilhassa ilk 10 yıl içinde sık sık ortaya çıkan uyuşmazlıklar sebebiyle, BM içindeki en yapıcı ve görevli organ olarak öne çıkmaya ve güçlenmeye adım atmıştır.
Güvenlik Konseyi.
Ilk başlarda 5 sürekli üyenin yanı sıra Genel Kurul'ca iki yıl için seçilen 6 geçici üyeden oluşan Güvenlik Konseyi'nde bugün 10 geçici üye mevcuttur. On geçici üyenin 5'i Afrika ve Asya ülkelerinden, l'i Şark Avrupa, 2'si Latin ABD, diğeri 2'si ise Avrupa ile diğer ülkelerden seçilir. Devamlı toplantı halinde bulunan Güvenlik Konseyi'nin başkanlığını her ay bir başka konsey üyesi üstlenir. Usule ilişkin mevzularda Konsey'in herhangi 9 üyesinin pozitif yönde oyu yeterlidir. Internasyonal bir anlaşmazlığın incelenmesi ya da bir ülkeye yaptırım uygulanması şeklinde öze ilişkin mevzularda ise gene 9 pozitif yönde oy gerekir; ama bu durumda 5 sürekli üyenin tümünün bu 9 oy içinde bulunması zorunludur.
Bununla beraber uygulamada, sürekli üyenin çekimser kalması veto sayılmaz. Öte taraftan, bir mevzunun usule mi yoksa öze mi (“önemli sorunâ€) ilişkin olduğu mevzusunda konsey üyeleri içinde sık sık görüş ayrılığı çıkabilmekte ve bu konudaki karar oylamasında da veto işleyebilmektedir (“çifte vetoâ€). Güvenlik Konseyi, türlü çatışma bölgelerinde kendisine bağlı BM gözlemcileri ye BM sulh gücü askerleri bulundurur. Taraflar içinde ateşkes sağlanmasına ve ateşkesin korunmasına çalışan BM gözlemcileri, örgütün kuruluşundan bu yana Angola, Balkanlar, Garp Sahra, Garp Yeni Gine, Cemmu ve Keşmir, El Salvador, Endonezya, Irak-Kuveyt Sınırı, İsrail, Kamboçya, Lübnan, Somali ve Yemen Arap Cumhuri- yeti'nde (eski Şimal Yemen) vazife yapmıştır.
BM gözlemcileriyle beraber sulh gücü askerleri de 1950'den sonrasında Kore'de (UNCK), 1960-64 içinde Kongo'da (UNOC) bulundular. BM Kıbrıs Sulh Gücü (UNFICYP) 1964'ten bu yana Kıbrıs'tadır. Mısır ve İsrail içinde tampon güç olarak, 1957'de Sina ve Gazze'ye gönderilen BM Acil Sulh Gücü (UNEF) 1967'de Mısır'ın ısrarıyla mıntıkadan çekildi. Bugün Ortadoğu'da bulunan BM sulh güçleri, 1978'de kurulan BM Lübnan Geçici Sulh Gücü (UNIFIL) ve 1974'ten bu yana Golan Tepelerinde vazife icra eden BM Gözlemci Sulh Gücü'dür (UNDOF). Mart 1992'de Bosna-Hersek'in başkenti Saraybosna'ya bir barışı koruma gücü gönderilmiştir. 1988 Nobel Sulh Ödülü BM sulh gücüne verilmiştir.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey (ECOSOC).
Ekonomik ve Toplumsal Konsey BM'nin toplumsal, ekonomik, kültürel ve beşeri alanlardaki etkinliklerinin yönetim ve eşgüdümünden mesuldür. Genel Kurul tarafınca üç yıl için seçilmiş 27 üyeden oluşur. Konseyin sürekli üyesi yoktur; ama sürekliliğinin yararlı olduğu düşünülerek kimi üyeler tertipli olarak tekrardan seçilir. Aralarında Avrupa, Asya, Latin ABD ve Afrika için kurulan dört bölgesel komisyonun da bulunmuş olduğu bir takım komisyon Konsey'e bağlı olarak çalışır.
Vesayet Meclisi.
Vesayet Meclisi, vesayet alt kısmındaki ülkelerin yönetimini denetler. Bu ülkeler, BM tarafınca belirlenen bir ülkenin yönetimi altındadır. Genel Kurul tarafınca üç yıl için seçilen Meclis, vesayet alt kısmındaki ülkeleri yöneten ülkeler ile Güvenlik Konseyi'nin bir başka ülkenin vesayetini üstlenmemiş üyelerinden ve Genel Kurul'ca seçilen diğeri üyelerden oluşur. Genel Kurul'un seçmesi ihtiyaç duyulan üye sayısı, Meclis içinde vesayet üstlenmiş ve üstlenmemiş ülkelerin sayılarının eşitlenmesini sağlayacak şekilde her dönemde değişiklik gösterebilir. Meclis, vesayet bölgelerinde teftişler düzenler; bu bölgelerden ulaşan dilekçeleri inceler, yönetici ülkelerden senelik raporlar alır ve kendi yetki alanı içinde tavsiyeler getirir. ABD yönetimi alt kısmındaki Pasifik Adaları Vesayet Bölgesi haricinde tüm vesayet bölgeleri 1980'e değin bağımsızlığını kazanılmış olduğu için, Vesayet Meclisi'nin neredeyse bundan sonra işlevi kalmamıştır.
Internasyonal Hak Divanı.
Internasyonal Hak Divanı BM'nin başlıca yargı organıdır. Merkezi Hollanda'nın Lahey kentindedir. Genel' Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafınca seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar değişik ülkelerden seçilir, bu şekilde yeryüzündeki değişik hukuk sistemlerinin temsil edilmesi sağlanmaya çalışılır. Divanın yetki alanı, bir internasyonal uyuşmazlıkta taraf olan ülkelerin kendisine getirdikleri davalar ile BM Antlaşmasında ya da yürürlükteki internasyonal antlaşmalarda bilhassa öngörülmüş mevzuları içine alır.
Sekreterlik.
BM'nin yönetim organı olan Sekreterlik, BM Genel Sekreteri'ne bağlı olarak vazife yapar. Genel Yazman, Genel Kurul'ca Güvenlik Konseyi'nin önerisi üstüne beş senelik bir dönem için atanır, vazife süresi uzatılabilir. Genel Kurul'a BM emek harcamaları üstüne senelik rapor sunar; internasyonal sulh ve güvenliğe yönelik bir tehdit olarak değerlendirdiği durumlarda Güvenlik Konseyi'ni uyarabilir; internasyonal anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapabilir. Çalışmalarını New York'taki BM binasında yürüten genel yazman bununla beraber BM'nin Cenevre'deki bürosunun çalışmalarını da denetler.
BM'nin ilk genel sekreteri 1946'da bu göreve getirilen Norveçli Trygve Lie idi. Lie'nin 1950'de biten vazife süresi 1953'e değin uzatıldı; ama bu uzatmaya SSCB'nin uzlaşmaz şekilde karşı çıkması üstüne Lie 1952'de çekilme etti. 1953'te BM genel sekreteri olan İsveçli Dag Hammarskjöld, 1957'de tekrardan seçildi. 1961'de Şimal Rodezya'daki (bugün Zambia) bir tayyare kazasında ölen Hammarskjöld'den sonrasında, SSCB Genel Sekreterlik görevinin üç kişilik bir komitece (Troyka) üstlenilmesini önerdi. Uzun süre tartışılan bu tavsiye kabul edilmedi ve 1961'de BM genel sekreterliğine Birmanyalı U Thant getirildi. 1966 sonunda, U Thant'ın vazife süresi oybirliğiyle bir dönem uzatıldı. 1971'de seçilen AvusturyalI Kurt Waldheim da iki dönem vazife yapmış oldu. Waldheim'ın peşinden Perulu Javier Perez de Cuellar 1982'de BM'nin beşinci genel sekreteri oldu. Perez de Cuel- lar'ın da ikinci sürecini tamamlamasından sonrasında bu görevi 1992'de Mısırlı Butros Gali üstlendi.
BM'YE BAĞLI KURULUŞLAR.
BM Genel Kurulu'na bağlı yarı özerk hususi kuruluşlar şunlardır: BM Tecim ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), BM Kalkınma Program) (UNDP), BM Afetzedelere Yardım Kuruluşu (üNDRO), BM Sığınmacılar Yüksek Komiserliği^) (UNHCR), BM Çocuk Fonu (UNICEF), BM Ana para Geliştirme Fonu (UNCDF), BM Yakındoğu Filistin Mültecilerine Yardım İdaresi (UNRWA), BM Çevre ProgramıÇ) (UNEP), BM Nüfus Faaliyetleri Fonu (UNFPA), BM Toplumsal Kalkınma Araştırma Enstitüsü (UNRISD), BM Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (UNITAR) ve BM üniversitesi (UNU).
Iktisat, cemiyet, kültür, eğitim ve sıhhat şeklinde alanlarda BM'ye bağlı olarak etkinlik gösteren internasyonal ve hükümetler arası uzmanlık kuruluşları ise şunlardır: Besin ve Ziraat Örgütü (FAO), Dünya Bankası) (IBRD), Internasyonal Sivil Havacılık Örgütü(ICAO), Internasyonal Kalkınma Örgütü (IDA), Internasyonal Finans Kurunup) (IFC), Internasyonal Tanmsal Kalkınma Fonu (IFAD), Internasyonal Çabalama Örgütü (ILO), Internasyonal Denizcilik Örgütü (IMO), Internasyonal Para Fonu(IMF), Internasyonal Telekomünikasyon Birliği (ITU), BM Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü) (UNESCO), BM Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), Dünya Fikrî Iyelik Örgütü) (WIPO) ve Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO).
Bu uzmanlık kurumlarının tümünün teşkilat yapısı aynıdır. Her uzmanlık kuruluşunun, tüm üyelerin iştirak ettiği bir genel konferansı ve bu konferansta seçilen bir Yürütme Konseyi vardır. Yürütme Konseyi, önergeler hazırlamak ve genel konferansta alınan kararları yürürlüğe koymakla yükümlüdür. Büyük bölümü uzmanlık kuruluşunun bölgesel alt komisyonları mevcuttur. Kimi BM'nin kuruluşundan ilkin, kimi II. Dünya Savaşı esnasında, kimi de BM'nin girişimiyle kurulan uzmanlık kurumlarının tümü bugün örgütün nezaretinde iş koşturmacasındadır. Gümrük Tarifeleri ve Tecim Genel Anlaşması) (GATT) ile Internasyonal Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) da BM ile bağlantılı internasyonal kuruluşlardır.
BM'NİN YÖNETİMİ.
BM'nin senelik bütçesi genel sekreterce Genel Kurul'un onayına sunulur. BM Antlaşması uyarınca her üye ülke BM'ye ekonomik gücüyle orantılı oranda katkıda mevcuttur. Örgütün 1946'da 19 milyon usd olan harcamaları 1982'de 600 milyar usd'ye ulaşmıştır. üye ülkelerin gönüllü katkılarıyla finanse edilen hususi kuruluşlar, ayrı bütçeleri olan uzmanlık kuruluşları ve BM sulh gücü askerleri için meydana getirilen harcamalar ile beraber tüm BM sisteminin gerçek maliyeti epey yüksektir. 1955'ten sonrasında üye sayısı üç katma çıkan BM'ye yeni katılan üyelerin pek çok hemen hemen gelişme yolunda olduğundan, üye sayısındaki artışın örgüte mali katkısı olmamıştır. Sekreterlik görevlilerinin seçiminde, başvuranların şahsi eğitim düzeyi ve deneyiminin yanı sıra, dünyanın tüm ülkelerinin BM yönetiminde temsiline olanak verilmesi de göz önüne alınır. Sekreterlik'te çalışanların bazıları BM'nin devamlı görevlileri, bazıları da hükümetlerince geçici olarak BM'ye gönderilen görevlilerdir. Her iki durumda da, Sekreterlik görevlileri BM'ye bağlılık andı içerler ve kendi hükümetlerinden buyruk almazlar.
BM Genel Kurulu, BM'nin devamlı merkezinin New York kentinde kurulmasını, gene bu kentte gerçekleşen ilk toplantısında kararlaştırdı. 1951'de Sekreterlik, 1952'de de Genel Kurul ve konseyler BM Merkezi'ne taşındı.
1947'de onaylanan BM bayrağı açık mavi bir yerin ortasında ak BM ambleminden oluşur. Genel Kurul, 24 Ekim'i BM Günü olarak kabul etmiştir.
: Ana Britannica
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGüTü
Dünya'da barışı sağlamak, güvenliği korumak ve uluslar içinde ekonomik, toplumsal ve kültürel işbirliğini sağlamak amacıyla Birleşmiş Milletler antlaşmasında öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul eden devletler tarafınca kurulan bir örgüttür.
Birleşmiş Milletler antlaşması ile internasyonal hak divanı 25-26 Haziran 1945'te San Fransısco konferansında oluşturuldu ve 24 Ekim 1945'te imzalanıp yürürlüğe girdi. Birleşmiş Milletler örgütü bir hükümetler, devletler birliğidir.
Asli üyeler San Fransısco Konferansına katılan ülkelerdir. Kurucu üyeler içinde Türkiye ve Yunanistan da mevcuttur.
üyeliğe kabul: BM yükümlülüklerini yerine getirebilecek tüm barışçıl devletler üyeliğe kabul edilebilir. üyeliğe kabul sonucu Itimat-lik Konseyi'nin tavsiyesi üstüne Genel Kurul tarafınca alınır. Bir devlet üyeliğe kabul edildikten sonrasında ayrılmak isterse ön görülen 'üç senelik önbildirim' şartına uymak zorundadır.
üyelikten çıkarma: Antlaşmada belirtilen ilkeleri devamlı çiğneyen, öngörülen şartları yerine getirmeyen ülke, genel kurul sonucu ile üyelikten çıkarılabilir.
Internasyonal Hak Divanı
Genel Yazman: Güvenlik Konseyinin tavsiyesi ile Genel Kurul tarafınca a-tanmakta olan yönetimsel organ. Yüksek işyar niteliğindeki genel yazman zaman içinde yarı resmi arabuluculuk ve görüşmecilik yetkilerini de elde etmiştir.
BM'in kuruluşundan günümüze kadar Genel Sekreterlik görevinde bulunanlar:
Destek Organlar
Emek harcamaları yürüten organlar Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Konseyi, Internasyonal Hak Divanı ve
Sekreterliktir.
Genel Kurul BM üyesi tüm devletlerin temsilci bulundurdukları en üst organdır. Çalışmalarını komisyonlar ile yürütmekte ve kararlar genel ilke olarak hazır bulunanların oy çoğunluğu ile alınmaktadır. Komisyon emek harcamaları yılda bir kez olağan olarak toplanan Genel Kurul'da görüşülerek karara bağlanmaktadır.
Güvenlik Konseyi
1965 yılından bu yana beş üye (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) devamlı, on üye iki senelik süreler ile seçilerek değişken olmak suretiyle 15 üyelidir. Güvenlik Konseyi'nde önerilerin karara dönüşebilmesi için 9 üyenin pozitif yönde oy kullanımı gerekmektedir. Ama, usul mevzuları dışındaki oylamalarda karar alınabilmesi için devamlı üyelerden tümünün pozitif yönde oy vermesi gerekmektedir.
Internasyonal Hak Divanı
dokuz yıl süreyle seçilen onbeş yargıçtan oluşan yargı organıdır.Vesayet Konseyi (trusteeship conseil) bağımsızlığını kazanma ve kendi kendini yönetme bakımından sorunlu olan bölgelerde BM yönetimi oluşturulmasına dönük işlere bakan ve Güvenlik Konseyi'nin beş devamlı üyesi devlet temsilcisinden oluşan organdır. Bu organ, 1994 senesinde Birleşmiş Milletler'in vesayet yetkisi kullandığı son bölge olan Palau'nun bağımsızlığını duyuru etmesiyle beraber askıya alınmıştır.Sekreterlik başlangıcında Genel Kurul'un önerisi üstüne Güvenlik Konseyi'nce altı senelik süre için atanan bir Genel Yazman'in bulunmuş olduğu yürütme organıdır.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey (ECOSOC)
toplam 54 üyelidir. üyeler 14 Afrika, 13 Garp Avrupa ve başka ülkeler, 11 Asya, 10 Latin ABD ve Karayipler ve 6 Şark Avrupa ülkelerini temsil etmek suretiyle üçer senelik dönemler için seçilmektedir.
Konsey yılda bir kez toplanmakta, genel olarak yaygın şekilde tanınan örgütlenmeler aracılığı ile iş koşturmacasındadır: Kalkınma Programı United Nations Development Programme (UNDP) , Tecim ve Kalkınma Konferansı United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Çevre Programı United Nations Environment Programme (UNEP), İnsan Yerleşmeleri Merkezi United Nations Centre for Human Settlements (Habitat) (UNCHS), Çocuk Fonu United Nations Children's Fund (UNICEF), Sığınmacılar Yüksek Komisyonu Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) , Nüfus Fonu (UNFPA) , Dünya Besin Programı (WFP), Internasyonal Uyuşturucu Kontrol Programı.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey, özerk örgütlerin Birleşmiş Milletler ile işbirliğini düzenleyen organ olarak mühim bir başka işlev yüklenmiştir. Bu örgütlerden bazıları şunlardır: Dünya Bankası Grubu (WB), Internasyonal Para Fonu (IMF), Dünya tecim Örgütü (WTO), Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), Besin ve Ziraat Örgütü (FAO), Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Internasyonal Çabalama Örgütü (ILO).
Uzmanlık Kuruluşları
Bu kuruluşlar tüm dünyaya yönelik sınırı olan yetkili, türlü biçimlerde BM'ye bağlı örgütlerdir. Bunlardan biride bazıları şunlardır.
Uyuşmazlıkların barışçıl yoldan çözümü:
Uluslar içinde herhangi bir uyuş-mazlığa ya da anlaşmazlığa yol açabilecek durumların ortaya çıkması halinde BM üyesi olsun olmasın, Güvenlik Konseyi kendi insiyatifi ile herhangi bir devletin ya da Genel Sekreterin başvurusu üstüne harekete geçebilir.
Ne yapar?
Soruşturma yapabilir
Taraflar kendileri seçecekleri barışçı yollardan anlaşmazlıklarını çözmeye çağırabilir.
Her türlü uygun düzeltme usul ve yöntemi tavsiye edebilir. Şu demek oluyor ki görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaştırma, hakemlik şeklinde yöntemlerle soruna cevap arar.
Barışa karşı tehdit, barışın bozulması ve hücum durumlarındaki eylemler:
Hukuken esas yetki Güvenlik Konseyine aittir. Konsey, barışa karşı tehdit, hücum şartları ve barışın bozulması hallerini saptar. Internasyonal barışın sağlanması için tavsiye-lerde mevcuttur. Bir takım mühim vakalarda da zorlayıcı özellikte kararlar alabilir.
Ekonomik ve Toplumsal Etkenlik
Birleşmiş Milletlerin ana gayelerinden bir tanesi de internasyonal ortaklaşa iş yöntemiyle ulusların ekonomik ve toplumsal ilerlemesinde destek olmaktır. BM bilhassa az gelişmiş ülkelerde teknik yardım mevzusunda çok etkindir.
1. Genel Kurul
Genel Kurul (GK)Birleşmiş Milletler'in (BM) aslolan görüşme organıdır. BM'ye üye ülkelerin temsilcilerinden oluşmuştur. Her üyenin 1 oy hakkı mevcuttur. Sulh ve güvenlik, yeni üye alınması ve bütçe mevzularındaki müzakereler 2/3'lük nitelikli ekseriyet oyu ile karara bağlanır. Başka konulardaki kararlar, 1/2'lik kolay ekseriyet sistemi ile alınmaktadır. Bu kararların hükümetler üstünde bağlayıcı bir tesiri yoktur; ama dünya kamuoyunun gözündeki ülke kıymeti ve dünya düzeninin ahlaki tesirleri, alınan kararları etkin kılmaktadır.
BM senelik programı, bu kararlara bakılırsa şekillendirilmektedir. Senelik Program, komiteler, internasyonal konferanslar, GK tarafınca oluşturulan uzmanlar grubu ve BM Genel Sekreteri tarafınca yürütülür.
BM Anlaşmasının birinci kısmına maksatlar ve prensipler açıklanmıştır. Bu tür şeyler;
Genel Kurul tertipli birleşimleri, her yıl Eylül ayının üçüncü Salı günü başlar ve Aralık ayının son haftasına dek sürer. Ama son yıllarda bu tüm yıl sürmektedir. Her dönem başlangıcında yeni reis, reis yardımcıları ve Genel Kurul'un 6 ana komitesinin başkanları seçilir. Coğrafi temsil eşitliğinin sağlamak için başkanlık her yıl beş grup içinde dönüşümlü gerçekleştirilir. Bu gruplar, Afrika, Asya, Şark Avrupa, Latin ABD ve Karayipler ve Garp Avrupave başka ülkeler şeklindedir.
Genel Kurul, olağan toplantıları haricinde, BMGK'nın çağrısı üstüne kolay ekseriyet sistemine bakılırsa muhteşem toplanabilir.
Ana Komiteler;
Genel Kurul Sekreteryası tüm Genel Kurul toplantılarının düzenlenmesini organize eder. Ön görüşmelerin, hazırlık toplantılarının ve Genel Komite toplantılarının yapılması Genel Kurul Sekreteryasının görevidir.
2. Güvenlik Konseyi
Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) aslolan görevi, BM Anlaşmasına bakılırsa internasyonal sulh ve güvenliğin sağlanmasıdır. Devamlı olarak iş başındadır ve tüm yıl süresince vazife yapar. Internasyonal barışa bir tehdit oluştuğunda ilk olarak tarafların anlaşmazlığı barışçıl yollardan çözmelerini tavsiye eder. Hatta bir takım durumlarda BMGK kendisi arabuluculuk faaliyetlerini yürütür, kimi zaman de bir arabulucu atama eder. Çatışma durumunda öncelikle bu durumu durdurmayı ve ateşkesi sağlamayı hedefler. BM Sulh Gücü'nü bu sorunlu mıntıkalara sevk edebilir.
BMGK, ekonomik engelleme, ticari engelleme ya da kuvvet kullanımına karar verme yetkisine haizdir. Bu durumlarla karşılan bir üye ülke, BMGK tarafınca üyelikten doğan haklarını kullanamayacağı şeklinde, yükümlülükleri ihlal durumunda üyelikten atılır.
BMGK, 15 üyeye haizdir, bunların 5'i sürekli üyedir. Bu 5 sürekli üye; İngiltere, Fransa, ABD, Çin ve Rusya'dır. Başka ülkeler 2 yıllığına seçilirler. Her üyenin 1 oyu vardır; sürekli üyelerin veto hakkı vardır. Kararlar minimum 9 üyenin pozitif yönde oyu ile alınır. Kuvvet kullanımı kararlarında 5 sürekli üyenin bu 9 üye içinde pozitif yönde karar vermesi gerekir.
Tüm üye ülkeler, BM Anlaşmasına bakılırsa, BMGK kararlarına uymayı kabul ederler.
BMGK vazife ve yetkileri;
3. Ekonomik ve Toplumsal Konsey
Ekonomik ve Toplumsal Konsey, yüksek yaşam standartları sağlamak, internasyonal ekonomik problemlere cevap sağlamak, gelir eşitsizliğini gidermek ve insan haklarını ırk, dil ve din gözetmeksizin sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Görevi bu gayesi BM kuralları veilkeleri etrafında gerçekleştirmektir.
Genel Kurul tarafınca, üye ülkeler arasından üç yıllığına seçilen 54 üyesi vardır. Rahat ekseriyet sistemi esastır, her üyenin 1 oyu vardır.
Her yıl New York ya da Cenevre'de beş ya da altı haftalığına toplanır. Sivil cemiyet kuruluşlarıyla ilişkilere ehemmiyet verir. Genel Kurula karşı yükümlüdür.
4. Vesayet Konseyi
Internasyonal vesayet sistemini geliştirmek için kurulmuştur. Güvenlik Konseyi'nin 5 sürekli üyesi üyeleridir. Dünya devletlerinin tümünün bağımsızlığını sağlamayı gaye edinir. Her üyenin 1 oyu vardır.
5. Internasyonal Hak Divanı
BM'nin aslolan yasal organıdır. Hollanda'da Hague'da etkenlik gösterir. Gayesi internasyonal hukuku egemen kılmaktır. ülkeler arasındaki hukuki anlaşmazlıkları da çözmeyi hedefler. Yetkili organları eliyle yetki de kullanabilir.
Internasyonal Hak Divanı (UAD), 9 yıllığına BM Genel Kurulu tarafınca seçilen 15 yargıçtan oluşur. ülkelerinin en yüksek yargı organlarının üyesi olma koşulu vardır; internasyonal hukuku bilmeleri beklenir. UAD, internasyonal hukuk içtihatını da oluşturur. Bugüne dek 24 vakayı çözmüştür.
6. Genel Sekreterlik
BM Genel Merkeznde New York'ta çalışır. BM'nin günlük işlerini takip ediip yürütür. Programların çalışmasını sağlar. BM Genel Kurulu tarafınca tekrarlanabilir 5 senelik dönem için seçilir. BM'nin ilgilenilmiş olduğu her mevzuyu takiple görevlidir.
II. PLANLAMA
Planlama, ussal yönetimin temel ilkesidir. Ne yapılmak istendiği ve ne yapılacağı “planlama†ile düzenlenir. Planlı çabalama, yerinde ve lüzumlu kararların zamanında alınmasını sağlamaktadır. Yapılacak işin niteliği, iyi mi yapılacağı, nerede gerçekleştirileceği, ne şeklinde şartlar altında yapılacağı, neler doğuracağı şeklinde çok mühim hususlarda evvelinde karar alma olanağı sağlar. Yürütmenin evvelinde kararlaştırılması önemlidir.
Planlama haiz olunan iş gücünün, mali olanakların, personelin, ekipmanın, lojistik yerin en etkili ve en ekonomik şekilde kullanılmasını sağlaması bakımından önemlidir. Bilhassa 21.yy. eşiğine geldiğimiz ve dünya nüfusunun hızla arttığı bir dönemde ların ekonomik kullanımı oldukça büyük ehemmiyet taşımaktadır.
Planlama yardımıyla iş akışı her aşamada denetim altında bulundurulabilir. Bu denetim, herhangi bir sorun ya da birdenbire ve beklenmedik bir gelişme karşısında, işlerin aksamadan yürümesini de sağlayacak olan oto denetim mekanizmasını da bununla beraber getirir. Ancakplanların katı ve kati kurallar yerine değişiklik gösterebilir ve esnek olmalarında yarar vardır; zira gelecekle ilgili tahminler, şu demek oluyor ki planlar, olağan olmayan durumlar sebebi ile değiştirilmek ihtiyacı izah edebilir.
III. ÖRGüTLEME
Planlama kadar mühim başka bir olgu ise planlamayı ve yürütmeyi gerçekleştirecek olan örgütlerin meydana getirilmesidir. Henry Fayol örgütlemeyi “bir kuruluşa emek harcaması için lüzumlu olan her şeyi sağlamaktır†şeklinde tanımlamıştır. Planların verimli ve ekonomik olarak uygulanması amacıyla lüzumlu tüm koşulların sağlanıp sürdürülmesi oluşumlarına örgütleme denir. Amaca ulaşmada lüzumlu olan tüm araç ve olanaklar örgütleme etrafında toplanır. Örgütleme içinde mesuliyet ve yetkilerin kişilere dağılımı ile kişilerin çabalama esaslarının ve çerçevelerinin belirlenmesi de vardır. Planların gerektiği şekilde gerçekleştirilebilmesi, iyi bir teşkilat ve örgütlenme yardımıyla olur. Örgütler gaye değildir araçtırlar. Örgütlenme de amaca giden bir ara süreçtir.
Örgütlenmenin bir çok çeşidi vardır. Dikey, görevsel, dikey ve kurmay ve komite tipi örgütlenme bunların başlıcalarıdır. Örgütlenme uzmanlık alanına bakılırsa de yapılabilmektedir. Oluşturulan örgütün bir örgütlenme şeması ile emek harcaması mühim bir noktadır. Böylelikle görevler, yetkiler ve iş açısından açık bir bilgi ortaya konarak kolay kontrol de sağlanmaktadır.
IV. YÖNETME
Yönetme, örgütün amaçlarına uygun olarak kişilerin çalıştırılması anlamına gelir. Yönetme faaliyetine yalnızca personelin yönetilmesi şeklinde bir sınırlama getirilmemelidir. Yönetme bununla beraber eldeki sınırı olan olanakların ve ların da sınırı olan süre süresinde yönetilmesi olarak algılanmalıdır. Bir kurumun tüm çalışanlarının ilerlemeyi artıracak şekilde uyumlu hale getirilmesi yönetimin işidir.
Yönetmede önderlik ve otorite çok mühim kavramlardır. İşbirliği içinde ve en verimli şekilde çalışıyor olmak ama bir önderin liderliğinde mümkündür. Sevk ve idareyi bu öğe mümkün kılar. Otorite ise kişilere iş yaptırabilme yetisine denir. Bunun kapsamı kurumlara iş yaptırmak olarak da genişletilebilir.
V. EŞGüDüM
Eşgüdüm, bir kurumun tertipli ve ortaklaşa iş içinde çalışmasını elde eden ve verimliliği artıran faaliyettir. Yönetsel birimler, belirgin bir amaca ulaşmak için aynı mevzuda çalışan başka kurumlarla be birimlerle ortaklaşa iş yaparak eşgüdümü sağlarlar. Yönetsel birimlerin iyi örgütlenmiş olmaları ve ilişkilerinin iyi düzenlenmiş olması, eşgüdümde ilerlemeyi getirir.
Eşgüdümün türlü türleri mevcuttur. Bu tür şeyler; hiyerarşiye dayanan, inandırıcı, komiteler yolu ile, yatay-dikey, iç-dış ve yapısal-görevsel eşgüdümdür.
VI. DENETLEME
Denetleme yönetme öğelerinin tamamlayıcı faktörüdür. Hedeflenen bir gayesi istenilen şekilde gerçekleştirmekte büyük yarar sağlar. İşlerin planlandığı şekilde ve belirlenen ilkelerle öngörüldüğü şeklinde yürütülüp yürütülmediği denetleme ile belirlenir.
Yönetimin kendi kendini denetlemesi önemlidir. Ama kontrol türleri günümüzde denetimin önemi açısından bizlere yarar elde edecektir. Bu tür şeyler günümüz yönetim biliminde; politik denetleme, yönetsel denetleme ve yargı denetimi olmak suretiyle üç grup halinde incelenmektedir.
VII. ÖRGüT YÖNETİMİ İLKELERİ
Teşkilat yönetimi belli başlı prensiplerle gerçekleştirildiği süre örgütün başarısını pozitif yönde yönde artırmaktadır. Bu başarı, amaca hizmetin en mühim kriteri olarak belirmektedir. Bu ilkelerin belirgin başlılarını inceleyerek Birleşmiş Milletler örgütünün teşkilat yönetimi başarısını değerlendirmeden ilkin, bu prensipler incelenecektir.
1. Hukuksal Yapı
Bir örgütün hukuksal yapısı, o örgütün kurulmasını elde eden hukuki dayanakların tamamını kapsamaktadır. Örgütün işleyişini elde eden organlarının şartları, yetkileri, çabalama alanları, birbirleriyle ilişkileri, ulusal ve internasyonal hukuk açısından örgütün yasal zemini ve yasal geleceği mevzuları, bir örgütün hukuksal yapısını oluşturmaktadır.
2. Teşkilat Yapısı ve Tasarımı
Bir örgütün yapısı ve tasarımı, o örgütün işleyişini elde eden yapılanmayı ifade etmektedir. Örgütün iç ve dış ilişkilerini, hiyerarşisi ve organizasyonu mevzularından oluşmaktadır. Örgütün organizasyon şeması, teşkilat yapısı ve tasarımı açısından incelenmektedir.
3. Teşkilat Şekli
Bir örgütün şekli, o örgütün kurulma modeli ile ilgili tüm unsurları kapsamaktadır. Örgütün müessese modeli, örgütlenme hiyerarşisi dikey ya da yatay ve dar ya da geniş yönetim modeli şeklinde uyarlamalar, teşkilat biçimini ifade etmektedir.
4. Örgütsel Maksatlar
Bir örgütün örgütsel gayeleri, o örgütün kurulma, var olma sebeplerinin tamamını kapsamaktadır. Örgütün varlık sebebi, örgütsel maksatlar kapsamının mevzusudur.
5. Örgütsel Etkinlik
Bir örgütün örgütsel etkinliği, o örgütün amacına uygun olarak hareket edip etmediği terimi ile incelenmektedir. Örgütün müessese amaçlarının tümünü yerine getirmesi ve etkenlik gösterdiği alanda amaçlarına uygun olarak tesir göstermesi durumunda o örgütün etkin olduğundan söz etmek mümkün olmaktadır.
6. Teşkilat Çevresi
Bir örgütün çevresi, o örgütün faaliyetini gerçekleştirirken ilişkide olduğu tüm kesimleri ifade etmektedir. Örgütün iç çevresi ve dış çevresi kavramları bu başlık altında incelenen unsurlardır.
7. Teşkilat Çevre İlişkileri
Bir örgütün çevre ile ilişkileri, o örgütün faaliyetlerinin geliştirirken ilişki kurduğu kesimlerle olan davranış biçimlerini içermekte ve şekillendirmektedir.
8. Motivasyon
Bir örgütün motivasyonu, o örgütün işleyişi esnasında üyelerini ve başka örgütleri güdüleme enerjisini ifade etmektedir. Örgütün üyelerini ve örgüte üye olmayan unsurları etkileme ve örgütsel gayeleri ışığında etkenlik göstermelerini sağlayabilme kabiliyeti, motivasyon mevzusu ile incelenmektedir.
9. Yetki Devri
Bir örgütte yetki devri, o örgütün işleyişini ve faaliyetlerini gerçekleştirirken, haiz olduğu yetkiyi başka organlara devrederek o organlar eliyle kullanımı terimini ifade etmektedir. Yönetim modelleri ve bu modeller etrafında yetki paylaşımı yetki devri olarak tanımlanmakta ve incelenmektedir.
10. Teknoloji-Teşkilat Yapısı İlişkisi
Bir örgütün teknoloji-örgüt yapısı ilişkisi, o örgütün işleyişi ve faaliyetleri esnasında teknolojiyi ne aşama kullandığını teknoloji-örgüt yapısı ilişkisini oluşturmaktadır. Hızla gelişen teknolojinin örgütün yapılanmasını ne aşama etkilediği ve bu etkinin pozitif yönde neticeleri da bu kavram altında incelenmektedir.
11. İletişim Düzeni
Bir örgütün haberleşme-iletişim düzeni, o örgütün faaliyetlerini gerçekleştirmek için gerçekleştirdiği kendi iç mekanizmasının çabalama düzenini ifade etmektedir. Bilgi akışı, eğitim ve koordinasyon şeklinde hususlar bu başlık altında incelenmektedir.
12. İnsana Nazar Açısı
Bir örgütün insana perspektif, o örgütün insana verdiği kıymeti ve faaliyetlerini gerçekleştirirken insan faktörünü ne derecede önemsediğini anlatmak için kullanılan bir kavramdır. Örgütün insan hakları terimine bakışı, temel hak ve özgürlükleri önemsemesi ve demokrasi teriminin teşkilat açısından kıymeti şeklinde mevzular bu başlık altında incelenmektedir.
13. Önderlik Stili
Bir örgütün önderlik stili, o örgütün faaliyeti ve işleyişi ile başka örgütlere ve kurumlara yol gösterici rol üstlenip üstlenmediğini çözümleme eden kavramdır.
Dünya'da barışı sağlamak, güvenliği korumak ve uluslar içinde ekonomik, toplumsal ve kültürel işbirliğini sağlamak amacıyla Birleşmiş Milletler antlaşmasında öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul eden devletler tarafınca kurulan bir örgüttür.
Birleşmiş Milletler antlaşması ile internasyonal hak divanı 25-26 Haziran 1945'te San Fransısco konferansında oluşturuldu ve 24 Ekim 1945'te imzalanıp yürürlüğe girdi. Birleşmiş Milletler örgütü bir hükümetler, devletler birliğidir.
Asli üyeler San Fransısco Konferansına katılan ülkelerdir. Kurucu üyeler içinde Türkiye ve Yunanistan da mevcuttur.
üyeliğe kabul: BM yükümlülüklerini yerine getirebilecek tüm barışçıl devletler üyeliğe kabul edilebilir. üyeliğe kabul sonucu Itimat-lik Konseyi'nin tavsiyesi üstüne Genel Kurul tarafınca alınır. Bir devlet üyeliğe kabul edildikten sonrasında ayrılmak isterse ön görülen 'üç senelik önbildirim' şartına uymak zorundadır.
üyelikten çıkarma: Antlaşmada belirtilen ilkeleri devamlı çiğneyen, öngörülen şartları yerine getirmeyen ülke, genel kurul sonucu ile üyelikten çıkarılabilir.
Internasyonal Hak Divanı
Genel Yazman: Güvenlik Konseyinin tavsiyesi ile Genel Kurul tarafınca a-tanmakta olan yönetimsel organ. Yüksek işyar niteliğindeki genel yazman zaman içinde yarı resmi arabuluculuk ve görüşmecilik yetkilerini de elde etmiştir.
BM'in kuruluşundan günümüze kadar Genel Sekreterlik görevinde bulunanlar:
- 1946-1952 arası Trygve Lie (Norveç)
- 1953-1961 arası Dan Hammarskjold (İsveç)
- 1961-1971 arası U Thant (Birmanya)
- 1972-1981 arası Kurt Waldheim (Avusturya)
- 1982-1992 arası Perez De Cuellar
- 1992-1998 arası Butros Butros Gali
Destek Organlar
Emek harcamaları yürüten organlar Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Konseyi, Internasyonal Hak Divanı ve
Sekreterliktir.
Genel Kurul BM üyesi tüm devletlerin temsilci bulundurdukları en üst organdır. Çalışmalarını komisyonlar ile yürütmekte ve kararlar genel ilke olarak hazır bulunanların oy çoğunluğu ile alınmaktadır. Komisyon emek harcamaları yılda bir kez olağan olarak toplanan Genel Kurul'da görüşülerek karara bağlanmaktadır.
Güvenlik Konseyi
1965 yılından bu yana beş üye (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) devamlı, on üye iki senelik süreler ile seçilerek değişken olmak suretiyle 15 üyelidir. Güvenlik Konseyi'nde önerilerin karara dönüşebilmesi için 9 üyenin pozitif yönde oy kullanımı gerekmektedir. Ama, usul mevzuları dışındaki oylamalarda karar alınabilmesi için devamlı üyelerden tümünün pozitif yönde oy vermesi gerekmektedir.
Internasyonal Hak Divanı
dokuz yıl süreyle seçilen onbeş yargıçtan oluşan yargı organıdır.Vesayet Konseyi (trusteeship conseil) bağımsızlığını kazanma ve kendi kendini yönetme bakımından sorunlu olan bölgelerde BM yönetimi oluşturulmasına dönük işlere bakan ve Güvenlik Konseyi'nin beş devamlı üyesi devlet temsilcisinden oluşan organdır. Bu organ, 1994 senesinde Birleşmiş Milletler'in vesayet yetkisi kullandığı son bölge olan Palau'nun bağımsızlığını duyuru etmesiyle beraber askıya alınmıştır.Sekreterlik başlangıcında Genel Kurul'un önerisi üstüne Güvenlik Konseyi'nce altı senelik süre için atanan bir Genel Yazman'in bulunmuş olduğu yürütme organıdır.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey (ECOSOC)
toplam 54 üyelidir. üyeler 14 Afrika, 13 Garp Avrupa ve başka ülkeler, 11 Asya, 10 Latin ABD ve Karayipler ve 6 Şark Avrupa ülkelerini temsil etmek suretiyle üçer senelik dönemler için seçilmektedir.
Konsey yılda bir kez toplanmakta, genel olarak yaygın şekilde tanınan örgütlenmeler aracılığı ile iş koşturmacasındadır: Kalkınma Programı United Nations Development Programme (UNDP) , Tecim ve Kalkınma Konferansı United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Çevre Programı United Nations Environment Programme (UNEP), İnsan Yerleşmeleri Merkezi United Nations Centre for Human Settlements (Habitat) (UNCHS), Çocuk Fonu United Nations Children's Fund (UNICEF), Sığınmacılar Yüksek Komisyonu Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) , Nüfus Fonu (UNFPA) , Dünya Besin Programı (WFP), Internasyonal Uyuşturucu Kontrol Programı.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey, özerk örgütlerin Birleşmiş Milletler ile işbirliğini düzenleyen organ olarak mühim bir başka işlev yüklenmiştir. Bu örgütlerden bazıları şunlardır: Dünya Bankası Grubu (WB), Internasyonal Para Fonu (IMF), Dünya tecim Örgütü (WTO), Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), Besin ve Ziraat Örgütü (FAO), Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Internasyonal Çabalama Örgütü (ILO).
Uzmanlık Kuruluşları
Bu kuruluşlar tüm dünyaya yönelik sınırı olan yetkili, türlü biçimlerde BM'ye bağlı örgütlerdir. Bunlardan biride bazıları şunlardır.
- Besin ve Ziraat örgütü (FAO)
- Internasyonal Sivil havacılık Örgütü (ICAO)
- BM Eğitim,ilim ve Kültür örgütü (UNESCO)
- Internasyonal çabalama örgütü (ILO)
- Internasyonal para fonu (IMF)
- Dünya Sıhhat örgütü (WHO)
Uyuşmazlıkların barışçıl yoldan çözümü:
Uluslar içinde herhangi bir uyuş-mazlığa ya da anlaşmazlığa yol açabilecek durumların ortaya çıkması halinde BM üyesi olsun olmasın, Güvenlik Konseyi kendi insiyatifi ile herhangi bir devletin ya da Genel Sekreterin başvurusu üstüne harekete geçebilir.
Ne yapar?
Soruşturma yapabilir
Taraflar kendileri seçecekleri barışçı yollardan anlaşmazlıklarını çözmeye çağırabilir.
Her türlü uygun düzeltme usul ve yöntemi tavsiye edebilir. Şu demek oluyor ki görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaştırma, hakemlik şeklinde yöntemlerle soruna cevap arar.
Barışa karşı tehdit, barışın bozulması ve hücum durumlarındaki eylemler:
Hukuken esas yetki Güvenlik Konseyine aittir. Konsey, barışa karşı tehdit, hücum şartları ve barışın bozulması hallerini saptar. Internasyonal barışın sağlanması için tavsiye-lerde mevcuttur. Bir takım mühim vakalarda da zorlayıcı özellikte kararlar alabilir.
Ekonomik ve Toplumsal Etkenlik
Birleşmiş Milletlerin ana gayelerinden bir tanesi de internasyonal ortaklaşa iş yöntemiyle ulusların ekonomik ve toplumsal ilerlemesinde destek olmaktır. BM bilhassa az gelişmiş ülkelerde teknik yardım mevzusunda çok etkindir.
1. Genel Kurul
Genel Kurul (GK)Birleşmiş Milletler'in (BM) aslolan görüşme organıdır. BM'ye üye ülkelerin temsilcilerinden oluşmuştur. Her üyenin 1 oy hakkı mevcuttur. Sulh ve güvenlik, yeni üye alınması ve bütçe mevzularındaki müzakereler 2/3'lük nitelikli ekseriyet oyu ile karara bağlanır. Başka konulardaki kararlar, 1/2'lik kolay ekseriyet sistemi ile alınmaktadır. Bu kararların hükümetler üstünde bağlayıcı bir tesiri yoktur; ama dünya kamuoyunun gözündeki ülke kıymeti ve dünya düzeninin ahlaki tesirleri, alınan kararları etkin kılmaktadır.
BM senelik programı, bu kararlara bakılırsa şekillendirilmektedir. Senelik Program, komiteler, internasyonal konferanslar, GK tarafınca oluşturulan uzmanlar grubu ve BM Genel Sekreteri tarafınca yürütülür.
BM Anlaşmasının birinci kısmına maksatlar ve prensipler açıklanmıştır. Bu tür şeyler;
- Internasyonal güvenlik ve barışın korunması ile silahsızlanma mevzularında işbirliğini artırıcı tavsiyelerde bulunma,
- Internasyonal güvenlik ve barışın korunması amacını güden her mevzuyu tartıp gözetme,
- BM anlaşmasından doğan yükümlülükler ile ilgili her mevzuyu takip edip yürütme ve uygulatma,
- Internasyonal siyasal işbirliğini, insan haklarını ve temel hak ve özgürlükleri geliştirici çalışmalarda bulunma,
- Ekonomik, toplumsal, kültürel, eğitimsel ve sıhhat alanlarında internasyonal gelişimi sağlama,
- Sorunların barışçıl yollarla çözümünü sağlama,
- BM Güvenlik Konseyi'nden (BMGK) ve BM'nin başka organlarından gelen raporları değerlendirme,
- BM bütçesini yapmak,
- BMGK'nın geçici üyelerini, Ekonomik Konseyin üyelerini, Vesayet Konseyi üyelerini, BMGK ile Uluslar arası Hak Divanı (UAD)yargıçlarını seçmek ve BMGK önerisi ile BM Genel Sekreterini tayin etmek, olarak belirlenmiştir.
Genel Kurul tertipli birleşimleri, her yıl Eylül ayının üçüncü Salı günü başlar ve Aralık ayının son haftasına dek sürer. Ama son yıllarda bu tüm yıl sürmektedir. Her dönem başlangıcında yeni reis, reis yardımcıları ve Genel Kurul'un 6 ana komitesinin başkanları seçilir. Coğrafi temsil eşitliğinin sağlamak için başkanlık her yıl beş grup içinde dönüşümlü gerçekleştirilir. Bu gruplar, Afrika, Asya, Şark Avrupa, Latin ABD ve Karayipler ve Garp Avrupave başka ülkeler şeklindedir.
Genel Kurul, olağan toplantıları haricinde, BMGK'nın çağrısı üstüne kolay ekseriyet sistemine bakılırsa muhteşem toplanabilir.
Ana Komiteler;
- Birinci Komite-Silahsızlanma ve Internasyonal Sulh
- İkinci Komite-Ekonomik ve Mali Komite
- üçüncü Komite-Toplumsal, İnsani ve Kültürel Komite
- Dördüncü Komite-Hususi Siyasal ve Dekolonizasyon Komitesi
- Altıncı Komite-Yasal Komite şeklindedir.
Genel Kurul Sekreteryası tüm Genel Kurul toplantılarının düzenlenmesini organize eder. Ön görüşmelerin, hazırlık toplantılarının ve Genel Komite toplantılarının yapılması Genel Kurul Sekreteryasının görevidir.
2. Güvenlik Konseyi
Güvenlik Konseyi'nin (BMGK) aslolan görevi, BM Anlaşmasına bakılırsa internasyonal sulh ve güvenliğin sağlanmasıdır. Devamlı olarak iş başındadır ve tüm yıl süresince vazife yapar. Internasyonal barışa bir tehdit oluştuğunda ilk olarak tarafların anlaşmazlığı barışçıl yollardan çözmelerini tavsiye eder. Hatta bir takım durumlarda BMGK kendisi arabuluculuk faaliyetlerini yürütür, kimi zaman de bir arabulucu atama eder. Çatışma durumunda öncelikle bu durumu durdurmayı ve ateşkesi sağlamayı hedefler. BM Sulh Gücü'nü bu sorunlu mıntıkalara sevk edebilir.
BMGK, ekonomik engelleme, ticari engelleme ya da kuvvet kullanımına karar verme yetkisine haizdir. Bu durumlarla karşılan bir üye ülke, BMGK tarafınca üyelikten doğan haklarını kullanamayacağı şeklinde, yükümlülükleri ihlal durumunda üyelikten atılır.
BMGK, 15 üyeye haizdir, bunların 5'i sürekli üyedir. Bu 5 sürekli üye; İngiltere, Fransa, ABD, Çin ve Rusya'dır. Başka ülkeler 2 yıllığına seçilirler. Her üyenin 1 oyu vardır; sürekli üyelerin veto hakkı vardır. Kararlar minimum 9 üyenin pozitif yönde oyu ile alınır. Kuvvet kullanımı kararlarında 5 sürekli üyenin bu 9 üye içinde pozitif yönde karar vermesi gerekir.
Tüm üye ülkeler, BM Anlaşmasına bakılırsa, BMGK kararlarına uymayı kabul ederler.
BMGK vazife ve yetkileri;
- BM ilkelerine ve amaçlarına bakılırsa uluslar arası sulh ve güvenliği korumak,
- Internasyonal düzeni bozacak uyuşmazlıkların sebeplerini araştırmak,
- Anlaşmazlıkları çözecek metodlar geliştirmek,
- Barışı tehdit eden durumlarda saldırgana uygulanacak planları geliştirmek,
- Saldırdanlığı önleyecek ekonomik ve ticari engelleme sonucu ile birlikte üyelerini bu karara uymaya davet etmek,
- Saldırgana askeri müdahalede bulunmak,
- Yeni üye adayları önermek,
- Stratejik mıntıkalara BM adına mütevelli kurul tayin etmek,
- Genel Kurul'a BM Genel Sekreteri'ni önermek ve Internasyonal Hak Divanı yargıçlarını Genel Kurul ile beraber seçmek, şeklinde özetlenmiştir.
3. Ekonomik ve Toplumsal Konsey
Ekonomik ve Toplumsal Konsey, yüksek yaşam standartları sağlamak, internasyonal ekonomik problemlere cevap sağlamak, gelir eşitsizliğini gidermek ve insan haklarını ırk, dil ve din gözetmeksizin sağlamak amacıyla kurulmuştur.
Görevi bu gayesi BM kuralları veilkeleri etrafında gerçekleştirmektir.
Genel Kurul tarafınca, üye ülkeler arasından üç yıllığına seçilen 54 üyesi vardır. Rahat ekseriyet sistemi esastır, her üyenin 1 oyu vardır.
Her yıl New York ya da Cenevre'de beş ya da altı haftalığına toplanır. Sivil cemiyet kuruluşlarıyla ilişkilere ehemmiyet verir. Genel Kurula karşı yükümlüdür.
4. Vesayet Konseyi
Internasyonal vesayet sistemini geliştirmek için kurulmuştur. Güvenlik Konseyi'nin 5 sürekli üyesi üyeleridir. Dünya devletlerinin tümünün bağımsızlığını sağlamayı gaye edinir. Her üyenin 1 oyu vardır.
5. Internasyonal Hak Divanı
BM'nin aslolan yasal organıdır. Hollanda'da Hague'da etkenlik gösterir. Gayesi internasyonal hukuku egemen kılmaktır. ülkeler arasındaki hukuki anlaşmazlıkları da çözmeyi hedefler. Yetkili organları eliyle yetki de kullanabilir.
Internasyonal Hak Divanı (UAD), 9 yıllığına BM Genel Kurulu tarafınca seçilen 15 yargıçtan oluşur. ülkelerinin en yüksek yargı organlarının üyesi olma koşulu vardır; internasyonal hukuku bilmeleri beklenir. UAD, internasyonal hukuk içtihatını da oluşturur. Bugüne dek 24 vakayı çözmüştür.
6. Genel Sekreterlik
BM Genel Merkeznde New York'ta çalışır. BM'nin günlük işlerini takip ediip yürütür. Programların çalışmasını sağlar. BM Genel Kurulu tarafınca tekrarlanabilir 5 senelik dönem için seçilir. BM'nin ilgilenilmiş olduğu her mevzuyu takiple görevlidir.
II. PLANLAMA
Planlama, ussal yönetimin temel ilkesidir. Ne yapılmak istendiği ve ne yapılacağı “planlama†ile düzenlenir. Planlı çabalama, yerinde ve lüzumlu kararların zamanında alınmasını sağlamaktadır. Yapılacak işin niteliği, iyi mi yapılacağı, nerede gerçekleştirileceği, ne şeklinde şartlar altında yapılacağı, neler doğuracağı şeklinde çok mühim hususlarda evvelinde karar alma olanağı sağlar. Yürütmenin evvelinde kararlaştırılması önemlidir.
Planlama haiz olunan iş gücünün, mali olanakların, personelin, ekipmanın, lojistik yerin en etkili ve en ekonomik şekilde kullanılmasını sağlaması bakımından önemlidir. Bilhassa 21.yy. eşiğine geldiğimiz ve dünya nüfusunun hızla arttığı bir dönemde ların ekonomik kullanımı oldukça büyük ehemmiyet taşımaktadır.
Planlama yardımıyla iş akışı her aşamada denetim altında bulundurulabilir. Bu denetim, herhangi bir sorun ya da birdenbire ve beklenmedik bir gelişme karşısında, işlerin aksamadan yürümesini de sağlayacak olan oto denetim mekanizmasını da bununla beraber getirir. Ancakplanların katı ve kati kurallar yerine değişiklik gösterebilir ve esnek olmalarında yarar vardır; zira gelecekle ilgili tahminler, şu demek oluyor ki planlar, olağan olmayan durumlar sebebi ile değiştirilmek ihtiyacı izah edebilir.
III. ÖRGüTLEME
Planlama kadar mühim başka bir olgu ise planlamayı ve yürütmeyi gerçekleştirecek olan örgütlerin meydana getirilmesidir. Henry Fayol örgütlemeyi “bir kuruluşa emek harcaması için lüzumlu olan her şeyi sağlamaktır†şeklinde tanımlamıştır. Planların verimli ve ekonomik olarak uygulanması amacıyla lüzumlu tüm koşulların sağlanıp sürdürülmesi oluşumlarına örgütleme denir. Amaca ulaşmada lüzumlu olan tüm araç ve olanaklar örgütleme etrafında toplanır. Örgütleme içinde mesuliyet ve yetkilerin kişilere dağılımı ile kişilerin çabalama esaslarının ve çerçevelerinin belirlenmesi de vardır. Planların gerektiği şekilde gerçekleştirilebilmesi, iyi bir teşkilat ve örgütlenme yardımıyla olur. Örgütler gaye değildir araçtırlar. Örgütlenme de amaca giden bir ara süreçtir.
Örgütlenmenin bir çok çeşidi vardır. Dikey, görevsel, dikey ve kurmay ve komite tipi örgütlenme bunların başlıcalarıdır. Örgütlenme uzmanlık alanına bakılırsa de yapılabilmektedir. Oluşturulan örgütün bir örgütlenme şeması ile emek harcaması mühim bir noktadır. Böylelikle görevler, yetkiler ve iş açısından açık bir bilgi ortaya konarak kolay kontrol de sağlanmaktadır.
IV. YÖNETME
Yönetme, örgütün amaçlarına uygun olarak kişilerin çalıştırılması anlamına gelir. Yönetme faaliyetine yalnızca personelin yönetilmesi şeklinde bir sınırlama getirilmemelidir. Yönetme bununla beraber eldeki sınırı olan olanakların ve ların da sınırı olan süre süresinde yönetilmesi olarak algılanmalıdır. Bir kurumun tüm çalışanlarının ilerlemeyi artıracak şekilde uyumlu hale getirilmesi yönetimin işidir.
Yönetmede önderlik ve otorite çok mühim kavramlardır. İşbirliği içinde ve en verimli şekilde çalışıyor olmak ama bir önderin liderliğinde mümkündür. Sevk ve idareyi bu öğe mümkün kılar. Otorite ise kişilere iş yaptırabilme yetisine denir. Bunun kapsamı kurumlara iş yaptırmak olarak da genişletilebilir.
V. EŞGüDüM
Eşgüdüm, bir kurumun tertipli ve ortaklaşa iş içinde çalışmasını elde eden ve verimliliği artıran faaliyettir. Yönetsel birimler, belirgin bir amaca ulaşmak için aynı mevzuda çalışan başka kurumlarla be birimlerle ortaklaşa iş yaparak eşgüdümü sağlarlar. Yönetsel birimlerin iyi örgütlenmiş olmaları ve ilişkilerinin iyi düzenlenmiş olması, eşgüdümde ilerlemeyi getirir.
Eşgüdümün türlü türleri mevcuttur. Bu tür şeyler; hiyerarşiye dayanan, inandırıcı, komiteler yolu ile, yatay-dikey, iç-dış ve yapısal-görevsel eşgüdümdür.
VI. DENETLEME
Denetleme yönetme öğelerinin tamamlayıcı faktörüdür. Hedeflenen bir gayesi istenilen şekilde gerçekleştirmekte büyük yarar sağlar. İşlerin planlandığı şekilde ve belirlenen ilkelerle öngörüldüğü şeklinde yürütülüp yürütülmediği denetleme ile belirlenir.
Yönetimin kendi kendini denetlemesi önemlidir. Ama kontrol türleri günümüzde denetimin önemi açısından bizlere yarar elde edecektir. Bu tür şeyler günümüz yönetim biliminde; politik denetleme, yönetsel denetleme ve yargı denetimi olmak suretiyle üç grup halinde incelenmektedir.
VII. ÖRGüT YÖNETİMİ İLKELERİ
Teşkilat yönetimi belli başlı prensiplerle gerçekleştirildiği süre örgütün başarısını pozitif yönde yönde artırmaktadır. Bu başarı, amaca hizmetin en mühim kriteri olarak belirmektedir. Bu ilkelerin belirgin başlılarını inceleyerek Birleşmiş Milletler örgütünün teşkilat yönetimi başarısını değerlendirmeden ilkin, bu prensipler incelenecektir.
1. Hukuksal Yapı
Bir örgütün hukuksal yapısı, o örgütün kurulmasını elde eden hukuki dayanakların tamamını kapsamaktadır. Örgütün işleyişini elde eden organlarının şartları, yetkileri, çabalama alanları, birbirleriyle ilişkileri, ulusal ve internasyonal hukuk açısından örgütün yasal zemini ve yasal geleceği mevzuları, bir örgütün hukuksal yapısını oluşturmaktadır.
2. Teşkilat Yapısı ve Tasarımı
Bir örgütün yapısı ve tasarımı, o örgütün işleyişini elde eden yapılanmayı ifade etmektedir. Örgütün iç ve dış ilişkilerini, hiyerarşisi ve organizasyonu mevzularından oluşmaktadır. Örgütün organizasyon şeması, teşkilat yapısı ve tasarımı açısından incelenmektedir.
3. Teşkilat Şekli
Bir örgütün şekli, o örgütün kurulma modeli ile ilgili tüm unsurları kapsamaktadır. Örgütün müessese modeli, örgütlenme hiyerarşisi dikey ya da yatay ve dar ya da geniş yönetim modeli şeklinde uyarlamalar, teşkilat biçimini ifade etmektedir.
4. Örgütsel Maksatlar
Bir örgütün örgütsel gayeleri, o örgütün kurulma, var olma sebeplerinin tamamını kapsamaktadır. Örgütün varlık sebebi, örgütsel maksatlar kapsamının mevzusudur.
5. Örgütsel Etkinlik
Bir örgütün örgütsel etkinliği, o örgütün amacına uygun olarak hareket edip etmediği terimi ile incelenmektedir. Örgütün müessese amaçlarının tümünü yerine getirmesi ve etkenlik gösterdiği alanda amaçlarına uygun olarak tesir göstermesi durumunda o örgütün etkin olduğundan söz etmek mümkün olmaktadır.
6. Teşkilat Çevresi
Bir örgütün çevresi, o örgütün faaliyetini gerçekleştirirken ilişkide olduğu tüm kesimleri ifade etmektedir. Örgütün iç çevresi ve dış çevresi kavramları bu başlık altında incelenen unsurlardır.
7. Teşkilat Çevre İlişkileri
Bir örgütün çevre ile ilişkileri, o örgütün faaliyetlerinin geliştirirken ilişki kurduğu kesimlerle olan davranış biçimlerini içermekte ve şekillendirmektedir.
8. Motivasyon
Bir örgütün motivasyonu, o örgütün işleyişi esnasında üyelerini ve başka örgütleri güdüleme enerjisini ifade etmektedir. Örgütün üyelerini ve örgüte üye olmayan unsurları etkileme ve örgütsel gayeleri ışığında etkenlik göstermelerini sağlayabilme kabiliyeti, motivasyon mevzusu ile incelenmektedir.
9. Yetki Devri
Bir örgütte yetki devri, o örgütün işleyişini ve faaliyetlerini gerçekleştirirken, haiz olduğu yetkiyi başka organlara devrederek o organlar eliyle kullanımı terimini ifade etmektedir. Yönetim modelleri ve bu modeller etrafında yetki paylaşımı yetki devri olarak tanımlanmakta ve incelenmektedir.
10. Teknoloji-Teşkilat Yapısı İlişkisi
Bir örgütün teknoloji-örgüt yapısı ilişkisi, o örgütün işleyişi ve faaliyetleri esnasında teknolojiyi ne aşama kullandığını teknoloji-örgüt yapısı ilişkisini oluşturmaktadır. Hızla gelişen teknolojinin örgütün yapılanmasını ne aşama etkilediği ve bu etkinin pozitif yönde neticeleri da bu kavram altında incelenmektedir.
11. İletişim Düzeni
Bir örgütün haberleşme-iletişim düzeni, o örgütün faaliyetlerini gerçekleştirmek için gerçekleştirdiği kendi iç mekanizmasının çabalama düzenini ifade etmektedir. Bilgi akışı, eğitim ve koordinasyon şeklinde hususlar bu başlık altında incelenmektedir.
12. İnsana Nazar Açısı
Bir örgütün insana perspektif, o örgütün insana verdiği kıymeti ve faaliyetlerini gerçekleştirirken insan faktörünü ne derecede önemsediğini anlatmak için kullanılan bir kavramdır. Örgütün insan hakları terimine bakışı, temel hak ve özgürlükleri önemsemesi ve demokrasi teriminin teşkilat açısından kıymeti şeklinde mevzular bu başlık altında incelenmektedir.
13. Önderlik Stili
Bir örgütün önderlik stili, o örgütün faaliyeti ve işleyişi ile başka örgütlere ve kurumlara yol gösterici rol üstlenip üstlenmediğini çözümleme eden kavramdır.
VIII. ÖRGüTLENME İLKELERİ IŞIĞINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN ÖRGüT YÖNETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Planlama
Birleşmiş Milletler Örgütü, orta süreli bir planlama vadesi içinde kısa vadeli alt planlar bulunan bir planlama süreci içinde kurulmuştur. Örgütün 1941'de başlamış olan kurulma çalışmalarının, birer senelik aralıklarla meydana gelen toplantılar sonrasında, 1945 senesinde tamamlanması bunun göstergesidir. Bu çabalama ve planların tümü yazılıdır ve bir kez kullanılmıştır.
Örgütleme
BM, komite tipi örgütlenme ile dikey-kurmay örgütlenmenin beraber kullanıldığı bir örgütleme şekline haizdir. Ama gelişmekte olan örgütlenme prensipleri açısından “hiyerarşik geniş yönetim modeliâ€ne geçiş de göstermektedir. Birleşmiş Milletler, Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Konseyi, Internasyonal Hak Divanı ve BM Genel Sekreteri eliyle amaçlarını yerine getirmektedir. Yönetim modeli, amacına uygun gerçekleştirilmiştir.
Eşgüdüm
BM eşgüdümü, BM Başkanlığı tarafınca sağlanmaktadır. Yukarıda saydığımız 6 ana organa bağlı alt organizasyonlar ve komiteler mevcuttur. Bu bakımdan BM eşgüdümü, hiyerarşiye dayanan, dış, dikey ve göreve dayanan bir eşgüdümdür.
BM kurulma süreci, 1941 senesinde başlamış olan ve 1943'te tamamlanan bir ön hazırlık süreci ile bu durumu takip eden 1943-1945 yılları içinde ise müessese ve yürütme süreci aşamalarından geçmiştir. Ön hazırlık süreci, halen BM Güvenlik Konseyi sürekli üyesi bulunan 5 ülke tarafınca gerçekleştirilmiştir. Kurum süreci de bu ülkelerin koordinasyonundadır. Ön hazırlık süreci olarak adlandırılan süre, bu 5 ülkenin örgütün yasal zeminini oluşturma çalışmalarını ihtiva eder. Kurum süreci ise yardım arayışı ve lojistik hazırlıkları ihtiva eder.
BM Genel Kurulu karar merciidir. Tüm organizasyon çalışmalarının koordinasyonu da gene BM Genel Kuruluna aittir. Komiteler ve 6 ana organ çalışmalarını yürütür. Mevzu ile ilgili uzmanlar, ayrıntılı emek harcamaları neticesinde üst merciiye bilgi sunmaktadırlar; karar da üst mercii tarafınca verilmektedir. Bu çabalama mekanizması, dikey-kurmay örgütlenme şeklidir. Komiteler vardır; yetkililer kurulunun koordinatör başkanlığında emek harcayarak komite yönetim kuruluna lüzumlu detayları ve üstlendikleri görevlerin neticelerini sunarlar. Altı ana organ da böylece çalışır. Bu çabalama mekanizması komite tipi örgütlenme şeklidir.
Yönetim
Birleşmiş Milletler yönetimsel yönetimi, BM Başkanlığı'na aittir ve dönemsel başkanlar başkanlığında oluşturulan bir Yetkili Başkanlık eliyle yönetimsel yönetim gerçekleştirilir. Merkezi New York'da Birleşmiş Milletler bünyesindedir.
Kontrol
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu iç denetimin ana kontrol merkezidir. Bunun haricinde 6 ana organın da iç kontrol mekanizmaları mevcuttur. Komiteler dahi iç kontrol mekanizmasına sahiptirler. Altı ana organın ve komitelerin denetleme raporlarının BM Genel Kurulu'nda denetlenilip pozitif yönde oylanması ile bu tür durumlar aklanmaktadır. Gerektiğinde yargı denetimine gitme yolu açıktır. Böylelikle iç hiyerarşideki yönetsel kontrol unsurununsonunda iç genel kontrol tamamlanır. Dış kontrol ise politik denetleme unsuru ile sağlanır. üyelerin politik denetimleri BM'nin tabiatı gereği tabii bir prosedür olarak yerini almıştır. Çağıl yönetim anlayışının denetleme unsurları, politik denetleme, yönetsel denetleme ve yargı denetimi olmak suretiyle üç grup halinde yer almıştır.
Hukuksal Yapı
Birleşmiş Milletler'in kurulmasını elde eden hukuki dayanakların tamamını 111 maddeden oluşan BM Anlaşması ile meydana getirilmiştir. BM Örgütü'nün işleyişini elde eden organlarının şartları, yetkileri, çabalama alanları, birbirleriyle ilişkileri, ulusal ve internasyonal hukuk açısından örgütün yasal zemini ve yasal geleceği BM Anlaşması ile belirlenmiş mevcuttur.
Teşkilat Yapısı ve Tasarımı
Birleşmiş Milletler'in işleyişini elde eden yapılanma, iç ve dış ilişkilerinin yürütülmesi, hiyerarşisi ve organizasyon şeması, ekte sunulmuştur. Teşkilat yapısı ve tasarımı açısından BM çağdaş yönetim kuramlarını takip eden bir yapılanmaya haizdir.
Teşkilat Şekli
Birleşmiş Milletler,hiyerarşik geniş yönetim modeline geçişi sağlayacak şekilde meydana getirilmiştir. Uzmanlığa ehemmiyet vermesi, düşünce danışması ve yapılanması içinde uzman kararlarına bakılırsa geleceğini belirlemesi esasları “geniş yönetim modeliâ€ne ehemmiyet verildiğinin ve bunun uygulandığının göstergesidir.
Örgütsel Maksatlar
Birleşmiş Milletler, internasyonal dostça ilişkiler geliştirmeyi; ekonomik, toplumsal kültürel alanlarda internasyonal işbirliğini sağlamayı; üyelerin dış siyasetlerini uyumlaştıran bir merkez olmayı gaye edinmiştir. Bu maksatlar BM'nin varlık nedenidir.
Örgütsel Etkinlik
Birleşmiş Milletler, amacına uygun olarak hareket ederek en üst seviyede etkinlik sergilemeyi başarmıştır. Kurum amaçlarının tümünü yerine getirmekte ve etkenlik gösterdiği alanda amaçlarına uygun olarak tesir göstermektedir. Bosna'da üstlendiği sulh misyonu, Irak-Kuveyt Savaşı'ndaki görevi, Somali'de gerçekleştirdiği dünya insanına yardım misyonu bu konudaki örneklerden bazılarıdır.
Teşkilat Çevresi
BM çevresi, tüm dünyayı kapsamaktadır. BM üyesi ülkeler örgütün iç çevresini, üye olmayan dünya ülkeleri dış çevresini oluşturmaktadır.
Teşkilat Çevre İlişkileri
BM, faaliyetlerinin geliştirirken tüm dünya ile ilişki kurmaktadır. Dünya barışı, demokrasi ve insan hakları ile ilgili artırıcı eylemler gerçekleştirebileceği tüm kesimlerle ilişki kurar. ülkeler, sivil cemiyet kuruluşları, devlet kuruluşları şeklinde kavramlar BM'nin çevre ilişkilerini gerçekleştirdiği kesimlerdir. BM, çevre ile ilişkilerinde, açıklık politikasına, insan haklarına ve demokrasiye en üst düzeyde ehemmiyet vermektedir.
Motivasyon
BM, işleyişi esnasında üyelerini ve başka örgütleri güdüleme enerjisini göstermiştir. Başka örgütleri de dünya barışına yönlendirebilmiştir. Mesela son yıllarda NATO da, BM şeklinde tüm bütün ülkelerde sulh artırıcı önlemlerle ilgili yeni politikalar geliştirmiştir. BM ile aynı amaca hizmet için kurulan Milletler Cemiyeti BM şeklinde motivasyon yaratamadığından başarısız olmuştur. BM'nin yüksek motivasyona haiz olduğu açıktır.
Yetki Devri
BM Genel Kurulu, işleyişini ve faaliyetlerini gerçekleştirirken, haiz olduğu yetkiyi başka organlara devretmekten kaçınmaz. 6 ana BM örgütü ve komiteler bunun örneğidir. BM yetki devrine ehemmiyet verir.
Teknoloji-Teşkilat Yapısı İlişkisi
BM, işleyişi ve faaliyetleri esnasında teknolojiyi maksimum seviyede kullanmaktadır. Teknoloji, BM'nin teşkilat yapılanmasını da etkilemiştir. Tüm dünyaya yayılmış organları bulunan bir örgütün, amaçlarını gerçekleştirmek için, teknolojiden en üst şekilde yararlanması da naüreldir. Mesela Internasyonal Hak Divanı merkezi Hollanda'dadır ve BM Genel Merkezi de New York'tadır. Buna rağmen bu iki müessese içinde teknoloji yardımıyla hiçbir şekilde vazife aksaklığı olmamaktadır. Bununla birlikte üye ülkeleri de teknoloji kullanımına sevk etmektedir. Bir BM yan kuruluşu olan IMF üye ülkelere bununla ilgili krediler sağlamaktadır.
İletişim Düzeni
BM haberleşme-iletişim düzeninde, bilgi akışı, eğitim ve koordinasyon çok önemlidir. Örgütün oldukça geniş yapısı ve tüm dünya coğrafyasına dağılmışlığı da bu önemi artırmaktadır.
İnsana Nazar Açısı
BM insanı en üst düzeyde önemseyen bir örgüttür. BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, insan haklarının korunması ve tanınması anlamında en mühim internasyonal belgelerdendir. BM, konut, barınma, yaşama ortamları, sıhhat, yargı sorunları şeklinde temel sorunlarla ilgilenir. İnsan hakları terimine dayanır, temel hak ve özgürlükleri önemser ve demokrasi teriminin teşkilat açısından kıymeti büyüktür. BM, soğuk harp periyodunun sona ermesiyle şark/garp eşitsizliğini gidermiştir. Şimdi şimal/cenup arasındaki gelir dağılımı eşitsizliğine dayalı şiddetli adaletsizliği ve yoksul varlıklı ayrımını gidermeyi amaçlamaktadır. Zira bu eşitsizliğin giderilmesi, dünya barışı açısından çok önemlidir. Tüm bu tür durumlar insan merkezli bir nazar açısını ifade etmektedir.
Önderlik Stili
BM, faaliyeti ve işleyişi ile başka örgütlere ve kurumlara yol gösterici rol üstlenmiştir. UNICEF, ILO, WHO, IMF şeklinde örgütlerin kuruluşu ve üstlendikleri etkin rolde BM örneğinin tesiri ve önderliği önemlidir.
IX. SONUÇ
Birleşmiş Milletler, gerek üstlendiği internasyonal rol gerekse üye sayısı bakımından dünyanın en büyük ve geniş örgütlenmelerinden herhangi birine haizdir. Çağıl yönetim anlayışına ehemmiyet vermesi ve yapılanmasını buna bakılırsa düzenlemesi çok önemlidir. Kurulduğu günden bu yana üstlendiği misyonu başarı ile gerçekleştirmiş ve bu alanda önder teşkilat durumuna geçmiştir.
Maksatları mühim olmasıyla birlikte risklidir de. Ama gerçekleştirdikleri ve bu durumu sağlarken gösterdiği etkinlik, BM'nin amacına ulaşmada mevcud riskleri birer birer yok ettiğini de göstermektedir.
BM, bugüne dek olduğu şeklinde, bundan sonrasında da dünyanın saygı duyulan ve önder organizasyonu olmaya devam edecektir.
TüRKİYE'NİN BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İLE İLİŞKİLERi
Bakanlığımız tarafınca Birleşmiş Milletlerin eğitim kendi alanında bir alt örgütü olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) oluşumlarına etken olarak katılım sağlanmaktadır.
İki yılda bir düzenlenen ve UNESCO'nun daha sonraki dönemde uygulayacağı program ve bütçesinin görüşüldüğü UNESCO Genel Konferanslarına Millî Eğitim Bakanımızın başkanlığında Bakanlığımız, Dışişleri ve Kültür Bakanlıkları ile UNESCO Türkiye Millî Komisyonu temsilcilerinden oluşan bir heyetle katılım sağlanmaktadır. UNESCO 32. Genel Konferansı, 29 Eylül - 17 Ekim 2003 tarihleri içinde Paris'te düzenlenmiştir.
UNESCO'ya bağlı olarak etkenlik göstermekte olan Internasyonal Eğitim Bürosu (IBE) 1934 yılından bu yana tertipli olarak eğitim bakanları içinde diyalog ortamı elde eden Internasyonal Eğitim Konferansını (ICE) düzenlemektedir. Her Internasyonal Eğitim Konferansından ilkin IBE tarafınca eğitimin gelişimi mevzusunda bir ulusal rapor hazırlanması ve sunulması istenmektedir. Son olarak Internasyonal Eğitim Konferansı "Tüm Gençler için Kaliteli Eğitim: Zorluklar, Yönelimler ve Öncelikler" teması ile 8-11 Eylül 2004 tarihleri içinde Cenevre'de gerçekleştirilmiştir. Konuşma için doküman olarak "Eğitimin Gelişimi Türkiye Ulusal Raporu" adlı kitapçık hazırlanmıştır.
1990 senesinde Tayland Jomtien'de kabul edilen bir deklarasyon ve fiil planı ile temelleri atılan Hepimiz için Eğitim (EFA) mevzusunda emekler yürütülmektedir. Bu tabloda, hazırlanan Hepimiz için Eğitim 2000 Değerlendirmesi, 2000 Yılı Nisan ayında Senegal Dakar'da toplanan Dünya Eğitim Forumu'nda sunulmuştur. Dünya Eğitim Forumu'nun toplantısında alt tarafta belirtilen EFA amaçlarına ulaşılabilmesi için Dakar Fiil Çerçevesi kabul edilmiştir. Dakar Fiil Çerçevesi'nin hedeflerine yetişme mevzusunda öngörülen tarih 2015 yılıdır.
Birleşmiş Milletler son dönemde sürdürülebilir kalkınmaya büyük ehemmiyet vermektedir. Bu tabloda ülkelerin sürdürülebilir kalkınmayı eğitim sistemlerine her düzeyde entegre edebilmesini teminen bir strateji belirlenmesi mevzusunda hem düşünce olunmuştur. Bu nedenle BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) Çevre Politikaları bünyesinde bir Vazife Gücü oluşturulmuş olup Vazife Gücünün çabalama ve toplantılarına Bakanlığımızca katılım sağlanmaktadır.
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın görüşlerine başvurularak başka ilgili Bakanlık ve kurumların işbirliğiyle UNESCO'nun tanınmış şahsiyetlerin ve zamanı olayların anılmasına yönelik faaliyetleri için ülkemizden aday gösterilmesine katkıda bulunulmakta ve bu bağlamda anılması kabul edilen şahıs ve olayların Bakanlığımız merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatına duyurularak bu tabloda etkinlikler düzenlenmesi sağlanmaktadır.
Güneydoğu Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler içinde işbirliğini sağlayarak çevre eğitimini geliştirmeyi amaçlayan Güneydoğu Akdeniz Projesi (SEMEP), UNESCO 27. Genel Konferansı'nda kabul edilmiş olup, 29. Genel Konferansta da projenin Karadeniz bölgesindeki ülkeleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. İlgili tarafların düşünce birliği ile projenin koordinatörlük görevi; Bakanlığımız, Antalya Valiliği ve Belediyesi'nin ilgili birimleri ve proje okulları ile ortaklaşa iş içinde Akdeniz üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü tarafınca yürütülmektedir.
1953 senesinde UNESCO tarafınca internasyonal anlayışın geliştirilmesi ve okulların eğitim ile ilgili yenilikçi uygulamalara öncülük etmesini sağlamak amacıyla oluşturulan Kardeş Okullar Projesi Ağı'na (ASPnet) okullarımız gönüllülük esasına dayalı olarak katılmaktadır.
UNESCO Türkiye Ulusal Komisyonu (UTMK); yurt düzeyinde UNESCO fikrini yaymak, türlü yollar ve araçlarla UNESCO'nun gaye, program ve faaliyetleri mevzusunda kamuoyunu aydınlatmak, UNESCO'nun etkenlik alanına giren mevzularda ulusal düzeyde kurumlar arası işbirliğini sağlamak ve UNESCO ile ilgili mevzularda hükümete danışmanlık yapmak amacıyla UNESCO Sözleşmesinin VII. Maddesi ışığında 1949 senesinde Bakanlığımıza bağlı olarak kurulmuştur.
Ulusal Komisyon; Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetleme Kurulu, ofis işlemlerinin yürütülmüş olduğu Genel Sekreterlik ve İhtisas Komiteleri'nden oluşmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti ve UNICEF içinde akdedilen 2 Şubat 1951 tarihindeki Temel Anlaşma iki taraf arasındaki işbirliğinin temelini oluşturmaktadır. UNICEF'in oluşumlarına, Türk Hükümeti tarafınca Aralık 1994'te onaylanan Çocuk Hakları Sözleşmesi yön vermektedir. UNICEF'in Türkiye'deki emek harcamaları bir tek acil vakalara müdahale eden konumdan, çocuk sağlığı, eğitimi, korunması, alınması ve gelişimi üstünde daha geniş bir işbirliğine dönüşmüştür. UNICEF ile T.C. Hükümeti işbirliğinde başka projelerin yanı sıra "Haydi Kızlar Okula" kampanyası yürütülmektedir.
T.C. Hükümeti-UNICEF 2001-2005 ortaklaşa iş ülke programı ana uygulama planındaki temel mevzular:
İLGİ INTERNET LİNKLERİ
Birleşmiş Milletler
Birleşmiş Milletler Türkiye Sürekli Temsilciliği
Birleşmiş Milletler Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu
Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF)
UNICEF Türkiye
Birleşmiş Milletler Besin ve Ziraat Örgütü (FAO) Türkiye Temsilciliği
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Türkiye Temsilciliği
Planlama
Birleşmiş Milletler Örgütü, orta süreli bir planlama vadesi içinde kısa vadeli alt planlar bulunan bir planlama süreci içinde kurulmuştur. Örgütün 1941'de başlamış olan kurulma çalışmalarının, birer senelik aralıklarla meydana gelen toplantılar sonrasında, 1945 senesinde tamamlanması bunun göstergesidir. Bu çabalama ve planların tümü yazılıdır ve bir kez kullanılmıştır.
Örgütleme
BM, komite tipi örgütlenme ile dikey-kurmay örgütlenmenin beraber kullanıldığı bir örgütleme şekline haizdir. Ama gelişmekte olan örgütlenme prensipleri açısından “hiyerarşik geniş yönetim modeliâ€ne geçiş de göstermektedir. Birleşmiş Milletler, Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Konseyi, Internasyonal Hak Divanı ve BM Genel Sekreteri eliyle amaçlarını yerine getirmektedir. Yönetim modeli, amacına uygun gerçekleştirilmiştir.
Eşgüdüm
BM eşgüdümü, BM Başkanlığı tarafınca sağlanmaktadır. Yukarıda saydığımız 6 ana organa bağlı alt organizasyonlar ve komiteler mevcuttur. Bu bakımdan BM eşgüdümü, hiyerarşiye dayanan, dış, dikey ve göreve dayanan bir eşgüdümdür.
BM kurulma süreci, 1941 senesinde başlamış olan ve 1943'te tamamlanan bir ön hazırlık süreci ile bu durumu takip eden 1943-1945 yılları içinde ise müessese ve yürütme süreci aşamalarından geçmiştir. Ön hazırlık süreci, halen BM Güvenlik Konseyi sürekli üyesi bulunan 5 ülke tarafınca gerçekleştirilmiştir. Kurum süreci de bu ülkelerin koordinasyonundadır. Ön hazırlık süreci olarak adlandırılan süre, bu 5 ülkenin örgütün yasal zeminini oluşturma çalışmalarını ihtiva eder. Kurum süreci ise yardım arayışı ve lojistik hazırlıkları ihtiva eder.
BM Genel Kurulu karar merciidir. Tüm organizasyon çalışmalarının koordinasyonu da gene BM Genel Kuruluna aittir. Komiteler ve 6 ana organ çalışmalarını yürütür. Mevzu ile ilgili uzmanlar, ayrıntılı emek harcamaları neticesinde üst merciiye bilgi sunmaktadırlar; karar da üst mercii tarafınca verilmektedir. Bu çabalama mekanizması, dikey-kurmay örgütlenme şeklidir. Komiteler vardır; yetkililer kurulunun koordinatör başkanlığında emek harcayarak komite yönetim kuruluna lüzumlu detayları ve üstlendikleri görevlerin neticelerini sunarlar. Altı ana organ da böylece çalışır. Bu çabalama mekanizması komite tipi örgütlenme şeklidir.
Yönetim
Birleşmiş Milletler yönetimsel yönetimi, BM Başkanlığı'na aittir ve dönemsel başkanlar başkanlığında oluşturulan bir Yetkili Başkanlık eliyle yönetimsel yönetim gerçekleştirilir. Merkezi New York'da Birleşmiş Milletler bünyesindedir.
Kontrol
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu iç denetimin ana kontrol merkezidir. Bunun haricinde 6 ana organın da iç kontrol mekanizmaları mevcuttur. Komiteler dahi iç kontrol mekanizmasına sahiptirler. Altı ana organın ve komitelerin denetleme raporlarının BM Genel Kurulu'nda denetlenilip pozitif yönde oylanması ile bu tür durumlar aklanmaktadır. Gerektiğinde yargı denetimine gitme yolu açıktır. Böylelikle iç hiyerarşideki yönetsel kontrol unsurununsonunda iç genel kontrol tamamlanır. Dış kontrol ise politik denetleme unsuru ile sağlanır. üyelerin politik denetimleri BM'nin tabiatı gereği tabii bir prosedür olarak yerini almıştır. Çağıl yönetim anlayışının denetleme unsurları, politik denetleme, yönetsel denetleme ve yargı denetimi olmak suretiyle üç grup halinde yer almıştır.
Hukuksal Yapı
Birleşmiş Milletler'in kurulmasını elde eden hukuki dayanakların tamamını 111 maddeden oluşan BM Anlaşması ile meydana getirilmiştir. BM Örgütü'nün işleyişini elde eden organlarının şartları, yetkileri, çabalama alanları, birbirleriyle ilişkileri, ulusal ve internasyonal hukuk açısından örgütün yasal zemini ve yasal geleceği BM Anlaşması ile belirlenmiş mevcuttur.
Teşkilat Yapısı ve Tasarımı
Birleşmiş Milletler'in işleyişini elde eden yapılanma, iç ve dış ilişkilerinin yürütülmesi, hiyerarşisi ve organizasyon şeması, ekte sunulmuştur. Teşkilat yapısı ve tasarımı açısından BM çağdaş yönetim kuramlarını takip eden bir yapılanmaya haizdir.
Teşkilat Şekli
Birleşmiş Milletler,hiyerarşik geniş yönetim modeline geçişi sağlayacak şekilde meydana getirilmiştir. Uzmanlığa ehemmiyet vermesi, düşünce danışması ve yapılanması içinde uzman kararlarına bakılırsa geleceğini belirlemesi esasları “geniş yönetim modeliâ€ne ehemmiyet verildiğinin ve bunun uygulandığının göstergesidir.
Örgütsel Maksatlar
Birleşmiş Milletler, internasyonal dostça ilişkiler geliştirmeyi; ekonomik, toplumsal kültürel alanlarda internasyonal işbirliğini sağlamayı; üyelerin dış siyasetlerini uyumlaştıran bir merkez olmayı gaye edinmiştir. Bu maksatlar BM'nin varlık nedenidir.
Örgütsel Etkinlik
Birleşmiş Milletler, amacına uygun olarak hareket ederek en üst seviyede etkinlik sergilemeyi başarmıştır. Kurum amaçlarının tümünü yerine getirmekte ve etkenlik gösterdiği alanda amaçlarına uygun olarak tesir göstermektedir. Bosna'da üstlendiği sulh misyonu, Irak-Kuveyt Savaşı'ndaki görevi, Somali'de gerçekleştirdiği dünya insanına yardım misyonu bu konudaki örneklerden bazılarıdır.
Teşkilat Çevresi
BM çevresi, tüm dünyayı kapsamaktadır. BM üyesi ülkeler örgütün iç çevresini, üye olmayan dünya ülkeleri dış çevresini oluşturmaktadır.
Teşkilat Çevre İlişkileri
BM, faaliyetlerinin geliştirirken tüm dünya ile ilişki kurmaktadır. Dünya barışı, demokrasi ve insan hakları ile ilgili artırıcı eylemler gerçekleştirebileceği tüm kesimlerle ilişki kurar. ülkeler, sivil cemiyet kuruluşları, devlet kuruluşları şeklinde kavramlar BM'nin çevre ilişkilerini gerçekleştirdiği kesimlerdir. BM, çevre ile ilişkilerinde, açıklık politikasına, insan haklarına ve demokrasiye en üst düzeyde ehemmiyet vermektedir.
Motivasyon
BM, işleyişi esnasında üyelerini ve başka örgütleri güdüleme enerjisini göstermiştir. Başka örgütleri de dünya barışına yönlendirebilmiştir. Mesela son yıllarda NATO da, BM şeklinde tüm bütün ülkelerde sulh artırıcı önlemlerle ilgili yeni politikalar geliştirmiştir. BM ile aynı amaca hizmet için kurulan Milletler Cemiyeti BM şeklinde motivasyon yaratamadığından başarısız olmuştur. BM'nin yüksek motivasyona haiz olduğu açıktır.
Yetki Devri
BM Genel Kurulu, işleyişini ve faaliyetlerini gerçekleştirirken, haiz olduğu yetkiyi başka organlara devretmekten kaçınmaz. 6 ana BM örgütü ve komiteler bunun örneğidir. BM yetki devrine ehemmiyet verir.
Teknoloji-Teşkilat Yapısı İlişkisi
BM, işleyişi ve faaliyetleri esnasında teknolojiyi maksimum seviyede kullanmaktadır. Teknoloji, BM'nin teşkilat yapılanmasını da etkilemiştir. Tüm dünyaya yayılmış organları bulunan bir örgütün, amaçlarını gerçekleştirmek için, teknolojiden en üst şekilde yararlanması da naüreldir. Mesela Internasyonal Hak Divanı merkezi Hollanda'dadır ve BM Genel Merkezi de New York'tadır. Buna rağmen bu iki müessese içinde teknoloji yardımıyla hiçbir şekilde vazife aksaklığı olmamaktadır. Bununla birlikte üye ülkeleri de teknoloji kullanımına sevk etmektedir. Bir BM yan kuruluşu olan IMF üye ülkelere bununla ilgili krediler sağlamaktadır.
İletişim Düzeni
BM haberleşme-iletişim düzeninde, bilgi akışı, eğitim ve koordinasyon çok önemlidir. Örgütün oldukça geniş yapısı ve tüm dünya coğrafyasına dağılmışlığı da bu önemi artırmaktadır.
İnsana Nazar Açısı
BM insanı en üst düzeyde önemseyen bir örgüttür. BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, insan haklarının korunması ve tanınması anlamında en mühim internasyonal belgelerdendir. BM, konut, barınma, yaşama ortamları, sıhhat, yargı sorunları şeklinde temel sorunlarla ilgilenir. İnsan hakları terimine dayanır, temel hak ve özgürlükleri önemser ve demokrasi teriminin teşkilat açısından kıymeti büyüktür. BM, soğuk harp periyodunun sona ermesiyle şark/garp eşitsizliğini gidermiştir. Şimdi şimal/cenup arasındaki gelir dağılımı eşitsizliğine dayalı şiddetli adaletsizliği ve yoksul varlıklı ayrımını gidermeyi amaçlamaktadır. Zira bu eşitsizliğin giderilmesi, dünya barışı açısından çok önemlidir. Tüm bu tür durumlar insan merkezli bir nazar açısını ifade etmektedir.
Önderlik Stili
BM, faaliyeti ve işleyişi ile başka örgütlere ve kurumlara yol gösterici rol üstlenmiştir. UNICEF, ILO, WHO, IMF şeklinde örgütlerin kuruluşu ve üstlendikleri etkin rolde BM örneğinin tesiri ve önderliği önemlidir.
IX. SONUÇ
Birleşmiş Milletler, gerek üstlendiği internasyonal rol gerekse üye sayısı bakımından dünyanın en büyük ve geniş örgütlenmelerinden herhangi birine haizdir. Çağıl yönetim anlayışına ehemmiyet vermesi ve yapılanmasını buna bakılırsa düzenlemesi çok önemlidir. Kurulduğu günden bu yana üstlendiği misyonu başarı ile gerçekleştirmiş ve bu alanda önder teşkilat durumuna geçmiştir.
Maksatları mühim olmasıyla birlikte risklidir de. Ama gerçekleştirdikleri ve bu durumu sağlarken gösterdiği etkinlik, BM'nin amacına ulaşmada mevcud riskleri birer birer yok ettiğini de göstermektedir.
BM, bugüne dek olduğu şeklinde, bundan sonrasında da dünyanın saygı duyulan ve önder organizasyonu olmaya devam edecektir.
TüRKİYE'NİN BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İLE İLİŞKİLERi
Bakanlığımız tarafınca Birleşmiş Milletlerin eğitim kendi alanında bir alt örgütü olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) oluşumlarına etken olarak katılım sağlanmaktadır.
İki yılda bir düzenlenen ve UNESCO'nun daha sonraki dönemde uygulayacağı program ve bütçesinin görüşüldüğü UNESCO Genel Konferanslarına Millî Eğitim Bakanımızın başkanlığında Bakanlığımız, Dışişleri ve Kültür Bakanlıkları ile UNESCO Türkiye Millî Komisyonu temsilcilerinden oluşan bir heyetle katılım sağlanmaktadır. UNESCO 32. Genel Konferansı, 29 Eylül - 17 Ekim 2003 tarihleri içinde Paris'te düzenlenmiştir.
UNESCO'ya bağlı olarak etkenlik göstermekte olan Internasyonal Eğitim Bürosu (IBE) 1934 yılından bu yana tertipli olarak eğitim bakanları içinde diyalog ortamı elde eden Internasyonal Eğitim Konferansını (ICE) düzenlemektedir. Her Internasyonal Eğitim Konferansından ilkin IBE tarafınca eğitimin gelişimi mevzusunda bir ulusal rapor hazırlanması ve sunulması istenmektedir. Son olarak Internasyonal Eğitim Konferansı "Tüm Gençler için Kaliteli Eğitim: Zorluklar, Yönelimler ve Öncelikler" teması ile 8-11 Eylül 2004 tarihleri içinde Cenevre'de gerçekleştirilmiştir. Konuşma için doküman olarak "Eğitimin Gelişimi Türkiye Ulusal Raporu" adlı kitapçık hazırlanmıştır.
1990 senesinde Tayland Jomtien'de kabul edilen bir deklarasyon ve fiil planı ile temelleri atılan Hepimiz için Eğitim (EFA) mevzusunda emekler yürütülmektedir. Bu tabloda, hazırlanan Hepimiz için Eğitim 2000 Değerlendirmesi, 2000 Yılı Nisan ayında Senegal Dakar'da toplanan Dünya Eğitim Forumu'nda sunulmuştur. Dünya Eğitim Forumu'nun toplantısında alt tarafta belirtilen EFA amaçlarına ulaşılabilmesi için Dakar Fiil Çerçevesi kabul edilmiştir. Dakar Fiil Çerçevesi'nin hedeflerine yetişme mevzusunda öngörülen tarih 2015 yılıdır.
- I. En başta dezavantajlı gruplar olmak suretiyle erken çocukluk bakımı ve eğitiminin iyileştirilmesi ve yaygınlaştırılması,
- II. Kız evlatları, zor durumda olan çocuklar ve etnik azınlık gruplarına dâhil çocuklar başta olmak suretiyle tüm evlatların 2015 yılına kadar kaliteli, mecburi ve parasız bir ilköğrenime erişmelerinin ve tamamlamalarının sağlanması,
- III. Tüm gençlerin ve yetişkinlerin uygun öğrenme ve yaşam becerileri programlarına eşit erişimleri sağlanarak öğrenme ihtiyaçlarının karşılanması,
- IV. Hanımlar başta olmak suretiyle 2015 yılına kadar erişkin okur-yazarlığı mevzusunda yüzde 50 oranında iyileşmenin ve tüm yetişkinlerin temel eğitim ve devamlı eğitime eşit erişimlerinin sağlanması.
- V. İlköğretim ve orta öğretimde cinsiyete dayalı eşitsizliklerin 2005 yılına kadar ortadan kaldırılması ve kızların kaliteli bir temel eğitime tam ve eşit erişimi ve başarısı üstünde yoğunlaşılarak 2015 yılına kadar cinsler içinde tam bir eşitliğin sağlanması,
- VI. Bilhassa okur-yazarlık, aritmetik ve temel yaşam becerileri mevzusunda tanınan ve ölçülebilir öğrenme sonuçlarının hepimiz tarafınca elde edilmesi için tüm yönleriyle kaliteli eğitimin geliştirilmesi ve mükemmelliğin sağlanması.
Birleşmiş Milletler son dönemde sürdürülebilir kalkınmaya büyük ehemmiyet vermektedir. Bu tabloda ülkelerin sürdürülebilir kalkınmayı eğitim sistemlerine her düzeyde entegre edebilmesini teminen bir strateji belirlenmesi mevzusunda hem düşünce olunmuştur. Bu nedenle BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) Çevre Politikaları bünyesinde bir Vazife Gücü oluşturulmuş olup Vazife Gücünün çabalama ve toplantılarına Bakanlığımızca katılım sağlanmaktadır.
Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın görüşlerine başvurularak başka ilgili Bakanlık ve kurumların işbirliğiyle UNESCO'nun tanınmış şahsiyetlerin ve zamanı olayların anılmasına yönelik faaliyetleri için ülkemizden aday gösterilmesine katkıda bulunulmakta ve bu bağlamda anılması kabul edilen şahıs ve olayların Bakanlığımız merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatına duyurularak bu tabloda etkinlikler düzenlenmesi sağlanmaktadır.
Güneydoğu Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler içinde işbirliğini sağlayarak çevre eğitimini geliştirmeyi amaçlayan Güneydoğu Akdeniz Projesi (SEMEP), UNESCO 27. Genel Konferansı'nda kabul edilmiş olup, 29. Genel Konferansta da projenin Karadeniz bölgesindeki ülkeleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. İlgili tarafların düşünce birliği ile projenin koordinatörlük görevi; Bakanlığımız, Antalya Valiliği ve Belediyesi'nin ilgili birimleri ve proje okulları ile ortaklaşa iş içinde Akdeniz üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü tarafınca yürütülmektedir.
1953 senesinde UNESCO tarafınca internasyonal anlayışın geliştirilmesi ve okulların eğitim ile ilgili yenilikçi uygulamalara öncülük etmesini sağlamak amacıyla oluşturulan Kardeş Okullar Projesi Ağı'na (ASPnet) okullarımız gönüllülük esasına dayalı olarak katılmaktadır.
UNESCO Türkiye Ulusal Komisyonu (UTMK); yurt düzeyinde UNESCO fikrini yaymak, türlü yollar ve araçlarla UNESCO'nun gaye, program ve faaliyetleri mevzusunda kamuoyunu aydınlatmak, UNESCO'nun etkenlik alanına giren mevzularda ulusal düzeyde kurumlar arası işbirliğini sağlamak ve UNESCO ile ilgili mevzularda hükümete danışmanlık yapmak amacıyla UNESCO Sözleşmesinin VII. Maddesi ışığında 1949 senesinde Bakanlığımıza bağlı olarak kurulmuştur.
Ulusal Komisyon; Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetleme Kurulu, ofis işlemlerinin yürütülmüş olduğu Genel Sekreterlik ve İhtisas Komiteleri'nden oluşmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti ve UNICEF içinde akdedilen 2 Şubat 1951 tarihindeki Temel Anlaşma iki taraf arasındaki işbirliğinin temelini oluşturmaktadır. UNICEF'in oluşumlarına, Türk Hükümeti tarafınca Aralık 1994'te onaylanan Çocuk Hakları Sözleşmesi yön vermektedir. UNICEF'in Türkiye'deki emek harcamaları bir tek acil vakalara müdahale eden konumdan, çocuk sağlığı, eğitimi, korunması, alınması ve gelişimi üstünde daha geniş bir işbirliğine dönüşmüştür. UNICEF ile T.C. Hükümeti işbirliğinde başka projelerin yanı sıra "Haydi Kızlar Okula" kampanyası yürütülmektedir.
T.C. Hükümeti-UNICEF 2001-2005 ortaklaşa iş ülke programı ana uygulama planındaki temel mevzular:
- Erken çocukluk döneminde bakım
- Çocuk ve Adolesan gelişimi ve korunması
- Siyaset geliştirme ve cemiyet katılımının güçlendirilmesi
İLGİ INTERNET LİNKLERİ
Birleşmiş Milletler
Birleşmiş Milletler Türkiye Sürekli Temsilciliği
Birleşmiş Milletler Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)
UNESCO Türkiye Millî Komisyonu
Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF)
UNICEF Türkiye
Birleşmiş Milletler Besin ve Ziraat Örgütü (FAO) Türkiye Temsilciliği
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Türkiye Temsilciliği
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
dünya barışı için internasyonal işbirliğini sağlamak amacıyla, kendi özgür işlemleriyle bir araya gelen 150'den fazla ülkenin oluşturduğu bir örgütÂtür. 24 Ekim 1945'te kurulan Birleşmiş MilletÂler, bütün ülkelerde barışı koruma çalışmalarının yanı sıra, dünya halkları içinde dostça ilişkilerin geliştirilmesi, anlaşmazlıkların hakÂça ve barışçı çözümlere ulaştırılması için de elinden geleni yapar. İnsan haklarına saygı gösterilmesi ilkesine bağlı olan Birleşmiş MilÂletler üyesi devletler, yoksul ya da barınacak yeri olmayan insanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi, hastalıklarla savaşmak ve okuÂma yazma bilmeyen milyonlarca insanı eğitÂmek için ortaklaşa iş yapar.
Çoğu zaman özetlemek gerekirse BM diye malum BirleşÂmiş Milletler, bu amaçlarla kurulan ne ilk, ne de tek örgüttür. Ama, benzer amaçlarla kurulmuş olan ve 1920-46 içinde ortalama 60 ülkenin üyesi bulunmuş olduğu Milletler Cemiye-ti'nden epey fazla sayıda üyesi vardır.
Birleşmiş Milletler'in amaçlarını ve örgütÂlenme biçimini ortaya koyan anayasası, BM Sözleşmesi adıyla bilinir. Birleşmiş MilletÂler'in başlıca gayeleri şunlardır: AnlaşmazlıkÂları çözüme bağlayarak ya da saldırıyı durduÂracak önlemleri ile birlikte barışı korumak; halkÂların hak eşitliği ve kendi kaderlerini belirleÂme ilkesi temeline dayalı olarak uluslar içinde dostluğu geliştirmek; dünya sorunlaÂrının çözümünde internasyonal işbirliğini sağlaÂmak; tüm bu amaçlara yetişme çabasında ulusları bir araya getirecek merkezi hizmetler sunmak.
Bir ülkenin Birleşmiş Milletler'e üye olabilÂmesi için, sulh isteğini belirtmesi, BM Sözleş-mesi'ndeki gayeleri kabul etmesi ve bu amaçÂları yerine getirme mevzusunda Birleşmiş MilÂletler'e itimat vermesi gerekir. Yeni üyeleri Güvenlik Konseyi önerir; Genel Kurul'un onaylamasıyla üyelik kesinleşir. Ilk başlarda Birleşmiş Milletler'in aralarında Türkiye' nin de bulunmuş olduğu 51 üyesi varken, bir süre sonra bağımsızlığını yeni kazanan eski sömürgelerin katılmasıyla üye sayısı hızla arttı. Büyük küÂçük tüm Birleşmiş Milletler üyelerinin oy hakkı eşit olduğundan başlangıçtaki üyelerin örgütteki ağırlığı eskisine bakılırsa azaldı.
Bunca değişik ülkeden gelmiş olarak beraber çalıÂşan ve konuşmalar icra eden ülke temsilcileri içinde dil sorunlarının ortaya çıkması doÂğaldır. Konuşmacıların sözleri aynı anda, İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Arapça ve Çince olmak suretiyle altı dile çevrileÂrek bu soruna bir seviyede cevap bulundu. Oturumlara katılan hepimiz, altı kanallı hususi kulaklıklar yardımıyla bu çevirileri dinleyebiÂlir. Oturumlara ilişkin belgeler de bu altı dilde yayımlanır.
Birleşmiş Milletler'in altı temel kuruluşu vardır. Bu tür şeyler Genel Kurul, Güvenlik KonÂseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Meclisi, Internasyonal Hak Divanı ve Sekreterlik'tir. Sekreterlik'in merkezi New York' tadır. Diğer kuruluşların pek çok çoğu zaman, ya New York'ta ya da İsviçre'nin Cenevre kenÂtinde çalışır. Internasyonal Hak Divanı ise Hollanda'nın Lahey kentinde toplanır. UyuşÂturucuların zararları ya da çevre sorunları şeklinde uzmanlık mevzularındaki toplantılar, çoğunÂlukla Birleşmiş Milletler'in Viyana (AvusturÂya), Nairobi (Kenya) bürolarında ya da diğer bölge merkezlerinde yapılır.
Genel Kurul
Genel Kurul, Birleşmiş Milletler'in temel kuruluşudur; tertipli olarak her senenin sonuna doğru toplanır. Kimi süre muhteşem topÂlantılar da yapar. Birleşmiş Milletler'in tüm üyeleri Genel Kurul'da temsil edilir; her üye ülke en fazlaca beş temsilci bulundurabilir. Büyük minik her üyenin yalnız bir oy hakkı vardır. Parlamento işleyişini çağrıştıran Genel Kurul, emek harcamaları esnasında Birleşmiş MilletÂler'in türlü kurumlarının çalışmalarını deÂnetler. Her türlü internasyonal mevzuda görüş bildirme, tavsiye getirme, konuşma toplama, bir takım kurumlarının üyelerini belirleme yetkisi vardır.Mühim olmayan mevzularda kararlar oyçokÂluğuyla alınır. Mali ya da yeni bir ülkenin üyeliğe kabulü şeklinde mühim mevzularda üçte iki ekseriyet gerekir.
Güvenlik Konseyi
Internasyonal sulh ve güvenlikten görevli olan Güvenlik Konseyi'nin 15 üyesi vardır. Bu üyelerin beşi (İngiltere, Fransa, ABD, SSCB ve Çin) Güvenlik Konseyi'nde devamlı yer alır ve sürekli üyeler olarak bilinir. Geri kalan 10 üye ülke, Genel Kurul'ca iki senelik bir süre için seçilir.
Güvenlik Konseyi'ne getirilen anlaşmazlıkÂlar çoğu zaman siyasal özellikte olduğundan, 15 ülke ortak bir cevap üstünde devamlı anlaşmaya varamayabilir. Güvenlik KonseÂyi'nin karar alabilmesi için minimum dokuz üyenin "evet" demesi gerekir. Sürekli üyelerÂden birinin kullanacağı "hayır" oyuna veto ismi verilir. Bir mevzuda veto oyu kullanılmışsa, karar alınamaz. Ama, sürekli üyeler pozitif yönde oy kullanmayacakları bir mevzuda Konsey'in karar almasına engel olmak istemezlerse, oylamada çekimser oy kullanabilirler. BununÂla beraber, Birleşmiş Milletler'in karar alabilÂmesinin başka yolları da vardır. Mesela, Genel Kurul, bir bunalım kafa gösterdiği süre üyelerini muhteşem toplantıya çağıraÂbilir.
Internasyonal bir ihtilaf çıkınca, GüÂvenlik Konseyi şartları inceleyerek, taraflara problemi barışçı yollardan çözmeleri çağrısında bulunabilir. Bunun gerçekleşmemesi duruÂmunda Konsey anlaşmazlığın çözümüne ilişÂkin türlü yollar önerebilir. Eğer ihtilaf silahlı çatışmaya dönüşmüşse, Güvenlik KonÂseyi tarafları ateşkese çağırabilir; ilgili ülke ya da ülkelerle tüm tecim, demiryolu, denizÂyolu, posta, havayolu ve diğer bağlantıların kesilmesi çağrısında bulunabilir. Birleşmiş Milletler görevlileri de sulh görüşmeleri yapılmasına çalışırlar. Eğer ateşkes sağlanÂmışsa, üye ülkelerin askeri birliklerinden oluÂşan BM Sulh Gücü sorunlu mıntıkaya göndeÂrilebilir.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey
Birleşmiş Milletler ırk, din, dil şeklinde konularÂda ayrımcılık gözetmeden yoksullara, hastalaÂra ve okuma yazma bilmeyenlere yardım eli uzatan bir teşkilat ağı kurmuştur. Bu yardım işini, Genel Kurul'un üç senelik bir süre için seçtiği 54 üyeden oluşan Ekonomik ve Toplumsal Konsey yürütür.
Konsey'e bağlı olarak çalışan uzmanlık komisyonları vardır. Bu tür şeyler insan hakları, kadın-erkek eşitliği, tecim, nüfus, uyuşturuÂcu maddeler şeklinde mevzularla ilgili çalışmalarda bulunurlar. Bunlardan biride birisi olan İnsan Haklan Komisyonu, tüm insanların eşit haklara haiz bulunduğunu duyuru eden İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni hazırlamıştır.
Vesayet Meclisi
I. Dünya Savaşı (1914-18) sonrasında, MilletÂler Cemiyeti'nin almış olduğu bir kararla AlmanÂya'ya bağlı sömürgelerin ve evvelinde Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı bir takım toprakların yöneÂtimi, o bölgelerin halkları kendi kendilerini yönetmeye hazır duruma gelinceye kadar, başka bir takım ülkelere verildi. II. Dünya Sava-şı'ndan (1939-45) sonrasında da bir takım ülkelerin iyi mi yönetileceğine ve hangi ülkenin sorumluluğuÂna verileceğine ilişkin vesayet anlaşmaları hazırlandı. BM Genel Kurulu tarafınca üç yıl için seçilen Vesayet Meclisi, bu anlaşÂmaların gerektiği şeklinde uygulanmasını sağlaÂmak için ilgili bölgeleri denetlemekle görevÂlidir.
Ilk başlarda, Vesayet Meclisi'nin yönetici ülkeler vesilesiyle sorumluluğunu üstlendiği 10 bölge vardı ve bu bölgelerde yaşayan insanların toplam nüfusu 19 milyonu buluyorÂdu. Hepsi Afrika'da ve Büyük Okyanus'ta bulunan bu bölgelerin pek çok sonradan bağımÂsızlığını kazanarak Birleşmiş Milletler'e üye oldu. Bugün ABD yönetimi alt kısmındaki Pasifik Adaları'ndan başka bütün ülkelerde vesayet bölgesi kalmamıştır.
Internasyonal Hak Divanı
Birleşmiş Milletler'in hukuk mahkemesi olan Internasyonal Hak Divanı, pek çok kez, çıkacak karara uymayı evvelinde kabul eden ülkelerin getirmiş olduğu davalara bakar. Internasyonal hukukÂla ilgili olarak kendisine getirilen sorunlara ilişkin önerilerde mevcuttur. Divan, her birisi değişik ülkeden gelen ve dokuz yıl süreyle vazife icra eden 15 yargıçtan oluşur.
Kimi süre Dünya Mahkemesi diye de adlandırılan bu mahkemeye getirilen tüm problemler, oturuma katılan yargıçların oyçokÂluğuyla karara bağlanır. Divan minimum dokuz yargıcın katılmasıyla toplanır. Yargıçlar, GeÂnel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Divan, Lahey'in haricinde başka yerlerde de toplanabilir.
Sekreterlik
Birleşmiş Milletler'in yönetim organı olan Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in kararlarını uygular. BM genel sekreterine bağlı olarak çalışan Sekreterlik'te, üye ülkelerin derhal hepsinden ortalama 16 bin şahıs çalışır. Hangi ülkeden olursa olsun, Sekreterlik çalışanları Birleşmiş Milletler'e bağlılık andı içerler ve kendi ülkelerinden emir almazlar. Büyük bölümü New York'ta, öbürleri de kendilerine nerede gerek duyuluyorsa orada çalışırlar.
Internasyonal sulh ve güvenliği tehlikeye sokan ya da bozan herhangi bir problemi Birleşmiş Milletler'e götürmek ve her yıl örgütün emek harcamaları üzerine Genel Kurul'a bir rapor sunmak genel sekreterin görevidir.
1956'da Süveyş'te ve 1962'de Küba'da saÂvaş tehlikesinin ortadan kaldırılmasında BM genel sekreteri mühim bir rol oynamıştır.
Birleşmiş Milletler'in bugüne kadarki beş genel sekreteri Trygve Lie (Norveç), Dag Hammarskjöld (İsveç), U Thant (Birmanya), Kurt Waldheim (Avusturya) ve Javier Perez de Cuellar'dır (Peru).
Birleşmiş Milletler'e Bağlı Kuruluşlar
Birleşmiş Milletler'e direkt bağlı 16 hususi müessese dünyanın dört bir tarafındaki insanlaÂrı, ortak sorunlarının çözümü için bir araya getirir. Bu tür şeyler bağımsız gruplar olup aralarınÂda Birleşmiş Milletler üyesi olmayan ülkeler de bulunabilir. Bu kuruluşların çoğunun BirÂleşmiş Milletler ile bağlantısı Ekonomik ve Toplumsal Konsey vesilesiyle gerçekleştirilir.
Merkezi Roma'da olan BM Besin ve Ziraat Örgütü (FAO) gıda larının dünya üstünde dengeli bir şekilde dağılmasını sağÂlamaya çalışıyor olmak şeklinde büyük bir vazife üstlenÂmiştir. Bilhassa yoksul bölgelerde milyonÂlarca insanoğlunun yeterince beslenemediği dünyaÂmızda, FAO uzmanları ziraat sistemlerinin-,metotlarının iyileştirilmesi, hayvan ve nebat hastalıklarıyla savaşım, toprakların fena kullanımı ve aşınÂmanın önlenmesi mevzularında hükümetlere destek verir.
BM Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) merkezi Paris'tedir. Okuma yazÂma bilmeyen ve ama çok kolay araçları kullaÂnabilen genç, yaşlı milyonlarca insanı eğitmeÂye çalışır. Söz konusu bir eğitim yalnızca kuramsal detayları değildir, kolay uygulanır sıhhat kurallaÂrını, kolay çiftçilik ve endüstri yöntemlerini de kapsar. Her insana eğitim olanağının sağlanmaÂsı da UNESCO'nun gayeleri arasındadır. UNESCO bununla birlikte, bilimsel bilgiyi yayarak, inÂsanların daha iyi koşullarda yaşamalarına da destek verir.
Merkezi Cenevre'de bulunan Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) hastalıklarla mücadeleyi ve dünyanın her tarafındaki insanların ruh ve beÂden sağlıklarının iyileştirilmesini maksatlar. SıtÂma ve verem şeklinde her yıl milyonlarca insanoğlunun ölümüne neden olan hastalıklarla dünya genelinde savaşım eder. Bebek sağlığıyla ilgilenir. Aşı kampanyaları yürüterek sıhhat hizmetlerinde çalışanlara yeni ilaçların iyi mi kullanılacağını öğretir, hastalıkları ve bunların yayılmasını önlemeye çalışır. Sağlıkla ilgili pek çok mevzuda hükümetlere önerilerde bulunan Dünya SağÂlık Örgütü'nün dünyanın herhangi bir yerinde başlayabilecek salgınları önlemek için hekimÂleri uyaran hususi merkezleri vardır.
Başka bir uzmanlık kuruluşu da, merkezi Londra'da bulunan Internasyonal Denizcilik Örgütü'dür (IMO). Dünya deniz ulaşımıyla ilgilenen bu örgütün gayeleri denizlerde güÂvenliğin artırılması ve vapur kullananların karÂşılaştıkları güçlüklerin yenilmesidir.
Birleşmiş Milletler'le bağlantılı diğer dokuz müessese da öncekiler kadar önemlidir. 1919'da kurulan Internasyonal Çabalama Örgütü (ILO) işçilerin çabalama koşullarının iyileştirilÂmesi için uğraş gösterir. Diğer kuruluşlar da Dünya Bankası (IBRD), Internasyonal Para Fonu (IMF), Internasyonal Finans Kurumu (IFC), Internasyonal Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), UlusÂlararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) ve Internasyonal Telekomünikasyon Birliği'dir (ITU).
Birleşmiş Milletler'e Bağlı Hususi Kuruluşlar
BM Genel Kurulu'na bağlı yarı özerk çeşitÂli uzmanlık kuruluşları vardır. Çoğu zaman UNICEF adıyla malum Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu, II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'daki evlatların çabuk gereksinimleriÂni karşılamak suretiyle kurulmuştur. GünümüzÂde devamlı bir yapı kazanan UNICEF dünyaÂnın yoksul bölgelerindeki milyonlarca anne ve çocuğa yardım etmektedir.
BM Sığınmacılar Yüksek Komiserliği (UNHCR), dünyanın dört bir yanında yabanÂcı bir ülkeye sığınmış ya da harp yüzünden ülkesini terk etmek zorunda kalmış 10 milÂyondan fazla insanı koruyup gözetir; yeni bir iş ve yaşam oluşturmak için yabancı bir ülkeye gidip de barınacak yer bulamayan insanlara yardım etmeye çalışır.
Birleşmiş Milletler bununla birlikte, başka ülkelerin elinde bulunan bilgi ve deneyimin paylaşılmaÂsını maksatlar. Teknik yardım adıyla da malum bu çabalama çiftçilik, mühendislik, sıhhat, deÂmiryolları ve balıkçılık şeklinde pek çok alanı içine alır.
Tarih
1943 Ekim'inde İngiltere, SSCB, ABD ve Çin barışın korunmasını amaçlayan uluslarÂarası bir örgütün kurulması mevzusunda anlaşÂmaya vardılar. Gene bu dört ülke, Eylül 1944'te Washington D.C.'de bir araya gelmiş olarak bu mevzuda görüş alışverişinde bulundular.
Güvenlik Konseyi'nde oylamanın iyi mi yaÂpılacağı şeklinde çetin bir mevzu, 1945 Şubat'ında SSCB'nin Yalta kentinde devlet başkanları düzeyinde meydana getirilen başka bir görüşmede çözüÂme bağlandı; aynı yıl içinde San Francisco'da Birleşmiş Milletler Konferansı'nın toplanması kararlaştırıldı. BM Sözleşmesi, 1945 Şubat-Haziran ayları arasındaki yoğun çalışmalarÂdan sonrasında, 26 Haziran'da imzalandı ve lüzumlu sayıda ülkenin onaylamasıyla da 24 Ekim 1945'te yürürlüğe girdi.
San Francisco'da bir araya gelen ülke temÂsilcileri, gelecek kuşakları savaştan koruyabiÂlecek ve Milletler Cemiyeti'nden daha kapÂsamlı bir çabalama programına haiz olacak kaÂlıcı bir dünya örgütünün kurulmasını amaçlaÂmışlardı. Hiçbiri bir dünya hükümeti kurma gayesi gütmedi. Birleşmiş Milletler'in yasa çıkarmamasının sebebi budur. Her ülke kendi egemenliğini sürdürür. BM Sözleşmesi, üye ülkelerin içişlerine karışılmasını yasaklamışÂtır. Birleşmiş Milletler, ne türden olursa olÂsun, vergi toplayamaz. Her üye ülke BirleşÂmiş Milletler harcamalarından kendine düşen oranı öder.
dünya barışı için internasyonal işbirliğini sağlamak amacıyla, kendi özgür işlemleriyle bir araya gelen 150'den fazla ülkenin oluşturduğu bir örgütÂtür. 24 Ekim 1945'te kurulan Birleşmiş MilletÂler, bütün ülkelerde barışı koruma çalışmalarının yanı sıra, dünya halkları içinde dostça ilişkilerin geliştirilmesi, anlaşmazlıkların hakÂça ve barışçı çözümlere ulaştırılması için de elinden geleni yapar. İnsan haklarına saygı gösterilmesi ilkesine bağlı olan Birleşmiş MilÂletler üyesi devletler, yoksul ya da barınacak yeri olmayan insanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi, hastalıklarla savaşmak ve okuÂma yazma bilmeyen milyonlarca insanı eğitÂmek için ortaklaşa iş yapar.
Çoğu zaman özetlemek gerekirse BM diye malum BirleşÂmiş Milletler, bu amaçlarla kurulan ne ilk, ne de tek örgüttür. Ama, benzer amaçlarla kurulmuş olan ve 1920-46 içinde ortalama 60 ülkenin üyesi bulunmuş olduğu Milletler Cemiye-ti'nden epey fazla sayıda üyesi vardır.
Birleşmiş Milletler'in amaçlarını ve örgütÂlenme biçimini ortaya koyan anayasası, BM Sözleşmesi adıyla bilinir. Birleşmiş MilletÂler'in başlıca gayeleri şunlardır: AnlaşmazlıkÂları çözüme bağlayarak ya da saldırıyı durduÂracak önlemleri ile birlikte barışı korumak; halkÂların hak eşitliği ve kendi kaderlerini belirleÂme ilkesi temeline dayalı olarak uluslar içinde dostluğu geliştirmek; dünya sorunlaÂrının çözümünde internasyonal işbirliğini sağlaÂmak; tüm bu amaçlara yetişme çabasında ulusları bir araya getirecek merkezi hizmetler sunmak.
Bir ülkenin Birleşmiş Milletler'e üye olabilÂmesi için, sulh isteğini belirtmesi, BM Sözleş-mesi'ndeki gayeleri kabul etmesi ve bu amaçÂları yerine getirme mevzusunda Birleşmiş MilÂletler'e itimat vermesi gerekir. Yeni üyeleri Güvenlik Konseyi önerir; Genel Kurul'un onaylamasıyla üyelik kesinleşir. Ilk başlarda Birleşmiş Milletler'in aralarında Türkiye' nin de bulunmuş olduğu 51 üyesi varken, bir süre sonra bağımsızlığını yeni kazanan eski sömürgelerin katılmasıyla üye sayısı hızla arttı. Büyük küÂçük tüm Birleşmiş Milletler üyelerinin oy hakkı eşit olduğundan başlangıçtaki üyelerin örgütteki ağırlığı eskisine bakılırsa azaldı.
Bunca değişik ülkeden gelmiş olarak beraber çalıÂşan ve konuşmalar icra eden ülke temsilcileri içinde dil sorunlarının ortaya çıkması doÂğaldır. Konuşmacıların sözleri aynı anda, İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Arapça ve Çince olmak suretiyle altı dile çevrileÂrek bu soruna bir seviyede cevap bulundu. Oturumlara katılan hepimiz, altı kanallı hususi kulaklıklar yardımıyla bu çevirileri dinleyebiÂlir. Oturumlara ilişkin belgeler de bu altı dilde yayımlanır.
Birleşmiş Milletler'in altı temel kuruluşu vardır. Bu tür şeyler Genel Kurul, Güvenlik KonÂseyi, Ekonomik ve Toplumsal Konsey, Vesayet Meclisi, Internasyonal Hak Divanı ve Sekreterlik'tir. Sekreterlik'in merkezi New York' tadır. Diğer kuruluşların pek çok çoğu zaman, ya New York'ta ya da İsviçre'nin Cenevre kenÂtinde çalışır. Internasyonal Hak Divanı ise Hollanda'nın Lahey kentinde toplanır. UyuşÂturucuların zararları ya da çevre sorunları şeklinde uzmanlık mevzularındaki toplantılar, çoğunÂlukla Birleşmiş Milletler'in Viyana (AvusturÂya), Nairobi (Kenya) bürolarında ya da diğer bölge merkezlerinde yapılır.
Genel Kurul
Genel Kurul, Birleşmiş Milletler'in temel kuruluşudur; tertipli olarak her senenin sonuna doğru toplanır. Kimi süre muhteşem topÂlantılar da yapar. Birleşmiş Milletler'in tüm üyeleri Genel Kurul'da temsil edilir; her üye ülke en fazlaca beş temsilci bulundurabilir. Büyük minik her üyenin yalnız bir oy hakkı vardır. Parlamento işleyişini çağrıştıran Genel Kurul, emek harcamaları esnasında Birleşmiş MilletÂler'in türlü kurumlarının çalışmalarını deÂnetler. Her türlü internasyonal mevzuda görüş bildirme, tavsiye getirme, konuşma toplama, bir takım kurumlarının üyelerini belirleme yetkisi vardır.Mühim olmayan mevzularda kararlar oyçokÂluğuyla alınır. Mali ya da yeni bir ülkenin üyeliğe kabulü şeklinde mühim mevzularda üçte iki ekseriyet gerekir.
Güvenlik Konseyi
Internasyonal sulh ve güvenlikten görevli olan Güvenlik Konseyi'nin 15 üyesi vardır. Bu üyelerin beşi (İngiltere, Fransa, ABD, SSCB ve Çin) Güvenlik Konseyi'nde devamlı yer alır ve sürekli üyeler olarak bilinir. Geri kalan 10 üye ülke, Genel Kurul'ca iki senelik bir süre için seçilir.
Güvenlik Konseyi'ne getirilen anlaşmazlıkÂlar çoğu zaman siyasal özellikte olduğundan, 15 ülke ortak bir cevap üstünde devamlı anlaşmaya varamayabilir. Güvenlik KonseÂyi'nin karar alabilmesi için minimum dokuz üyenin "evet" demesi gerekir. Sürekli üyelerÂden birinin kullanacağı "hayır" oyuna veto ismi verilir. Bir mevzuda veto oyu kullanılmışsa, karar alınamaz. Ama, sürekli üyeler pozitif yönde oy kullanmayacakları bir mevzuda Konsey'in karar almasına engel olmak istemezlerse, oylamada çekimser oy kullanabilirler. BununÂla beraber, Birleşmiş Milletler'in karar alabilÂmesinin başka yolları da vardır. Mesela, Genel Kurul, bir bunalım kafa gösterdiği süre üyelerini muhteşem toplantıya çağıraÂbilir.
Internasyonal bir ihtilaf çıkınca, GüÂvenlik Konseyi şartları inceleyerek, taraflara problemi barışçı yollardan çözmeleri çağrısında bulunabilir. Bunun gerçekleşmemesi duruÂmunda Konsey anlaşmazlığın çözümüne ilişÂkin türlü yollar önerebilir. Eğer ihtilaf silahlı çatışmaya dönüşmüşse, Güvenlik KonÂseyi tarafları ateşkese çağırabilir; ilgili ülke ya da ülkelerle tüm tecim, demiryolu, denizÂyolu, posta, havayolu ve diğer bağlantıların kesilmesi çağrısında bulunabilir. Birleşmiş Milletler görevlileri de sulh görüşmeleri yapılmasına çalışırlar. Eğer ateşkes sağlanÂmışsa, üye ülkelerin askeri birliklerinden oluÂşan BM Sulh Gücü sorunlu mıntıkaya göndeÂrilebilir.
Ekonomik ve Toplumsal Konsey
Birleşmiş Milletler ırk, din, dil şeklinde konularÂda ayrımcılık gözetmeden yoksullara, hastalaÂra ve okuma yazma bilmeyenlere yardım eli uzatan bir teşkilat ağı kurmuştur. Bu yardım işini, Genel Kurul'un üç senelik bir süre için seçtiği 54 üyeden oluşan Ekonomik ve Toplumsal Konsey yürütür.
Konsey'e bağlı olarak çalışan uzmanlık komisyonları vardır. Bu tür şeyler insan hakları, kadın-erkek eşitliği, tecim, nüfus, uyuşturuÂcu maddeler şeklinde mevzularla ilgili çalışmalarda bulunurlar. Bunlardan biride birisi olan İnsan Haklan Komisyonu, tüm insanların eşit haklara haiz bulunduğunu duyuru eden İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni hazırlamıştır.
Vesayet Meclisi
I. Dünya Savaşı (1914-18) sonrasında, MilletÂler Cemiyeti'nin almış olduğu bir kararla AlmanÂya'ya bağlı sömürgelerin ve evvelinde Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı bir takım toprakların yöneÂtimi, o bölgelerin halkları kendi kendilerini yönetmeye hazır duruma gelinceye kadar, başka bir takım ülkelere verildi. II. Dünya Sava-şı'ndan (1939-45) sonrasında da bir takım ülkelerin iyi mi yönetileceğine ve hangi ülkenin sorumluluğuÂna verileceğine ilişkin vesayet anlaşmaları hazırlandı. BM Genel Kurulu tarafınca üç yıl için seçilen Vesayet Meclisi, bu anlaşÂmaların gerektiği şeklinde uygulanmasını sağlaÂmak için ilgili bölgeleri denetlemekle görevÂlidir.
Ilk başlarda, Vesayet Meclisi'nin yönetici ülkeler vesilesiyle sorumluluğunu üstlendiği 10 bölge vardı ve bu bölgelerde yaşayan insanların toplam nüfusu 19 milyonu buluyorÂdu. Hepsi Afrika'da ve Büyük Okyanus'ta bulunan bu bölgelerin pek çok sonradan bağımÂsızlığını kazanarak Birleşmiş Milletler'e üye oldu. Bugün ABD yönetimi alt kısmındaki Pasifik Adaları'ndan başka bütün ülkelerde vesayet bölgesi kalmamıştır.
Internasyonal Hak Divanı
Birleşmiş Milletler'in hukuk mahkemesi olan Internasyonal Hak Divanı, pek çok kez, çıkacak karara uymayı evvelinde kabul eden ülkelerin getirmiş olduğu davalara bakar. Internasyonal hukukÂla ilgili olarak kendisine getirilen sorunlara ilişkin önerilerde mevcuttur. Divan, her birisi değişik ülkeden gelen ve dokuz yıl süreyle vazife icra eden 15 yargıçtan oluşur.
Kimi süre Dünya Mahkemesi diye de adlandırılan bu mahkemeye getirilen tüm problemler, oturuma katılan yargıçların oyçokÂluğuyla karara bağlanır. Divan minimum dokuz yargıcın katılmasıyla toplanır. Yargıçlar, GeÂnel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Divan, Lahey'in haricinde başka yerlerde de toplanabilir.
Sekreterlik
Birleşmiş Milletler'in yönetim organı olan Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in kararlarını uygular. BM genel sekreterine bağlı olarak çalışan Sekreterlik'te, üye ülkelerin derhal hepsinden ortalama 16 bin şahıs çalışır. Hangi ülkeden olursa olsun, Sekreterlik çalışanları Birleşmiş Milletler'e bağlılık andı içerler ve kendi ülkelerinden emir almazlar. Büyük bölümü New York'ta, öbürleri de kendilerine nerede gerek duyuluyorsa orada çalışırlar.
Internasyonal sulh ve güvenliği tehlikeye sokan ya da bozan herhangi bir problemi Birleşmiş Milletler'e götürmek ve her yıl örgütün emek harcamaları üzerine Genel Kurul'a bir rapor sunmak genel sekreterin görevidir.
1956'da Süveyş'te ve 1962'de Küba'da saÂvaş tehlikesinin ortadan kaldırılmasında BM genel sekreteri mühim bir rol oynamıştır.
Birleşmiş Milletler'in bugüne kadarki beş genel sekreteri Trygve Lie (Norveç), Dag Hammarskjöld (İsveç), U Thant (Birmanya), Kurt Waldheim (Avusturya) ve Javier Perez de Cuellar'dır (Peru).
Birleşmiş Milletler'e Bağlı Kuruluşlar
Birleşmiş Milletler'e direkt bağlı 16 hususi müessese dünyanın dört bir tarafındaki insanlaÂrı, ortak sorunlarının çözümü için bir araya getirir. Bu tür şeyler bağımsız gruplar olup aralarınÂda Birleşmiş Milletler üyesi olmayan ülkeler de bulunabilir. Bu kuruluşların çoğunun BirÂleşmiş Milletler ile bağlantısı Ekonomik ve Toplumsal Konsey vesilesiyle gerçekleştirilir.
Merkezi Roma'da olan BM Besin ve Ziraat Örgütü (FAO) gıda larının dünya üstünde dengeli bir şekilde dağılmasını sağÂlamaya çalışıyor olmak şeklinde büyük bir vazife üstlenÂmiştir. Bilhassa yoksul bölgelerde milyonÂlarca insanoğlunun yeterince beslenemediği dünyaÂmızda, FAO uzmanları ziraat sistemlerinin-,metotlarının iyileştirilmesi, hayvan ve nebat hastalıklarıyla savaşım, toprakların fena kullanımı ve aşınÂmanın önlenmesi mevzularında hükümetlere destek verir.
BM Eğitim, Ilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) merkezi Paris'tedir. Okuma yazÂma bilmeyen ve ama çok kolay araçları kullaÂnabilen genç, yaşlı milyonlarca insanı eğitmeÂye çalışır. Söz konusu bir eğitim yalnızca kuramsal detayları değildir, kolay uygulanır sıhhat kurallaÂrını, kolay çiftçilik ve endüstri yöntemlerini de kapsar. Her insana eğitim olanağının sağlanmaÂsı da UNESCO'nun gayeleri arasındadır. UNESCO bununla birlikte, bilimsel bilgiyi yayarak, inÂsanların daha iyi koşullarda yaşamalarına da destek verir.
Merkezi Cenevre'de bulunan Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) hastalıklarla mücadeleyi ve dünyanın her tarafındaki insanların ruh ve beÂden sağlıklarının iyileştirilmesini maksatlar. SıtÂma ve verem şeklinde her yıl milyonlarca insanoğlunun ölümüne neden olan hastalıklarla dünya genelinde savaşım eder. Bebek sağlığıyla ilgilenir. Aşı kampanyaları yürüterek sıhhat hizmetlerinde çalışanlara yeni ilaçların iyi mi kullanılacağını öğretir, hastalıkları ve bunların yayılmasını önlemeye çalışır. Sağlıkla ilgili pek çok mevzuda hükümetlere önerilerde bulunan Dünya SağÂlık Örgütü'nün dünyanın herhangi bir yerinde başlayabilecek salgınları önlemek için hekimÂleri uyaran hususi merkezleri vardır.
Başka bir uzmanlık kuruluşu da, merkezi Londra'da bulunan Internasyonal Denizcilik Örgütü'dür (IMO). Dünya deniz ulaşımıyla ilgilenen bu örgütün gayeleri denizlerde güÂvenliğin artırılması ve vapur kullananların karÂşılaştıkları güçlüklerin yenilmesidir.
Birleşmiş Milletler'le bağlantılı diğer dokuz müessese da öncekiler kadar önemlidir. 1919'da kurulan Internasyonal Çabalama Örgütü (ILO) işçilerin çabalama koşullarının iyileştirilÂmesi için uğraş gösterir. Diğer kuruluşlar da Dünya Bankası (IBRD), Internasyonal Para Fonu (IMF), Internasyonal Finans Kurumu (IFC), Internasyonal Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), UlusÂlararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) ve Internasyonal Telekomünikasyon Birliği'dir (ITU).
Birleşmiş Milletler'e Bağlı Hususi Kuruluşlar
BM Genel Kurulu'na bağlı yarı özerk çeşitÂli uzmanlık kuruluşları vardır. Çoğu zaman UNICEF adıyla malum Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu, II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'daki evlatların çabuk gereksinimleriÂni karşılamak suretiyle kurulmuştur. GünümüzÂde devamlı bir yapı kazanan UNICEF dünyaÂnın yoksul bölgelerindeki milyonlarca anne ve çocuğa yardım etmektedir.
BM Sığınmacılar Yüksek Komiserliği (UNHCR), dünyanın dört bir yanında yabanÂcı bir ülkeye sığınmış ya da harp yüzünden ülkesini terk etmek zorunda kalmış 10 milÂyondan fazla insanı koruyup gözetir; yeni bir iş ve yaşam oluşturmak için yabancı bir ülkeye gidip de barınacak yer bulamayan insanlara yardım etmeye çalışır.
Birleşmiş Milletler bununla birlikte, başka ülkelerin elinde bulunan bilgi ve deneyimin paylaşılmaÂsını maksatlar. Teknik yardım adıyla da malum bu çabalama çiftçilik, mühendislik, sıhhat, deÂmiryolları ve balıkçılık şeklinde pek çok alanı içine alır.
Tarih
1943 Ekim'inde İngiltere, SSCB, ABD ve Çin barışın korunmasını amaçlayan uluslarÂarası bir örgütün kurulması mevzusunda anlaşÂmaya vardılar. Gene bu dört ülke, Eylül 1944'te Washington D.C.'de bir araya gelmiş olarak bu mevzuda görüş alışverişinde bulundular.
Güvenlik Konseyi'nde oylamanın iyi mi yaÂpılacağı şeklinde çetin bir mevzu, 1945 Şubat'ında SSCB'nin Yalta kentinde devlet başkanları düzeyinde meydana getirilen başka bir görüşmede çözüÂme bağlandı; aynı yıl içinde San Francisco'da Birleşmiş Milletler Konferansı'nın toplanması kararlaştırıldı. BM Sözleşmesi, 1945 Şubat-Haziran ayları arasındaki yoğun çalışmalarÂdan sonrasında, 26 Haziran'da imzalandı ve lüzumlu sayıda ülkenin onaylamasıyla da 24 Ekim 1945'te yürürlüğe girdi.
San Francisco'da bir araya gelen ülke temÂsilcileri, gelecek kuşakları savaştan koruyabiÂlecek ve Milletler Cemiyeti'nden daha kapÂsamlı bir çabalama programına haiz olacak kaÂlıcı bir dünya örgütünün kurulmasını amaçlaÂmışlardı. Hiçbiri bir dünya hükümeti kurma gayesi gütmedi. Birleşmiş Milletler'in yasa çıkarmamasının sebebi budur. Her ülke kendi egemenliğini sürdürür. BM Sözleşmesi, üye ülkelerin içişlerine karışılmasını yasaklamışÂtır. Birleşmiş Milletler, ne türden olursa olÂsun, vergi toplayamaz. Her üye ülke BirleşÂmiş Milletler harcamalarından kendine düşen oranı öder.
Kaynak: Temel Britannica
UNICEF - Birleşmiş Milletler Ufaklıklara Yardım Fonu
Birleşmiş Milletler Örgütü'nün insan haklarıyla ilişkisi nedir?
Türkiye açısından Birleşmiş Milletler'in önemi nedir?
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR