Erdek - Balıkesir Bilgiler İlçe nüfusu: 33.294 Şehir nüfusu: 21.068 Köy ve belde nüfusu: 12.226 Nüfus itibariyle: 2011 Nüfus Kay...
Erdek - Balıkesir
Bilgiler
- İlçe nüfusu: 33.294
- Şehir nüfusu: 21.068
- Köy ve belde nüfusu: 12.226
- Nüfus itibariyle: 2011
- Nüfus Kaynak: TüİK
- Yüzölçümü: 1007 km²
- Rakım: 180 metre
- Koordinatlar °'K, °'D
Genel bilgiler
- ülke: Türkiye
- Coğrafi Bölge: Marmara
- İl: Balıkesir
- Posta kodu: 10550
- Alan kodu: 0266
- Plaka: 10
Eski adı Arktonnesos olan Kapıdağ yarımadasından oluşmaktadır. Kuzey ve batı çevresinde Marmara ilçesine bağlı Marmara Adaları bulunmaktadır. Ancak Paşalimanı Adası Erdek'e bağlıdır. Bölgede ılıman Marmara iklimi görülür.
Erdek, antik kentleri, Açık Hava Müzesi, temiz denizi ve kumsalı ile bir turizm merkezidir.
Tarihçe
Erdek tarihte Artake adıyla tanınmaktadır. Bu isimlere bakarak ilçenin Sitler tarafından kurulduğu söylenebilir. Ancak Erdek tarihi milattan önce 5400. yüzyıla dayanır. Artake sitlerin efsanevi krallarından biridir.
Erdek'in önünde bulunan ve günümüzde Zeytinlik olarak bilinen ada Artake ismi ile tanınıyordu. Ayrıca karşısındaki tepe üzerindeki antik kente de bu isim verilmişti.
Artake sözcüğü MÖ 2000'lerde yaygın bir dil olan Luwi dilinden gelirse de anlamı bilinmiyor. Artake'nin ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu hakkında da bilgi yok. MÖ 8. yüzyılda Miletoslu göçmenler burasını ele geçirerek Hellenleştirmişlerdir.
Byzantionlu Stephanos,Timosthenes isimli bir İlk Çağ tarihi yazarının Artaka'nın Kyzikos'ta bir dağ ve önündeki adacığın ismi olduğunu yazdığını ileri sürmüştür. Plinius da bu adanın ismine Artacaeon olarak değinir. Bunların dışında Artake ile ilgili belirgin bir bilgi yoktur.
Miletos önderliğinde başlatılan Batı Anadolu ayaklanmasına katılan kentleri cezalandırmak için Perslerin gönderdiği donanma diğer kıyı kentleri gibi Artake'yi de talan etmiş,yakıp yıkmıştır. Buradan kaçan halk da günümüzdeki Erdek'in olduğu yere kaçarak oraya yerleşmişlerdir. Ortaçağ da Artake bir ara canlı bir kent konumuna geçmeye çalışmışsa da sonuçta her zaman yakınındaki Kyzikos'a bağımlı kalmıştır. Artake'den, geçirdiği yangın ve depremlerden dolayı günümüze hiçbir tarihi kalıntı ulaşamamıştır.
Tarih çağlarında Artake'den ilk söz eden Herodot olmuştur. Artake MÖ 7. yüzyılın başında Miletoslular tarafından kolonize edilmiş, MÖ 361 yılından önce bütün Kapıdağ ile birlikte Kyzikos'un egemenliğine girmiştir. Helenistik çağ boyunca sürekli olarak yükselip parlayan Kyzikos'un yanında gittikçe önemini yitiren Artake, Roma döneminde de bu sitenin bir dış mahallesi durumuna düşmüştür. Bizans çağıyla beraber limanları ihmal edilen ve depremlerle yıkılan binalarının taşları yağma edilen Kyzikos'un gerilemesiyle giderek gelişmeye başlamış ise de Kyzikos'un ününe yetişememiştir. Tarihçi Herodot iktisadi durumunu da ele alarak üzümünü, şarabını, zeytin ve zeytinyağını methetmiştir.
Artake 1339 yılında Orhan Gazi' nin oğlu Süleyman Paşa tarafından fethedilip Türk egemenliğine geçmiştir.
Osmanlı döneminde ise Erdek'in en güzel en açık bir şekilde Evliya Çelebi'nin Seyahatname isimli eserinden öğreniyoruz. 1639 yılında Erdek'e iki kez gelen Evliya Çelebi Erdek'in tahtanı ve fevkanı iki katlı evlerinde, hanları hamamları, dört mihrap camilerinden 25.000 dönüm bağlarından misket üzümünden dokuz çeşit şarabından bahseder. Yine Evliya'nın ilginç bir anısında bugün Erdek limanında bulunan küçük Zeytinli Ada ile ilgilidir. Evliya Çelebi Zeytinli Adası ile ilgili şöyle bahsediyor:
« Bu Erdek'in karşı garbında bir mil bait derya içere taam sofrası kadar bir yerde kaynar bir ılıca suyu vardır ki Adem içine girmeyi tahammul edemeyip deryaya karıştığı yerde gusul ederler. İki türlü hasai kudret bireşince gusul edenler hayati cavidani bulurcasına memnun ve sıhatül vücut olurlar. »
satırları ile Zeytinli Ada'daki şifalı sulardan bahsediyor.
1891 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Erdek'te yaşayan kişi sayısı 33.007 kişidir. Bunların büyük çoğunluğu (%89) Rumlardan oluşmaktadır (29.165 kişi). Erdek'teki Türk nüfusu ise 3.070 kişidir (%9). Erdek merkez nüfusunun %91'i Hristiyanlardan oluşmaktaydı.
1807'de de Karesi Sancağına bağlanmıştır. 19. yüzyılın sonlarına kadar bu sancağa bağlı bir kaza olan Erdek (Bu tarihlerde Bandırma, Erdek kazasına bağlı bir bucaktı), daha sonra 1930'lu yıllara kadar Bandırma'ya bağlı bir bucak haline geldi ve bu tarihte ayrı bir ilçe merkezi oldu. 1980'de 10.000 olan nüfus, 2000'de 20.000'e ulaşmıştır.
1924 Mübadelesiyle Rumların boşalttığı Erdek merkeze ve köylere Selanik'e bağlı Karacaova (Karacaabat) ve Kavala Pomakları ile Giritli göçmenler yerleştirilmiştir.
Nüfus
İlçenin nüfusu 2000 genel nüfus sayımına göre 32020'dir. Bunun 18626'si ilçe merkezinde, 13394'i ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır. Halkın tamamına yakını Mübadele zamanında gelen Selanik ve Girit göçmenlere dayanır.
Erdek merkezin nüfus yapısı; Yerli Manavlar, Selanik-Karacaovalı Pomaklar, Giritliler, Tikveşli Pomaklar, Çerkezler, Romanlar, sonradan gelen Karadenizliler.
Ocaklar, Narlı, İlhanlar, Doğanlar, Turanlar köyleri geneli Karacaovalı Pomaktır. Ayrıca Narlı ve İlhanlar köylerine az sayıda Giritli muhacirler de yerleşmiştir.
Düzler, Yeniköy (belkıs), Yukarı yapıcı ve Ballıpınar köyleri Kavalalı Pomaktır.
İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 2 belde ve 21 köy den oluşmaktadır.
Turizm
Erdek, Bandırma, Susurluk, Bursa gibi yerleşimlerin gözde sayfiye mekanlarıdır. Yakınlardaki Kapıdağ'ın ormanlık iç bölgeleri de ilgi çekmekte ve doğa turizmi amacıyla kullanılmaktadır. Kapıdağ'da Selanik göçmeni muhacir Pomakların yaşadığı bakir köyler vardır. Cumhuriyet öncesinde Kapıdağ yöresi Anadolu'da Rum nüfusun en yoğun yaşadığı yerlerin başlıcalarındandır.
Kyzikos antik kenti kalıntıları Bandırma Arkeoloji Müzesinde teşhir edilmektedir. Müzede, Kyzikos antik kendinden ve civardan elde edilen mezar stelleri sergilenmektedir.
Erdek'in 10-12 km dışında bulunan ve büyük medeniyetin yaşadığı Kyzikos(Kizikos) kentinde ilk yaşayanların Dolion'lar oldukları ve şehrin kurucusunun da Kral Kyzikos olduğu bilinmektedir. Kyzikos'dan geri kalan ve bilinen tarihi mimari zenginliklerini şöyle sıralayabiliriz; Hadrianus tapınağı, Kyzikos Amfitiyatrosu, Altıköşe kuleler, Bouleuterion, Bergama Kraliçesi Apoolonis'in adına oğulları tarafından yaptırılan tapınak, Kirazlı Yayla Manastırı.
İlçede 1990 yılından bu yana Erdek Belediyesince düzenlenen ‘'Erdek Şenlikler'' adı altında Kültür ve Sanat etkinlikleri yapılmaktadır.
1959 yılından bu yana Türkiye'de Turizm hareketlerinin öncülüğünü yapan Erdek, sahilleri ve kumsalı ile ülkemizin en güzel plajlarından birine sahiptir. 12 km. uzunluğundaki sahil şeridinde turistik otel, motel ve dinlenme tesisleri mevcuttur.
Ekonomi
Turizm başta olmak üzere, İlçenin en önemli tarımsal faaliyeti zeytinciliktir. Bunun yanı sıra kırmızı soğan üretimi ve balıkçılık da bol miktarda yapılmaktadır.
Kültür
Yunanistan'dan 1924 Lozan Mübadelesi ile göçen Pomak köyleri mevcuttur. Kendi aralarında Pomakça konuşmaya devam ediyorlar. Sütlü börek, zelnuk böreği, urus i mesu (kapama), sini pidesi, şişerka, manca, tikvinik, pitilisa, langitka, kurmidni i banik gibi Pomak yemekleri özellikle köylerde hala yapılır.
Giritlilerin de zeytin yağlı ve ot yemekleri meşhurdur. Giritli yaşlılar da kendi aralarında Girit Rumcasını konuşmaya devam ediyorlar.
Rumcadan kalan köy ve mevki isimleri hala halk arasında kullanılmaktadır.Gonya(ocaklar) ,rutya(narlı), erek (ilhanlar), dragonda (doğanlar), fatya (turanlar) köyleri gibi... Katikirman, iskafiye, polakez, apostol, kastri, palata, gedeve mevkileri gibi...
İlçe ve köylerde halk Türkçeyi Rumeli aksanıyla konuşur. Beya, be, bre, mari, eey, len, üle.. gibi hitaplar konuşurken sıkça kullanılır.
Ulaşım
- Bandırma..22 km
- Gönen......55 km
- Susurluk...62 km
- Balıkesir...107 km
- Bursa......117 km
- Antalya....627 km
- Ayvalık....190 km
Balıkesir
Türkiye'deki Körfezler - Erdek Körfezi
Balıkesir üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Hastanesi - Balıkesir
Erdek
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Balıkesir iline bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kasaba. Erdek Körfezi'nin doğusunda, Kapıdağ Yarımadası'nın güneybatı kıyısında, yarımadayı Bandırma Körfezi'nden ayıran kıstak yakınındadır (Bandırma-Erdek 22 km). Önemli bir zeytincilik ve balıkçılık merkezi olan Erdek, 30 yıldan beri turizm bakımından çok gelişmiş, yalnız Güney Marmara kıyılarının değil, bütün Türkiye'nin en canlı turizm merkezlerinden biri hâline gelmiştir. Bu yüzden, yaz aylarında nüfus birkaç kat artar. Yüzölçümü 400 km2, ilçe nüfusu 29.501, merkez nüfusu 15.916 (1997).
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
YORUMLAR