Doğubeyazıt - Ağrı-sancı Bilgiler Kent nüfusu: 65.509 İlçe nüfusu: 111.640 Nüfus Kaynak: [2009] Yüzölçümü: xxx km² Yükselti: 1.6...
Doğubeyazıt - Ağrı-sancı
Bilgiler
- Kent nüfusu: 65.509
- İlçe nüfusu: 111.640
- Nüfus Kaynak: [2009]
- Yüzölçümü: xxx km²
- Yükselti: 1.625 metre
- Koordinatlar 35°40'00″N, 40°41'00″E
Genel bilgiler
- ülke: Türkiye
- Coğrafi Bölge: Şark Anadolu
- İl: Ağrı-sancı
- Posta kodu: 04400
- Alan kodu: 0472
- Plaka: 04
Hakkında
İlçe toprakları çoğu zaman engebeli ve yüksektir. İlçe merkezi düzlükte kurulmuştur. Ağrı-sancı'nın en eski, zamanı ve gelişmiş ilçesidir. Kendi ismini taşıyan ovanın cenup doğusunda kurulmuştur.
Doğusunda İran, güneyinde İran ve Van (Muradiye-Çaldıran), batısında Diyadin ve Taşlıçay, kuzeyinde Tuzluca, Iğdır ve Aralık vardır. Düşman işgalinden kurtuluş günü 14 Nisan'dır.
İlçe toprakları ovadan ve volkanik kütlelerden meydana gelmiştir. Büyük Ağrı-sancı Dağı (5,137 m) Ufak Ağrı-sancı Dağı (3,896 m) Kale tepe (3,196 m) Arı dağı (2,934 m) Tendürek Dağı (3,533 m) ve Göller tepe (2,643 m) Doğubayazıt dağlarının en mühim yükseltileridir. Dağların yüksek kesimleri ve etekleri geniş yayla alanlarıdır.
Doğubayazıt ovası ve bu ovanın birer uzantısı olan Sarısu vadisi, Masun ve Sürbahan çıkıntıları ilçenin düzlüklerini oluşturur. Bunların etrafı yüksek dağlarla çevrilidir. Buralarda ziraat ve tarla ziraatı yapılır, uygun yerlerde sebze ve meyve yetiştirilir. Bir takım yerlerde iki kez biçilen çayırların otları kışa saklanır.
Yer yer kaya ve parazit tepelerin görünmüş olduğu ovanın bir bölümü çoraktır, yamaçlarda ve ovada aşınma fazla olmuştur. Ağrı-sancı dağı eteklerinde çalılık var ise da, ilçede ağaçlık alan ve orman yoktur. Kent merkezi ve köyler ağaç yönünden fakirdir. Ağrı-sancı dağının eteğindeki geniş bataklıklarda bolca kamış yetişir.
Doğubayazıt Iğdır şeklinde, Şark Anadolu'nun iklim adacığıdır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve az kar yağışlıdır. Yağmur mevsimi ilkbahar ve sonbahardır. Toprak yapısı ve akarsu havzası değişik bir yapıya haizdir.
Doğubayazıt, Ağrı-sancı'nın şark ucunda olduğundan, Türkiye- İran transit yolunun (E-80) son olarak durak yeridir. İlçe merkezi, Ağrı-sancı'ya 95 km, gümrük kapısı olan Gürbulak'a 35 km uzaklıktadır. İlçeye bağlı köy ve köy altı yerleşim birimlerine yol yapılmıştır. Büyük şehirlere sefer meydana getiren Ağrı-sancı ve Doğubayazıt otobüs firmalarının ilk hareket ve son durakları Doğubayazıt'tır. Gürbulak'tan başlamış olan otoyol yapımı Doğubayazıt'a kadar gelmiştir.
İlçenin ekonomisi, hayvancılığa, sınır ticaretine, ticarete ve tarıma bağlıdır. Son yıllarda sınar ticareti ve yabancı mal ticareti geliştiği için kent devamlı büyüyüp gelişmekte, buna bağlı olarak, konut, iş yeri, otel, eğlence bölgeleri, ticari eşya ve petrol taşımacığı çoğalmaktadır.
İlçede 4 adedi Gezim Bakanlığından belgeli olmak suretiyle 18 otel olup, toplam yatak sayısı 1500 dür.
Fazla verimli olmayan Doğubayazıt ovasının uygun yerlerinde buğday, arpa, yem bitkileri ve şeker pancarı yetiştirilmektedir. Ziraat, ihtiyacı karşılamak için yapılır. Hayvancılık yaygındır.
Doğubayazıt'ta Gürbulak gümrüğü sebebiyle iç ve dış tecim; İshak Paşa Sarayı, Beyazıt Kalesi, Ağrı-sancı Dağı ve gümrük kapısı yüzünden' de iç ve dış gezim çok canlıdır. Kent merkezinde dünyanın değişik yerlerinden getirilmiş türlü eşyaların satılmış olduğu pasaj ve tecim bölgeleri artmaktadır. Köylerde bilhassa Bardaklı ve Karabulak köylerinde halı ve kilim dokumacılığı gelişmiştir. İlçede mülkiyeti İl hususi idareye ait bir yem fabrikası, 1992 senesinde faaliyete geçen yüz iş yeri olan minik endüstri sitesi vardır. MTA. Tarafınca ilçede ponza rezervi bulunmuştur.
Büyük Ağrı-sancı dağına 15 km yakında, Türkiye- İran transit yolu üstünde kurulan kent, nüfus yönünden Ağrı-sancı'nın gelişmiş birinci ilçesidir. Bunun başlıca sebepleri; sınırda oluşu, Gürbulak gümrük kapısına yakınlığı sonucu iş ve ticaretin gelişmesi, iklimin ılıman oluşu ve süratli nüfus artışıdır.
Doğubayazıt tabii güzellikler ve zamanı yapılar yönünden zengindir. Ağrı-sancı Dağı, Meteor çukur, Buz mağarası, Nuh'un gemisi ile eski Beyazıt Kalesi, İshak Paşa Sarayı, Eski Beyazıt Cami, Giriktepe üstünde bulunan Urartu Kralları'ndan İspuni ve oğlu Menua'nın ortaklaşa yönetim devirlerine ait olduğu anlaşılan (M.Ö. 815-906 tarihlerine ait) mabet ve saray kalıntıları bunların ünlüleridir.
Eski Beyazıt'taki Êhmed-i Xani Seslitaş köyündeki Halife Yusuf, din uluları olup türbeleri ziyaret edilmektedir.
Doğubayazıt spor 1997-1998'de yöresel küme grup şampiyonu olduğunda, 1998-1999'dan itibaren Türkiye üçüncü ligine yükselmiş ve üçüncü ligde Ağrı-sancı'yı temsil etmiştir. Şu an liglerde ekibi bulunmamaktadır.
Doğubayazıt kazasının zamanı
Ağrı-sancı'nın geçmişine ilişkin olarak “Ağrı'nın tarihi†diye anlatılanlar aslına bakarsak uzun süre il merkezi durumunda olan Doğubayazıt tarihidir. Doğubayazıt'ın İran sınırında Türkiye - İran transit yolunun geçiş noktasında bulunması, zamanı bakımdan buranın önemini artırmıştır. İlçe varlıklı bir tarihe haizdir. Eski Bayazıt'ta ve kalede Urartu mezarlarının oluşu, şehrin tarihini çok eskilere dayandırmaktadır. Doğubayazıt'ın ilk kurulduğu yer, Yukarı Bayazıt'taki eski kaledir. Kale Trabzon yolu güzergahında bir gümrük merkezi olarak devamlı gelişimi elde etmiştir. Bayazıt kalesi her devirden izler taşır. Urartular Van'dan Alagöz dağlarına, Gökçe Göl'e kadar uzandığı için Bayazıt, uzun süre onların egemenliğinde kaldı. 625 senesinde Aras kıyılarına gelen Hazar Türkleri tarafınca zapt edildi.
M.Ö. 250 senesinde bölge Pers Krallığı ile Romalılar içinde birden fazla kez el değiştirdi. Ufak Arsaklılar (M.Ö. 150 - M.S. 430) çağlarında Bayazıt Ovasına Gokovit sancağı ismi veriliyordu. Burası Digor ile Iğdır kalesindeki çift başkenti de içine almaktaydı. Sonradan belli başlı aralıklarla Romalılar, İranlılar, Araplar, Bagratlar ve Bizanslıların yönetimine girdi. Alparslan'ın ilk garp seferi esnasında (1064) Kars bölgesi ve Ağrı-sancı çevresi ile beraber, Doğubayazıt'da Bizanslılar'dan alınarak Selçuklular'a bağlı Anışedatları beyliğine (1064 -1200) verildi. 1207 - 1255 içinde bölge, Sökmenlerin eline geçti. 1231 senesinde Şark Anadolu ile beraber Timur istilasına uğradı. Bölge 1239 senesinde Cengizlerin kontrolüne geçti. 1358 senesinde İlhanlılar'a varis olan Celayirliler'e geçti!
Moğollar ve onların birer kolu olan İlhanlılar ve Celayırlılar uzun süre buraları otlak ve yayla olarak kullandılar, ordularını beslediler. Moğollular'dan Orgun Han Aladağ'da bir saray yaptırdı. Daryunk hisarı doğrusu Bayazıt eski kalesi yıkılmış olduğundan, yukarı Aras bölgesine egemen olarak Hatıra Valisi olan Celayirli Şehzade Bayazıt Han 1374'de Ahlat ve Van bölgesinden gelmiş olarak Aras boyuna hücum eden Karakoyunlu hükümdarı Bayram Hoca (1366-1380) ordusuna karşı şimdiki Bayazıt Kalesi yerine bir kale yaptırdığından o tarihten sonrasında buraya Bayazıt Kalesi denildi. İşte şehrin adının Celayir Oğulları'ndan bu şehzade Bayazıt'tan geldiği sanılmaktadır. Bayazıt sonradan Esinoğulları'na 1368 ve 1382'de Karakoyunlu, 1386 Timur idaresine, 1406'da yine Karakoyunlular'ın eline geçti. 1469-1502 içinde Akkoyunlular'a bağlandı. Şaruz savaşından Akkoyunlular'ı yenen Safeviler, bölgedeki etkinliklerini genişletip, (1502-1576) 76 yıl burayı yönettiler.
Yavuz Sultan Selim Çaldıran'a, Kanuni Sultan Süleyman Tebriz'e, IV. Murat İran'a giderken Bayazıt'tan geçmiştirler. Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı Ordusu Çaldıran'a girerken 20 Ağustos 1514'de Bayazıt Ovası'nın kuzeyindeki Sarısu uzunlukta Danasazı (Şahlı Gölü) yanında konakladığından Bayazıt Kalesi halkı padişaha bağlılığını bildirdi. Çaldıran savaşından sonrasında yine Osmanlı yönetimine geçen Bayazıt, zaman içinde İran baskısına uğradı. Gene Osmanlı ordusu Şark seferine çıktığında (20 Haziran 1543) Bingöl'de konaklayan Kafa Vezir İbrahim Paşa'ya kale anahtarını getiren Sünniliğe bağlı yerliler içinde Bayazıtlılar da vardı. Kanuni Sultan Süleyman devrinde Eleşkirt ile beraber Bayazıt 1578'de Van Beylerbeyliği Sancak Beyleri tarafınca fethedilerek, bir sancak halinde Van'a bağlandı. Bayazıt Van beylerbeyliğine bağlı 14 sancak merkezinden birisi idi. 1744 yılından sonrasında Silvan (Farkin) bölgesinden kara-Behlül Bey'in başçılık etmiş olduğu Bısyan, Sıpkan, Zilan boy ve oymakları buralara yerleştiler.
Silvanlı Kara Behlül ile soyundan gelenler Bayazıt'ta “Ocaklık†yolu ile sancak beyi oldular. 1590 yıllarında buraların boşalan köylerini şenlendirdiler. 1744'de Avşarlı Ender Şah'ın saldırısında dağıldılar. Bu dağılmadan sonrasında sancak beyleri merkezden atanmaya başlanmıştır. Bunların en ünlüsü İshak Paşa'dır. İshak Paşa 1776-1798 yılları içinde Bayazıt'ta sancak beyi beyliği yapmıştır. İshak Paşa şehrin doğusundaki bir tepeyi yontma taş ile çevirterek içindeki İshak Paşa Camii, Saray, Hamam, Külliye medresesi ve başka kısımları şeklinde Anadolu'nun son şaheserini mimarlara yaptırmıştır.
1805'de Napoleon Bonaparte tarafınca elçi olarak İran'a gönderilen Amedee Jaurbert sarayda aylarca hapis tutulmuştur. Bayazıt sınırında ve Asya'yı Anadolu'ya buraları da Avrupa'ya bağlayan geçit üstünde olduğundan pek çok kavimin akımına uğramıştır. 15. - 18. yüzyıllarda İranlılar, 1828, 1854, 1856, 1877 - 1878 ve 1818 - 1814'de Rusların işgaline uğramıştır.
Daha evvel olduğu şeklinde 1821 - 1822 yıllarında son İran Kaçarlı akınları Bayazıt'ta çok can ve mal yitirilmesine yol açtı. Ruslar ilk olarak 1856 Paris Anlaşması'na bakılırsa geri döndüler. 1877-1878 Osmanlı - Rus harbinde 25 Ekim 1877'de Alacadağ bozgunu üstüne Osmanlı ordusu Erzurum'u korumak suretiyle toplanınca, aynı ayın sonunda Ruslar Bayazıt'ı ele geçirdiler. 30 Mart 1878 Yeşil Köy anlaşması ile Bayazıt Rusya'ya bırakılmışsa da Berlin Antlaşması ile (13 Temmuz 1878) Osmanlı'ya verilmiştir.
1877 - 1878 harbi sonunda Ruslar çekilirken, Van'dan gelen Ermeniler'e buradakileri de ekleyip beraber götürmüş, Gökçegöl'ün batısında yeni kurulan şehre Navo Bayazıt (Yeni Bayazıt) ismini vererek oraya yerleştirilmişlerdir. Ermeniler çekilince Van'dan gelen Alay Komutanı Miralay Hüseyin Hüsni Efendi, Bayazıt'ı teslim aldı. Mutasarrıflığa Kettühdağ oğlu Abdulvahap Efendi atama edildi. Bir süre sonra İstanbul'dan atama edilen Adil Giray Mutasarrıf oldu. Cumhuriyet ilanından sonrasında mutasarrıflıklar Valiliğe dönüştürüldüğünden mutasarrıf Kamil Bey ilk Vali olarak atandı. Iğdır ve Tuzluca Bayazıt'a bağlandı. 1927 senesinde Bakanlar Kurulu sonucu ile Vilayet merkezi Karaköse'ye alınınca Vali Ziya Tekeli Karaköse'ye, Karaköse Kaymakamı Yusuf Ziya Bey'de Bayazıt'a atandı. 1934 senesinde Iğdır ve Tuzluca buradan alınarak Kars'a bağlandı. Aynı yıl ilçenin ismi Doğubayazıt olarak değiştirildi.
93 Harbi'nde Doğubayazıt'ın savunulması
Ağrı-sancı
Ağrı-sancı Nedir? Ağrı-sancı Hastalıkları ve Tedavisi Hakkında
Patnos - Ağrı-sancı
YORUMLAR