» italya'da 1922-1943 yillari arasinda etkinligini sürdüren, meslek kuruluşlarina dayanan, devlet sinirlarini genişletmeyi amaçlayan, y...
» italya'da 1922-1943 yillari arasinda etkinligini sürdüren, meslek kuruluşlarina dayanan, devlet sinirlarini genişletmeyi amaçlayan, yetkinin, tek partinin elinde toplandigi seviye
» demokratik düzenin yerine aşiri bir ulusçuluk ve baskı düzeni oluşturmayı amaçlayan öğreti
Faşizm: Genellikle toplumsal, ekonomik ve siyasal kriz dönemlerinde karizmatik liderlerin çevresinde gelişen, toplumdan topluma değişmekle birlikte temelde ırkçı ideolojilerden beslenen, baskıcı ve totaliter bir kalite taşıyan yönetim şekli. Alman diktatörü a.hitler ulusal toplumculukla, italyan diktatörü mussolini krallık rejimi içinde, ispanyol franko demokrasi perdesi altında ülkelerine faşizm uygulamışlardır.
Faşizm Nedir (Detay)
Faşizm, kurucusu Benito Mussolini sayılan, İtalyan felsefeci Giovanni Gentile'nin Benito Mussolini'den etkilenerek 1920'li yıllarda ardı ardına yayımladığı kitaplarla ilkeleri belirlenmiş siyasî bir öğreti ve yönetim sistemidir. Gentile'den yoğun olarak etkilenen ve faşizmi bir dünya görüşü olarak benimseyen İtalyan önder Benito Mussolini'nin 1922'de İtalya’da iktidara gelmesinin peşinden, Mussolini iktidarı döneminde, İtalya'da resmi ideoloji olarak yürütülmüştür. Kısa süre içinde genel anlamıyla baskıcı, otoriter rejim anlayışını betimler bir nitelemeye dönüşmüş ve nazizm başta olmak suretiyle, anti-demokratik ve otoriter ideoloji ve yönetim sistemlerinin tamamına halk tarafınca verilen genel bir isim halini almıştır.
Faşizm derslik ve cinsiyet farkı gözetmeden toplumun birlikteliğini korumak için çaba sarfeden, devletin her şeyden üstün bulunduğunu vurgulayan, tek partili, yurtsever, çok fazla milliyetçi, anti-demokratik, anti-komünist, anti-kapitalist, halkçı (popülist) ve otoriter bir sistemdir.
Kavramın kökeni Antik Roma yöneticilerinin geniş hükümet yetkisini sembolize eden ucunda balta bulunan bir çubuk demetinin ismi olan Latince fasces sözcüğünden ileri gelir. Aynı simge daha sonraları Fransız Devrimi esnasında Aydınlanma anlamında, halkın elindeki devlet enerjisini temsil etmek suretiyle kullanılmıştır. Söz mevzusu sembol bağzı değişimlerle 1926 yılından itbaren İtalya'nın resmi devlet sembolü olmuştur. Sembolün üçlü anlamı, doğrusu devlet gücü, halk mülkiyeti ve beraberlik Mussolini'nin propagandasında kullanılmıştır.
Faşizm, baskıcı rejimleri tanımlamak için kullanılan genel bir terim olmadan ilkin, aslolan olarak İtalyan milliyetçiliğini temsil eden bir ideoloji olarak ortaya atılmıştır. Fakat kendisiyle eş zamanlı olarak ortaya çıkan nazizm ve falanjizm benzer biçimde akımlar da gaye ve uygulamalar bakımından bir İtalyan ideolojisi olan faşizme yakın oldukları için faşizme bağlı siyasal hareketler olarak tanınmışlardır.
Bir rejimin faşist olarak nitelendirilebilmesi için, o rejimin ideolojisinin milliyetçi olması ve milletin varlık ve çıkarlarını her şeyin üstünde tutması gereklidir. Bu yönüyle halkçılığı da içermeli ve yalnız zenginlerin ya da işçilerin değildir, milletin tüm fertlerinin refahını sağlamayı hedeflemelidir. Bu hedefe ulaşmak için ise iktisat üstünde sıkı bir devlet kontrolü uygulamak, işçi ücretlerinin kafi olmasını sağlamak, hazzı işten çıkarmaları önlemek, yaşam pahalılığının önüne geçmek için fiyat kontrolü uygulamak benzer biçimde önlemler uygulamak faşizmin politikalarındandır. Faşizm, sınıflar arasındaki çelişkileri ortadan kaldırmayı öngörür. Bu yönde devlet eliyle korporatif sendikalar kurulur ve işçi ile işveren içinde anlaşma sağlanır. Toplumdaki yoksul ve orta sınıfın gereksinimleri devlet tarafınca en iyi şekilde karşılanır; mesela Almanya'da çıkan toprak yasasıyla köylülerin topraklarının ipotek yöntemiyle ellerinden alınmasının önüne geçilmiş ve fırsatçı sermayenin köylüyü sömürmesi engellenmiştir.
Faşizmin gayesi bir toplumu birlik-beraberlik, ulusal değerler, tarih bilinci, vatan-bayrak-devlet üçlemesi, halkçılık ve devletçilik benzer biçimde anlayışların altında bütünleştirmektir. Yurtsever ve milliyetçi olmakla beraber -özellikle de nazizmde- ırkçı boyutlara varabilmektedir. Milliyetçi ya da ırkçı fikirlerin benimsenmesi ülkelere bakılırsa değişmektedir; mesela İtalyan faşizminde "İtalyan vatandaşlığı" terimi ön plandayken, Alman nazizminde ise "Alman kanı taşıma" düşüncesi ön plandadır. Mussolini'nin doktrininde vatandaşlık terimi vurgulanırken, Hitler'in doktrininde ise kan bağı vurgulanmaktadır. İtalyan faşizmi milliyetçidir, Alman nazizmi ise ırkçıdır.
Faşist yönetimlerin başa geçmesi Almanya ve İtalya'da demokratik yollarla gerçekleşmişken, İspanya'da ise iç harp sonucunda gerçekleşmiştir. Baskıcı bir rejim olsa dahi yönettikleri ülke halkının pek çok tarafınca desteklenmişlerdir. 1922'de Benito Mussolini İtalya kralı tarafınca başbakan olarak atanmış, 1924 seçimleri sonucunda ise % 61.3 oy alıp Faşist Parti'nin iktidarda kalması kesinleşmiştir. Almanya'da 1933'te meydana getirilen demokratik seçimlerin sonucunda Nazi Partisi % 43.9 oy alıp iktidara gelmiş, Adolf Hitler başbakan olmuştur. Faşist yönetimlerin başta bulunmuş olduğu Almanya ve İtalya'da ekonomik, siyasal, askeri, sanat içerikli ve kültürel alanlarda ilerlemeler kaydedilmiştir. Fakat bu ilerlemeler II. Dünya Savaşı'nın sonunda yok olmuş ve faşist yönetimler devrilmiştir.
Faşizmin Özellikleri
İdeoloji ve Maksatlar
Faşizmde toplumsal yaşamın tüm alanlarını kapsayan bir tek ideoloji bağlayıcı olarak duyuru edilir. Gerek devlet gerekse de iktidarın dünya görüşüne bakılırsa ve önder ilkesine bakılırsa örgütlenir ve belirlenir. Basın ve gösterim müesseselerinin mevcut ideolojiye bakılırsa yayınlar yapması zorlanır. Hakim görüşe zıt düşünceler ve muhalif seslerin çıkması türlü baskı unsurlarıyla önlenir. Aykırı gösterim yapanlar sansürlenir, kapatılır ya da başka türlü yollarla engellenmeye çalışılır. Bu şekilde hakim düşüncenin karşısına değişik fikirlerin çıkmasının önüne geçilmiş olunur ve tek tip fikir, toplumda baskın hale getirilir. Faşizmin boyutu, bu koşulların ne kadarının somut olarak uygulamaya geçirildiğiyle doğru orantılıdır.
Önder ilkesi: Bu ilkeye bakılırsa toplumsal yaşamın tüm alanlarını kapsayan bir tek ideoloji bağlayıcı olarak duyuru edilir. Gerek devlet gerekse de yönetim dünya görüşüne bakılırsa ve önder ilkesine bakılırsa örgütlenir ve belirlenir. Aynı şekilde işletmelerde de patron ve işçi içinde işletme yöneticisinin iktidarına dayalı bir ilişki kabul edilir.
Milliyetçilik ve Vatanseverlik: 19. yüzyıl süresince yükselen milliyetçilik 20. yüzyılda türlü ve çok fazla boyutlara varmıştı. Faşizmde milliyetçilik en ön plandadır ve temel ideolojidir. Vatanseverlik ve ulusal değerler her fırsatta vurgulanmaktadır.
Antisemitizm ve Irkçılık: İtalyan faşizminin özünde ırkçılık yoktur, milliyetçilik ve vatanseverlik vardır. Fakat Alman nazizminde ise katı bir ırkçılık vardır.
Popülizm, Antikomünizm ve Antikapitalizm: İtalyan faşizmi ve nazizmde popülizm ön plandadır. Kapitalizm tümüyle ya da zararı olan yönleriyle reddedilir. Korporatif iktisat uygulamaya konur. Komünizm, faşizmin düşman ideolojisi kabul edilir. Bunun sebebi komünizmin faşizme ideolojik olarak ters düşmesidir.
Hukukun işlevselleştirilmesi.
Rejim karşıtlarının ve aşağı görülen halk gruplarının idam edilmeleri ve/ya da öldürülmelerinin haklı görülmesi ve bir devlet politikası olarak yürütülmesi.
Bir ulusa, kültüre ya da “ırka†üye insanların toplumun geri kalanı üstünde üstün oldukları iddiası. Bu yaklaşım bununla birlikte önder ilkesinde de ifadesini bulur. Belirgin bir şahıs başka herkesten ve topluluktan daha isabetli kararları alabilir durumdadır.
Otoriter iktidar şekilleri ve çoğunlukla totaliter bir sistem. Totalitarizm Alman ve İtalyan faşizmlerinde ön plandayken, Avusturya faşizmi ve falanjizmde vurgulu değildir.
Toplumsal Darwinizm: Daha çok nazizmde görülür. En iyinin ayıklanması ve egemenliğine dayalı cemiyet anlayışı. Kısaca aryan ırk, başka bir deyişle üstün ırk teriminin devlet yapısında ve toplumsal yapıda etkili olmasıdır.
Karşıtlar
Komünizm: Bilhassa Sovyet Devrimi ve komünizmin Avrupa’ya yayılacağı korkusu faşist liderler tarafınca çoğunlukla liberal ve muhafazakâr gruplarla ittifak oluşturmak suretiyle dile getirilmiştir.
Liberalizm ve Demokrasi: Demokrasi; özgürlük ve çoğulculuk fikirleri ile, devlet, iktisat ve hususi iyelik arasındaki ayrımda faşizmi mühim bir düşman olarak görür.
Muhafazakârlık: Faşist hareketler çoğunlukla muhafazakâr özellikler taşısalar da kendilerini devrimci olarak gören faşistler muhafazakârlarda laik vitalizmin ve “yeni insan†düşüncesinin düşmanlarını görürler.
Şžekilsel ve Örgütsel Özellikler
Devlet içinde ve yanında başka bir devlet olan silahlı gizli saklı servisin merkezi önemi. Kendi taraftarlarının nezaret altında tutulması.
Militarizm: Ekonomik yaşam da dâhil olmak suretiyle toplumsal yaşamın militarize edilmesi. Militer kitle yürüyüşleri ve büyük gösteriler faşizmin en mühim görünüşleridir.
Bilimlerin taraflılık yasasının egemenliği altına alınması.
Kitle seferberliği, parti propagandası yöntemiyle toplumsal alanın ve kitle haberleşme-iletişim araçlarının tekelleşmesi uğraşı.
Toplumun devamlı kışkırtılması, devrimci duyuru edilen mevzular lehine mecburi coşkunluk.
Kolektivizm: Halkın kitle olarak anlaşılması. Mussolini’nin stato totalitario kavramından bu yana faşist anlayış hususi yaşama kadar toplumsal yaşamın her faaliyetinde hak iddia eder. Aile çocuklarla halk birliğine katkı meydana getirecek olan davadaşlık birliği olarak düşünülür.
Pasifizmin aşağılanması. Bunun yerine hareket ismi altında militarizmin ve savaşın yüceltilmesi.
Politik karşıtın ortadan kaldırılması eğilimi. Faşizme bakılırsa karşıt düşmandır ve bir an ilkin yok edilmelidir. Bu söylem esas olarak kitlelerin faşist yönetime örgütlenmesi amacıyla kullanılır.
Parti milisleri. Paramiliter çeteler.
Estetikleştirme ve mistikleştirme. Bilhassa ulusun kendi geçmişine yönelik mistikleştirilmiş bir idrak.
Yiğitliğe, kahramanlığa ve savaşçılığa vurgu. Ataerkil yapıların yüceltilmesi.
Gençliğin vurgulanması. Gençliğin dinamizminin harp taraftarlığıyla ilişkilendirilmesi.
Kimi ülkelerde bir taraftan monarşi ve ruhban derslik önderliğine yönelik vurgu, ama başka taraftan dini unsurların yerini alan ilerleme ve teknoloji inancı.
Bu özellikler kimi zaman milliyetçilik, militarizm ve şovenizmden oluşan Üç Sütun Modeli ile özetlenir. Fakat bu bir taraftan da faşist ideolojilerin başka temel özelliklerinin göz ardı edilmesine neden olan bir indirgeme olarak eleştirilir.
Faşist hareketler ortalama olarak tüm Avrupa vatanlarında ve bir sürü Latin ABD ülkesinde vardır. İspanya İç Savaşı’nda (1936-1939) Francisco Franco yönetimindeki falanjlar İtalya ve Almanya desteği sonucu iktidara gelmişler ve 1975’e kadar iktidarlarını devam ettirmişlerdir. İspanya’da António de Oliveira Salazar Estado Novo ile faşist bir rejim kurmuştur. Avusturya’da Almanya’yla birleşmeye karşı çıkan Avusturya Faşizmi rejimi kurulmuştur. II. Dünya Savaşı esnasında Almanya Hırvatistan’daki Almanya Rejimi benzer biçimde pek çok faşist harekete yardım etmiştir.
Iktisat
Hem kapitalizmi, hem de komünizmi reddeden bir öğreti olan faşizmin iktisat politikası korporatizm adlı sistemdir. Korporatizm, toplumu organizmacı bir gözle görmenin bir sonucu olarak her kesimin tüm faaliyetlerinin amacını dayanışma ve ortak çıkara indirgeyen politik bir yaklaşımdır. Tahmin edileceği benzer biçimde burada değişik kesimlerin farklılıkları ama ortak çıkar ya da devletin faydası ekseninde okunduğu müddetçe yaşayabilir. En tipik örneği Mussolini periyodu İtalya uygulamasıdır. Korporatif iktisat ile İtalya'daki işsizlik azalmış ve ulusal gelir terfi etmiştir.
İşçi ile işveren, emek ile ana para benzer biçimde içinde sorunların bulunmuş olduğu ekonomik tarafların ve toplumsal sınıfların arasındaki problemleri faşist devlet uzlaşma yöntemiyle çözmeye çalışır. Mesela İtalya'da devlet tarafınca kurulan ve Faşist Parti'ye bağlı olan sendikalar yöntemiyle İtalyan emekçilerinin hakları savunulmuş ve sermayenin işçi sınıfını ezmesinin önüne geçilmiştir. Ana para sahiplerinin toprak ağalığı yapması yasaklanarak her şey devlet nezaretinde tutulmuş, ülkenin emekçi sınıfı olan işçilerle sermayeyi elinde bulunduran işverenlerin dayanışma içinde bulunması sağlanmıştır. Faşist sistemde devlet her şeyden üstün olduğundan sermayeyi elinde bulunduran varlıklı iş adamları Faşist Parti mensuplarına söz geçiremiyor, böylelikle ana para devletin oluyor; bu ana para de halkın çıkarına kullanılıyordu.
Faşist sistemin korporatist iktisat politikaları yardımıyla İtalyan halkı refaha kavuşmuş ve sınıflar arasındaki problemler ortadan kalkmıştır. Çünkü faşist yönetim belirgin bir sınıfı değildir, tüm ülkenin çıkarlarını düşünen politikalar uyguluyordu. Faşizmin iktisat politikası daha çok orta derslik tarafınca desteklenmiştir.
1933'ten itibaren Nazi Partisi'nin idaresinde bulunmuş olan Almanya'da da İtalya'dakine benzer devletçi uygulamalar yürürlüğe konulmuştur. Tek parti olan Nazi Partisi'ne bağlı sendikalar kurularak Alman emekçisinin hakları savunulmuştur. En büyük sendika kuruluşu Alman Emek Cephesi'ydi. Naziler, varlıklı Yahudi iş adamlarına karşı tavır alıp hem Alman emekçilerini korumaya çalışmış, hem de Alman ana para sahiplerini Yahudilere karşı kuvvetli kılmak için çabalamıştır. Yahudilerin tüm haklarının alındığı Nürnberg Yasaları'nın çıkmasıyla beraber Yahudi iş adamlarının şirketlerine devlet tarafınca el konulmuştur. Yahudiler her türlü meslekten alıkonularak yerlerine işi olmayan Almanlar getirilmiş ve işsizlik hızla azalmaya adım atmıştır. Nazi Partisi iktidara ulaşmadan önce % 15'i bulan işsizlik nazi döneminde % 0'a kadar inmiştir.
YORUMLAR