Gap Projesi'nin Türkiye ekonomisine katkıları nelerdir? Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) , Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin F...
Gap Projesi'nin Türkiye ekonomisine katkıları nelerdir?
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Fırat ve Dicle ırmakları havzasındaki Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin Batman, Şırnak ve Siirt illeri topraklarında yer alan, enerji üretimine ve sulamaya yönelik projeler bütününe verilen ad. Bir dizi altyapı yatırımını içermesi yanında önemli ekonomik, toplumsal ve kültürel boyutları da olan GAP, Türkiye tarımsal topraklarının yaklaşık yüzde 10'unu, ülke nüfusunun ise yüzde 9'unu içeren bir bölgeyi kapsamaktadır.
Geçmişi, 1930'larda başlatılan Keban Barajı ön hazırlıklarına değin uzanan GAP, fiziksel altyapı olarak 13 büyük projeden oluşmakta, 22 baraj ve 19 hidroelektrik santralın yapılmasını öngörmektedir. Projeler tamamlandığında, hidroelektrik enerji üretiminde 27,3 milyar kW-sa artış sağlanacak (1991'de hidroelektrik enerji üretimi 22,7 milyar kW-sa), sulanan tarım alanları 1,6 milyon ha artacaktır (1992 başında sulanan tarım alanları 1,7 milyon ha). Sulama tesislerinin tamamlanması, ayrıca pompayla sulamayı ve bunun için de 86 pompa istasyonunun yapımını gerektirmektedir. Ocak 1990'da su tutmaya başlayan Atatürk Barajı'nın sularını Harran ve Ceylanpınar ovalarına akıtacak olan iki sulama tünelinden birinin delme işlemleri tamamlandı.
26'şar kilometrelik uzunluklarıyla bu tüneller dünyanın en uzun sulama tünelleri olacaktır. Şanlıurfa-Harran ve Mardin-Ceylanpınar ovaları dışında, Gaziantep, Şanlıurfa Adıyaman, Kâhta, Besni, Kaysun, Diyarbakır Havzası, Nusaybin ve Silopi- Cizre ovaları da sulama projesinden yararlanacaklardır. GAP kapsamında olan bölgede halen yaklaşık 65 bin hektarlık tarım alanı sulanmaktadır.GAP'ta kullanılacak yerüstü su larını esas olarak Fırat ve Dicle akarsuları ile bunlara bölge sınırları içinde ve dışında katılan kollar oluşturmaktadır. Fırat'ın, Atatürk Barajı'nın inşa edildiği yerdeki yıllık ortalama debisi 26,6 milyar m3'tür. Bu miktar Birecik yakınlarında 30 milyar m3'e ulaşmaktadır. Dicle'nin debisi ise, Ilısu baraj yeri yakınlarında 15 milyar m3'e varmaktadır.Ayrıca, Ceylanpınar, Diyarbakır, Harran, Suruç ve Gaziantep ovalarında 1.616 milyon m3'lük yeraltı su kaynağı saptanmıştır.
DEVAMI
Türkiye'de üretilen ürünlerin ülke ekonomisine ve toplumumuza katkıları nelerdir?
Gap'ın Türkiye ekonomisine katkısı nedir?
GAP projesi öncesinde ve sonrasında bölgedeki değişimler nelerdir?
Temel hedefi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yaşayan vatandaşlarımızın gelir düzeyi ve hayat standardını yükselterek, bu bölge ile diğer bölgeler arasındaki gelişmişlik farkını ortadan kaldırmak, kırsal alandaki verimliliği ve istihdam imkanlarını artırarak, sosyal istikrar, ekonomik büyüme gibi milli kalkınma hedeflerine katkıda bulunmak olan GAP, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesidir. Proje alanı Fırat ve Dicle nehirlerinin oluşturduğu havzada olan ve tarihte Yukarı Mezopotamya olarak bilinen ovalarda yer alan 9 ili kapsamaktadır. (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak)
l970'lerde Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki sulama ve hidroelektrik amaçlı projeler olarak planlanan GAP, l980'lerde çok sektörlü, entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür. Proje, sulama, hidroelektrik, enerji, tarım, kırsal ve kentsel altyapı, ormancılık, eğitim ve sağlık gibi sektörleri kapsamaktadır. Su ları programı 22 baraj, l9 hidroelektrik santrali ve l.7 milyon hektar alanda sulama sistemleri yapımını öngörmektedir. Toplam maliyeti 32 milyar ABD doları olan Proje'nin, enerji santrallerinin toplam kurulu gücü 7476 MW olup yılda 27 milyar kilovat/saat enerji üretimi öngörülmektedir.
Bugün geldiği nokta itibariyle proje, gelecek kuşaklar için kendilerini geliştirebilecekleri bir ortam yaratılmasını amaçlayan, sürdürülebilir insani kalkınma felsefesi üzerine kurulmuştur; kalkınmada adalet, eşitlik, katılımcılık, insan larının geliştirilmesi çerçevesinde çevresel, mekansal, ekonomik, sosyal ve sulamada sürdürülebilirlik GAP'ın temel vizyonunu oluşturmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti'nin uyguladığı bölgesel kalkınmaya yönelik en büyük ve kapsamlı proje olan Güneydoğu Anadolu Projesi için önemli aşamalara ulaşılan bir dönem geride bırakılmıştır. Proje finansal açıdan %40'ları aşan bir gerçekleşme oranına ulaşmıştır. GAP enerji sektöründe %73'e, tarım sektöründe ise %ll'e varan bir gerçekleşmeyi sağlamış bulunmaktadır. Çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmada, su larının değerlendirilmesi amacıyla başlatılan Güneydoğu Anadolu Projesi, süreç içinde, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ni çağlar öncesindeki mamur ve müreffeh konumuna getirmeyi ve bu konumu yüzyıllarca muhafaza etmeyi amaçlayan, gerek teknik gerekse ekonomik ve sosyal donanımını bu kutsal amaca hasreden bir proje olma noktasına ulaşmıştır.
Proje'nin sosyal boyutuna verilen önemin her geçen gün artması, GAP'ı uluslararası platformlarda “Sürdürülebilir insani gelişmeâ€ye örnek gösterilen bir noktaya taşımıştır.
GAP, günümüzde insan unsurunu ön planda tutan katılımcı ve sürdürülebilir ekonomik ve insani gelişme modelini benimsemiş uygulamaları ile ulusal ve uluslararası kamuoyu tarafından artık bu özellikleriyle de bilinen ve izlenen bir proje haline gelmiştir.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) dünyadaki örnekleriyle karşılaştırıldığında kapladığı coğrafi alan, fiziksel büyüklükleri ve hedefleri açısından iddialı bir projedir.GAP ülkemizin yörece az gelişmiş bölgelerinden birisi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki 9 ilde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak) uygulanmakta olan, çok sektörlü entegre bir bölgesel kalkınma projesidir. Entegre niteliğiyle Proje, sadece barajlar, hidroelektrik santralleri, sulama yapıları gibi fiziksel yatırımlarla sınırlı kalmayıp, bunların yanında ve birbiriyle eşgüdüm içinde tarımsal gelişme,sanayi, kentsel ve kırsal altyapı, haberleşme, eğitim, sağlık, kültür, turizm ve diğer sosyal hizmetler gibi sosyo-ekonomik sektörlerin geliştirilmesine yönelik yatırım ve etkinlikleri de içermektedir.
GAP giderek önem kazanan bölgeler arası eşitsizliklerin giderilmesini hedefleyen devletin genel politikası çerçevesinde kendi hedeflerini oluşturmuştur. GAP, az gelişmiş bölgelerdeki kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılmasının kendi başına ekonomik büyüme, toplumsal istikrar ve ihracatın teşviki gibi ulusal hedeflere katkıda bulunacağına ilişkin devlet politikası ile örtüşmektedir. Nitekim GAP kalkınma hedefleri incelendiğinde, bu gerçek açıkça ortaya çıkmaktadır.
GENEL KALKINMA HEDEFLERİ
Ekonomik yapıyı geliştirerek GAP Bölgesi'ndeki gelir düzeyini yükseltmek ve böylece GAP Bölgesi ve diğer bölgeler arasındaki gelir farklılığını azaltmak,kırsal alandaki verimliliği ve istihdam olanaklarını artırmak, GAP Bölgesi'ndeki büyük kentlerin
nüfus emme kapasitesini arttırmak, bölge larının etkili kullanımı yoluyla, kendi başına ekonomik büyüme, sosyal istikrarın ve ihracatın teşviki gibi ulusal amaçlara katkıda bulunmaktır.
TARIMSAL KALKINMA
Tarımsal verimliliğin artırılması ve çiftçilik faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi yoluyla kırsal bölgelerdeki gelir düzeyini yükseltmek, tarımsal sanayilere yeterli girdi sağlamak, istihdam olanaklarını artırarak kırsal nüfusun dışa göç etme eğilimini en aza indirmek, ihraç edilebilir ürünlerin üretilmesine katkıda bulunmaktır.
SINAİ KALKINMA HEDEFLERİ
ir yandan GAP Bölgesi'nin ekonomik kalkınmasında itici bir güç rolü oynayarak, diğer yandan eğitim, öğretim ve teknolojik gelişme için talep yaratıcısı rolünü oynayarak GAP Bölgesi'nin imajını, toplumsal refahını ve halkın motivasyonunu geliştirmek,yüksek gelirli istihdam olanaklarını genişleterek, bölgelerarası eşitsizliklerin giderilmesine katkıda bulunmak,ihracatın teşviki ve döviz gelir ve tasarruflarının arttırılması konusundaki ulusal amaçlara katkıda bulunmaktır.
AP PLANLAMA YAKLAŞIMI
GAP Master Plan'ın ortaya koyduğu hedeflerden de anlaşılacağı gibi; Bölge ekonomisini geliştirmeyi, Bölgede yaşayan vatandaşlarımızın gelir düzeyini artırmayı hedefleyen GAP, ülke ekonomisine de önemli katkılarda bulunacak bir proje niteliğindedir.GAP iki yaklaşıma sahiptir. Bunlardan birincisi entegre planlama yaklaşımı, diğeri ise sürdürülebilir kalkınma felsefesidir.
Bu iki yaklaşım birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Entegre yaklaşım, farklı kesimlerin (tarım, sanayi, eğitim, sağlık vb. kesimler) bir arada ve eşgüdüm içinde ele alınmasını içermektedir. Sürdürülebilir kalkınma ve insani gelişme böyle bir yaklaşımın ayrılmaz bir parçası ve sonucu olarak ortaya koyulmakta, tüm kalkınma gayretlerinin merkezini “insan†oluşturmaktadır. Bu yönüyle, GAP salt ekonomik büyüme hedefine yönelmiş bir proje olmayıp, bir toplumsal dönüşüm projesi hüviyetini kazanmaktadır. Tarımsal gelişmeye paralel olarak bireylerin gelir düzeylerinin yükseltilmesi, üretim tüketim ilişkilerinin farklılaşması sosyal ilişkilere, yaşam biçimine yansıyacak, sosyal gelişme ve değişmeyi etkileyecektir. 0 nedenle GAP'ın sosyal boyutunun ayrı bir odakta ele alınıp sosyal politika hedeflerinin bu odakta geliştirilmesine gerek duyulmuştur. Çünkü söz konusu değişimi yönlendirmek, ortaya çıkacak boşlukları doldurmak, karşılanamayan ihtiyaçları karşılamak, yeni ekonomik ve sosyal düzene bireylerin uyumunu sağlamak, değişmeyi teşvik etmek ve hızlandırmak için mevcut durumun saptanmasına, değişme potansiyelinin ve eğilimlerin tanımlanmasına, ihtiyaç talep ve sorunların değerlendirilmesine gerek vardır.
Bu nedenle sosyal politika hedeflerini gerçekçi olarak saptamak için bazı sosyal araştırmalar yapılmıştır. Bunlar:
1. GAP Bölgesi Toplumsal Değişme Eğilimleri Araştırması
2. GAP Bölgesi Nüfus Hareketleri Araştırması
3. GAP Bölgesi'nde Kadın Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu Araştırması
4. GAP Bölgesi Baraj Göl Aynası Altında Kalacak Yörelerde İstihdam ve Yeniden Yerleştirme Sorunları Araştırması
5. GAP Sulama Sistemlerinin İşletme-Bakım ve Yönetimi Projesidir.
Projelerin amacı, bir yandan bölgenin toplumsal ve kültürel yapısına, halkın ekonomik beklenti ve demografik eğilimlerine ilişkin bilgi toplamak, öte yandan toplum katılımını harekete geçirmek ve farklı toplum kesimlerini (kadınlar, göçerler, topraksızlar, kent yoksulları, vb.) kalkınma sürecine bütünleştirerek, bu değişik kesimler arasındaki sosyo-ekonomik düzey farklılıklarını azaltmanın yollarını belirlemek ve bu bilgiler ışığında somut eylem planları geliştirerek uygulayıcı kurum ve kuruluşların dikkatine sunmaktır.
Toplumsal alanda yapılan araştırmaların bulguları ışığında geliştirilen “GAP Sosyal Eylem Planı†toplumsal kalkınma politikaları, stratejiler ve uygulanacak program ve projeler konusunda, toplumsal kalkınmaya ilişkin bir ana çerçeve oluşturmuştur. Bu çerçevenin içeriğindeki kalkınma alanları; örgütlenme ve katılım, nüfus hareketleri ve yerleşme, eğitim, sağlık, tarımsal yayım, istihdam, mülkiyet ve arazi kullanımı olmak üzere yedi konu başlığı altında ele alınmaktadır.
GAP SOSYAL POLİTİKA HEDEFLERİ
Ortaya çıkan genel durumun iyileştirilmesi, kalkınma sürecinin hızlandırılması ve sorunlara çözüm getirmek amacıyla hazırlanan GAP Sosyal Eylem Planı'nın temel ilkeleri şunlardır:
· GAP çerçevesinde doğa ve insan larının geliştirilmesi amacıyla yürütülen planlama, uygulama, izleme ve değerlendirmeler yöre insanının katkısı ile yapılacaktır.
· Temel lara ulaşılabilirliği sağlayacak ve ların verimliliğini artıracak önlemler alınacaktır.
· Kamu, yerel ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği yapılarak, kurumların insan gücü ve diğer potansiyelinden (finansman, araç-gereç, teknik bilgi vb.) yararlanılacaktır.
· Kadın ve genç nüfusa öncelik verilecektir.
GAP Sosyal Eylem Planı'nda öngörülen politika hedefleri farklı sektörler itibariyle aşağıdaki gibi oluşturulmuştur:
Hedef 1: Toplumsal Yapı
Geleneksel örgütlenmelerden kalkınmaya engel olanların ortadan kaldırılmasını hızlandırıcı çağdaş örgüt ve kurumların etkinliğini arttırmak.
Bölgede yerel alt kültürlerin ve ulusal kültürün olumlu bir sentezini sağlayacak kültür kurumlarının etkinliklerinin yoğunlaştırılacağı bir altyapı oluşturmak.
Kalkınma sürecindeki değişmeler göz önüne alınarak aile birliğini desteklemek, aile içi demokratik ilişkileri güçlendirmek.
Hedef 2: Tarım Sektörü
Tarımsal yayımın sahadaki uygulamalarında, faaliyetlerin çiftçi örgütleri, özel ve gönüllü kuruluşlara bırakılması suretiyle yayımda etkinliği artırmak. Kamunun yayımdaki görevini, bu kuruluşlarca yapılan uygulamaları destekleme ve kalite kontrolünü yapmaya kaydırmak. Kamunun eğitsel alandaki yatırımlarını tarımsal araştırma, temel eğitim, teknik ve mesleki eğitimde yoğunlaştırmak.
Tüm çiftçilerin kendi koşullarına uygun kaliteli bilgiye ulaşabilmelerini sağlamak.
Bölgede dinamik ve verimli tarımsal gelişmeyi engelleyici ürün desenleri, üretim ilişkileri, mülkiyet yapısı ve istihdamdaki aksaklıkları gidermek.
Bölgedeki tarım işletmelerinin verimli hale getirilmesi için optimum büyüklükler saptayarak işletmeleri bu büyüklükten uzaklaştıran eğilimleri ortadan kaldırıcı önlemler almak. Çayır ve mera gibi ortak kullanım alanlarının korunması yolunda önlemler almak.
Hedef 3: İstihdam
Bölgede ülke ortalamalarının üstünde olan kayıtlı işsizlik oranını azaltmak. Bölgeden daha önce göç etmiş olanlar başta olmak üzere sermaye sahibi ve nitelikli işgücünün Bölgeye dönmesini özendirmek.
Kadının istihdamını engelleyici uygulamaların kaldırılması ve istihdama katılımının özendirilmesi yolunda önlemler almak.
Bölgede toplam geliri artırıcı ve gelirin dengeli dağılımını sağlayıcı ekonomik ve sosyal önlemler almak.
Yerinde istihdam yaratacak tarıma dayalı ve tarım dışı sanayi ve örgütlenmeleri desteklemek. Bölgedeki doğal ve kültürel zenginlikleri, istihdam ve gelir artırıcı üretken yatırımlara yönlendirmek,teknoloji seçiminde verimlilik ve üretkenlik yanında, istihdam, sağlık ve çevre boyutlarını da göz önüne almak.
Hedef 4: Eğitim Sektörü
Bölgede eğitim düzeyini özellikle kız çocuğu ve kadınlar lehinde, yükseltici önlemler almak. Eğitim olanaklarının, nüfusun bütün kesimlerine yaygınlaştırılmasını sağlamak.
Bölgede okuma-yazma ve okullaşma oranlarını en azından Türkiye ortalamasına yükseltmek.
Yaygın ve örgün eğitimin işlevselliğini artırarak bu doğrultuda olanaklar geliştirmek.
Bölgede örgün ve yaygın eğitimin etkinliğinin artırılması için okul öncesi eğitim programları açılması ve yaygınlaştırılmasını sağlamak.
Nüfusun büyük bölümünü oluşturan genç nüfusu kısa ve orta vadede ekonomide etkin kılıcı, mesleki ve teknik eğitim programlarına önem vermek.
Bölgede, gelişme ve çağdaşlaşma süreçlerine katılmamış olan kadınların eğitim ve sağlık düzeylerinin ve sosyal statülerinin yükseltilmesine özel önem vermek.
Hedef 5: Sağlık Sektörü
Bebek ve çocuk ölüm oranları ile doğurganlık oranlarının en azından ülke ortalamalarına yaklaştırıcı önlemler almak.
Koruyucu sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak ve halkın bu hizmetlere ulaşabilirliğini artırmak.
Bölgede sulamanın yaygınlaşmasıyla ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını önceden tespit ederek önlenmesine yönelik tedbirler almak.
Hedef 6: Nüfus
Kalkınma hızı ile nüfus artışı arasındaki dengeyi dikkate alan, sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun bir nüfus politikası izlemek.
Nüfus hareketlerini, bölgenin toplumsal ve ekonomik potansiyellerinin geliştirilmesi yönünde teşvik etmek.
Bölgesel kalkınmanın etkili bir biçimde gerçekleşebilmesi için nüfusun merkez köylerde ve orta büyüklükteki kentlerde yoğunlaşmasını sağlayacak özendirici önlemler almak.
Hedef 7: Yerleşim
Toplumsal ve ekonomik gelişmelerin bir sonucu olarak yaşam alanları daralan göçer ve yarı-göçer toplulukları yerleşik hayata geçirmek.
Baraj yapımından etkilenecek nüfusun yeniden yerleştirilmesinde, toplumsal, kültürel ve ekonomik kalkınma ilkelerini gözetmek.
Bu mesaj 'en iyi cevap' seçilmiştir.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Fırat ve Dicle ırmakları havzasındaki Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin Batman, Şırnak ve Siirt illeri topraklarında yer alan, enerji üretimine ve sulamaya yönelik projeler bütününe verilen ad. Bir dizi altyapı yatırımını içermesi yanında önemli ekonomik, toplumsal ve kültürel boyutları da olan GAP, Türkiye tarımsal topraklarının yaklaşık yüzde 10'unu, ülke nüfusunun ise yüzde 9'unu içeren bir bölgeyi kapsamaktadır.
Geçmişi, 1930'larda başlatılan Keban Barajı ön hazırlıklarına değin uzanan GAP, fiziksel altyapı olarak 13 büyük projeden oluşmakta, 22 baraj ve 19 hidroelektrik santralın yapılmasını öngörmektedir. Projeler tamamlandığında, hidroelektrik enerji üretiminde 27,3 milyar kW-sa artış sağlanacak (1991'de hidroelektrik enerji üretimi 22,7 milyar kW-sa), sulanan tarım alanları 1,6 milyon ha artacaktır (1992 başında sulanan tarım alanları 1,7 milyon ha). Sulama tesislerinin tamamlanması, ayrıca pompayla sulamayı ve bunun için de 86 pompa istasyonunun yapımını gerektirmektedir. Ocak 1990'da su tutmaya başlayan Atatürk Barajı'nın sularını Harran ve Ceylanpınar ovalarına akıtacak olan iki sulama tünelinden birinin delme işlemleri tamamlandı.
26'şar kilometrelik uzunluklarıyla bu tüneller dünyanın en uzun sulama tünelleri olacaktır. Şanlıurfa-Harran ve Mardin-Ceylanpınar ovaları dışında, Gaziantep, Şanlıurfa Adıyaman, Kâhta, Besni, Kaysun, Diyarbakır Havzası, Nusaybin ve Silopi- Cizre ovaları da sulama projesinden yararlanacaklardır. GAP kapsamında olan bölgede halen yaklaşık 65 bin hektarlık tarım alanı sulanmaktadır.GAP'ta kullanılacak yerüstü su larını esas olarak Fırat ve Dicle akarsuları ile bunlara bölge sınırları içinde ve dışında katılan kollar oluşturmaktadır. Fırat'ın, Atatürk Barajı'nın inşa edildiği yerdeki yıllık ortalama debisi 26,6 milyar m3'tür. Bu miktar Birecik yakınlarında 30 milyar m3'e ulaşmaktadır. Dicle'nin debisi ise, Ilısu baraj yeri yakınlarında 15 milyar m3'e varmaktadır.Ayrıca, Ceylanpınar, Diyarbakır, Harran, Suruç ve Gaziantep ovalarında 1.616 milyon m3'lük yeraltı su kaynağı saptanmıştır.
DEVAMI
Türkiye'de üretilen ürünlerin ülke ekonomisine ve toplumumuza katkıları nelerdir?
Gap'ın Türkiye ekonomisine katkısı nedir?
GAP projesi öncesinde ve sonrasında bölgedeki değişimler nelerdir?
YORUMLAR