Divan edebiyatında kaside nedir? Kasidenin kısımları, özellikleri, kaside örnekleri, kaside hakkında ayrıntılı bilgi. KASİDE : Kaside dış ...
Divan edebiyatında kaside nedir? Kasidenin kısımları, özellikleri, kaside örnekleri, kaside hakkında ayrıntılı bilgi.
KASİDE :
Kaside dış görünüş bakımından tıpkı gazele benzer. Bu da beyit birimiyle yazılır. Yalnız gazelden çok uzundur. Kaside minimum otuz üç, en fazla da doksan dokuz beyit olur. Fakat en fazla tutulanları 45 – 50 beyit içinde olanlardır. Bunda da ilk beyit matla ismini alır. Şu demek oluyor ki bu beytin mısraları birbirleriyle kafiyelidir. Diğeri beyitlerin kafiyelenişleri, gazelde olduğu gibidir. Yalnız kasidelerde şairin adının bulunmuş olduğu beyte, gazeldeki şeklinde makta denmez, tac denir, Makta, genel olarak gazelin bitim beytidir. Oysa kasidede tac beytinden sonrasında bir çok beyitlik dua kısımı vardır. Şu demek oluyor ki şairin adının bulunmuş olduğu beyit, kasidenin bitim beyti olmuyor. Şimdi kasidenin bölümlerini görelim :
KASİDENİN BÖLÜMLERİ
A) NESİP (GİRİŞ) BÖLÜMÜ :
Kaside genel yapısı bakımından bir övgü olduğuna gore, ozan, övmelerine geçmeden ilkin bahar, yaz, ramazan, bayram, savaş v.b. şeklinde mevzuları yol yaparak, onbeş, yirmi beyit kadar bir giriş kısımı düzenler. Bu bölüm sonlandıktan sonrasında, ozan, girizgâh ismi verilen bir ara beyitle kasidenin övgü kısmına atlar. Bir takım kimseler, bu basamak görevinde olan beyte verilen girizgâh ismini, giriş kısmının ismi olan Nesibin yerine kullanlmaktadırlar. Oysa girizgâh, giriş (nesib) kısmından övgü kısmına atlamayı elde eden bir beytin adıdır.
Kasidenin giriş kısımı türlü mevzular üstünde yazılır. Bu bölüm çok kezıkonunun ismini alır. Mevzular ilkin iki kümeye ayrılır. Bunlardan biride birincisi mevsimlere ait olanlar, ikincisi de din bakımından mukaddes sayılan günler, aylar beldelere ait olanlardır.
1. Mevsimlere bağlı girişler :
a) Bahariye :
Divan şairleri, kasidelerinin başlangıcında baharın hayalî bir tasvirini yaparlar. Çünkü bahar, düşsel en fazla işleten bir mevsimdir. Divan Edebiyatı’nda gerçekçilik olmadığı için, ozan, kaside yazmak istediği süre, kış ortasında da olsa bahardan bahsedebilirdi. Bahariye’ye rebüye de denir.
b) Şitaiye :
Bu tür girişin mevzusu kıştır. Ozan kıştan söz açarak kasidesine başlar. Bu şekilde bir giriş yapmak için de mevsimin kış olması koşul değildir. Kış, aslolan kasidesinin yazılmasına bir fırsat olur.
c) Sayfiye :
Bu da yaz mevsimini dayanak yapmak suretiyle yazılan giriş bölümüdür.
Divan edebiyatı güz üstünde durmamıştır. O-nun için de kasidelerin giriş bölümlerinde hazâniye denen bir mevzuya rastlanmaz.
2. Mukaddes mevzulara bağlı girişler :
a) Ramazaniye :
Ramazaniye’de Ay’ın ilk görünüşünü, ramazan ayının sıkıntılarını gösteren ozan, bazan da bu aym kendine özgü özelliklerinden sözeder.
b) İdiye :
Idiye’nin mevzusu bayram merasimleridir. Ozan, çok kez bu dinsel bayram törenlerinde şairlerin geride kalışlarından yakınır. Bundan başka bayram törenlerinin ve ziyaretlerin sıkıcılığı ele alınır.
c) Beldeler :
Böylesi kaside girişlerinde, ozan, anlatmak istediği değerlerin üstünde durur. Beldelere ait girişe, şehir methiyesi diyebiliriz. Mesela Nedim’in İstanbul Kasidesi bu bakımdan bir şaheserdir. Nef’înin Şehrengiz-i Edirne’si bununla birlikte söz mevzusu edilmeye kıymet ölçüdedir. Örnek olarak Idiye’ye ait bir beyitle, Nedim’in İstanbul Kasidesinden bir çok beyit veriyoruz :
Ehl-i keyfin biri der ki behey sultanım
Aydın ay belirgin hesab olmadı Şa’ban tamam
İSTANBUL KASİDESİNDEN
Bu şehr-i Stanbûl ki bî-misl ti bahâdır
Bir sengine pekpâre Acem miilkü fedadır
Bir gevher-i yekpare iki bahr içinde
Hurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezadır
Altında mı üstünde midir cennet-i â’lâ
Elbak bu ne hâlet bu ne hoş âb ü hevâdır
Nedim
B) METHİYE (ÖVGÜ) BÖLÜMÜ :
Bu bölümde ozan kimi övecekse, beyitlerini bu övme gücü üstünde toplar.
YORUMLAR