Çatışma Çözme Stratejileri Değişik kişiler çatışma yönetiminde değişik stratejiler kullanırlar. Çoğu zaman çocukluklarında öğrenilen...
Çatışma Çözme Stratejileri
Değişik kişiler çatışma yönetiminde değişik stratejiler kullanırlar. Çoğu zaman çocukluklarında öğrenilen bu stratejilerin otomatik bir şekilde işlediği görülür. İnsanlar büyük bölümü süre bir çatışma durumunda iyi mi davrandıklarının bilincinde değillerdir. Şu anda kullanılan çatışma çözme stratejileri çocukluk dönemlerinde öğrenildiğine bakılırsa, şu anda da yeni ve daha etkili çatışma çözme stratejileri öğrenilebilir.
Johnson ve Johnson'a bakılırsa (1994) bir çatışma durumunda, insanların ulaşmak ya da gerçekleştirmek istedikleri iki şey vardır. Bunlardan biride birisi, bununla birlikte kişilerarası çatışmaya da yol açan, kişinin kendi amaçlarını gerçekleştirme isteğidir. Öbürü ise, çatışmaya girilen şahıs ya da kişilerle olan ilişkilere verilen ehemmiyet ya da ilişkileri devam ettirme isteğidir. Her iki isteğin de, “çok önemliâ€den “hiç mühim değilâ€e kadar uzanan bir doğrunun değişik noktalarına düşmüş olduğu söylenebilir. Başka bir deyişle, çatışmaya neden olan gaye fert açısından ne seviyede önemlidir ? Çatışmaya girmiş olduğu şahıs ile olan ilişkileri ne seviyede önemlidir ? Bu iki faktöre bağlı olarak insanoğlu birbirlerinden değişik çatışma çözme stratejileri benimseyebilirler.
İnsanların amaçlarına ve ilişkilerine ne seviyede ehemmiyet verdiklerine bağlı olarak başvurabilecekleri beş değişik çatışma çözme stratejisi tanımlanmıştır (Johnson ve Johnson, 1994). Her birisi bir hayvanla simgelenen bu beş değişik çatışma çözme stratejisi gösterilmiştir.
Kaplumbağa (Kaçınma)
Kaplumbağalar çatışmadan kaçınmak için geri çekilirler. Çatışma yaratan sorunlardan ve kişilerden uzak dururlar. Çatışmaları çözmeye uğraşmanın boş bir uğraş olduğuna inanırlar. Çaresizlik hissederler. Çatışmayla karşı karşıya gelmektense, fizyolojik ya da ruhsal olarak geri çekilmenin daha kolay olduğuna (kabuğuna çekilmek gerektiğine) inanır.
Girişkenlik içermemekle beraber karşı tarafla ortaklaşa iş yapmayı içeren bu stratejiyi kullanan bir şahıs, ne kendi çıkarlarında ne de başka kişinin çıkarlarında ısrar eden olmaz. Çatışmanın üstüne gitmez, çatışmayı geçiştirir, erteler ya da geri çekilir.
Kaplumbağa stratejisini şu durumlarda kullanmak uygun olabilir :
- Elde edilecek ödüller devasa yükseklikte değilse ve kaybedeceğiniz bir şey yoksa (bu sizin için yalnız bir tecrübe olacaksa).
- Çatışmayı ele alacak zamanınız yoksa,
- Ortam uygun değilse (“şimdi yeri ve zamanı değil†diye düşünüyorsanız).
- Daha mühim sorunların baskısını hissediyorsanız,
- Çıkarlarınızın gözetileceğine dair hiçbir ümit ışığı göremiyorsanız,
- Çok öfkeli bir kişiyle karşı karşıya iseniz,
- Tam olarak hazır değilseniz, bilgi edinmeye ve düşünmeye gereksinim duyuyorsanız,
- Duygusal olarak oldukça fazla yüklüyseniz ve çevrenizdeki başka kişiler çatışmayı daha başarı göstermiş bir şekilde çözebileceklerse.
Oyuncak ayı (Uyma)
Oyuncak ayılar için ilişki çok mühim, gaye pek mühim değildir. Oyuncak ayılar başkaları tarafınca kabul edilmeyi ve sevilmeyi isterler. İnsanların ilişkilere zarar vermeksizin tartışamayacaklarını, bir tatsızlık çıkmasın diye çatışmadan kaçınılması icap ettiğini düşünürler. Çatışma devam ederse, birilerinin kalbinin kırılacağından ve ilişkilerin zarar göreceğinden ya da bozulacağından korkarlar. İlişkilerini sürdürebilmek için kendi gayelerinden vazgeçerler. Oyuncak ayı sanki “amaçlarımdan vazgeçiyorum ve istediğin şeyi yapmana izin veriyorum; yeter ki beni sev†der gibidir. İlişkilerin bozulmaması için çatışmayı yatıştırmaya çalışırlar.
Ne girişkenlik ne de ortaklaşa iş yapmayı içermeyen bu strateji, güç kullanmanın tam zıddıdır. Uyma stratejisi izlendiğinde, bir fert başka kişinin çıkarlarını doyurmak için kendi çıkarlarını dikkatsizlik eder. Bu stratejide kişinin kendi haklarından özveride bulunması söz mevzusudur.
Oyuncak ayı stratejisini şu durumlarda kullanmak uygun olabilir :
- Problem sizin için çok mühim değildir, ama başka şahıs için çok önemliyse,
- üzüleceğinizi ya da çok yıpranacağınızı hissettiğinizde,
- “Kazanamayacağınızı bildiğiniz†devamlı bir rekabet halinde olmak sizin için zararı olan olacaksa,
- Mevcut uyumu (dengeleri) korumak çok önemliyse (“Şimdi zamanı değil†diye düşünüyorsanız).
Köpek balığı (Güç kullanma, rekabete girme)
Köpek balıkları kendi cevap önerilerini kabul etmesi için, çatıştığı kişiyi zorlar ve karşısındaki şahıs üstünde güç kullanmayı dener. Kendi maksatları çok mühim, ilişkileri ise önemsizdir. Ne pahasına olursa olsun amaçlarına ulaşmayı isterler. Başkalarına ait gereksinimleriyle ilgilenmezler. Başkalarına ait kendisini sevmesi ya da kabul etmesi onlar için mühim değildir. Çatışmayı, bir kişinin kazanması, başka kişinin kaybetmesi olarak görürler. Normal olarak kazanan taraf olmayı isterler. Kazanmak, köpek balıklarına başarı ve kendini beğenme duygusu verir. Yitirmek ise zayıflık, yetersizlik ve başarısızlık duygusu verir. Gözdağı vererek, güç kullanarak, türlü girişimlerle karşısındaki kişiyi ezmeye emek harcayarak kazanmaya çalışırlar.
Girişkenlik içermekle beraber işbirliğine dayanmayan bu stratejiyi kullanan bir şahıs, başka kişinin zararına da olsa kendi çıkarlarında ısrar eder.
Güç kullanma ya da rekabet stratejisini şu durumlarda kullanmak uygun olabilir :
- Kesinlikle haklı olduğunuzu bildiğinizde,
- Kısa süre içinde karar vermeniz gerektiğinde,
- Muhaliflerini ezen bir şahıs ile karşılaştığınızda.
Tilki (Uzlaşma)
Tilkiler hem kendi amaçlarına hem de ilişkilerine orta derecede ehemmiyet verirler. Tilkiler uzlaşma ararlar. Kendi amaçlarının bir kısmından vazgeçerler ve çatıştıkları kişiyi de amaçlarının bir kısmından vazgeçmeye ikna ederler. Her iki tarafın da bir şeyler kazanacağı bir cevap yolu ararlar. Bu şekilde bir cevap sağlamak için kendi gayelerinden bir parça fedakarlık halletmeye razı olurlar.
Orta derecede girişimcilik ve ortaklaşa iş içeren bu stratejiyi kullanan bir kişinin gayesi, her iki tarafı da kısmen doygunluk eden, karşılıklı olarak kabul edilebilir, uygun bir takım çözümler bulmaktır. Bu strateji, uyma ile rekabetçiliğin ortasında bir yere düşer.
Tilki stratejisini şu durumlarda kullanmak uygun olabilir :
- Maksatlar orta derecede önemliyse ve daha girişken stratejileri kullanmaya değmezse,
- Eşit statüdeki kişiler çatışmaya taraf olmuşlarsa,
- Karmaşık bir problem için geçici bir çözüme ulaşmak gerekiyorsa,
- Mühim bir problem için uygun çözümlere ulaşılmak isteniyorsa,
- Rekabet ya da ortaklaşa iş stratejilerinin netice vermediği durumlarda.
Baykuş (Yüzleşme, ortaklaşa iş yapma)
Baykuşlar hem amaçlarına hem de ilişkilerine çok ehemmiyet verirler. Çatışmaları, çözülmesi ihtiyaç duyulan problemler olarak görürler ve hem kendilerinin hem de başka kişinin amaçlarına ulaşabileceği bir cevap ararlar. Çatışmaları, taraflar arasındaki gerilimi azaltarak ilişkileri geliştirici bir araç olarak görürler. Her iki tarafı da doygunluk edecek çözümler arayarak ilişkiyi sürdürürler. Bu şekilde bir cevap yolu bulunmadıkça da doygunluk olmazlar. Dahası, taraflar arasındaki gerginlikler ve negatif hisleri da ortadan kalkmadıkça doygunluk olmazlar.
Hem girişkenlik hem de ortaklaşa iş içeren bu strateji, kaçınmanın tam zıddıdır. İşbirliği, her iki tarafın da çıkarlarını tam olarak karşılayan bir takım çözümler sağlamak için başka kişiyle beraber çabalama uğraşını ihtiva eder. Bu strateji, iki kişinin de çatışmanın altında yatan çıkarlarını tanımayı ve her iki tarafın da çıkarlarını gözeten bir seçenek bulmayı ihtiva eder.
Baykuş stratejisini şu durumlarda kullanmak uygun olabilir :
- Başkasının yaşamı söz mevzusu olduğunda,
- Tüm sorumluluğu siz üstüne almak istemediğinizde,
- Arada büyük bir itimat duygusu var ise,
- Başka kişiden taahhüt elde etmek istediğinizde,
- Kin, husumet, vb. benzer biçimde yoğun duygularla uğraşmanız gerektiğinde,
Yukarıdaki anlatımlardan da anlaşılacağı benzer biçimde, her stratejinin kullanılabileceği vaziyet farklıdır. Asla kimse her çatışma durumunda aynı stratejiyi kullanmak istemez. Kaldı ki bu iyi bir yöntem de değildir. Mesela, gerçek yaşamda bir defaya mahsus olmak suretiyle etkileşime girdiğimiz ve çatışmaya düştüğümüz kişilerle olan çatışmayı çözmek için (mesela asla tanımadığınız ve kim bilir tekrar asla karşılaşmayacağınız bir kişiden bir otomobil satın alırken) güç kullanma stratejisine başvurabilirsiniz. Ama her gün beraber olduğunuz, mesela aynı işyerinde çalıştığınız bir kişiyle çatışmaya girdiğinizde bu stratejiyi kullanmamanız gerekebilir. Buna karşın değişik kişiler değişik değişik stratejileri daha sık kullanabilirler. Bir ebeveyn olarak eşinizle ve bilhassa çocuklarınızla ilişkilerinizde ortaya çıkan çatışmaları çözmek için en fazlaca hangi stratejiyi kullandığınızı kendinize sorabilirsiniz.
Yukarıda açıklanan çatışma çözme stratejileri içinde yalnız baykuş ile simgelenen yüzleşme ve ortaklaşa iş stratejisi ile her iki tarafın da kazançlı çıkacağı çözümler bulunabilir. Başka stratejiler kullanıldığında taraflardan en azından birisi kaybeder, öbürü kazanır ya da her ikisi de kaybeder. O halde ailede ufaklıklara bilhassa işbirliğine yönelik çatışma çözme yönteminin ve bu yöntemin gerektirdiği becerilerin öğretilmesi gerekmektedir.
Prof. Dr. Selahiddin Öğülmüş
Örgütsel Çatışma
Osmanlı'nın Genişleme Stratejileri
Seçenek Gezim ve Gezinsel ürün Çeşitlendirme Stratejileri
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR