Gazel Nedir ? Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır. Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenced...
Gazel Nedir ? Gazelin kelime anlamı ahu, ceylan ve kuru yapraktır. Güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, şaraptan, eğlenceden söz eden Divan Edebiyatı nazım şeklidir. Türk Divan Edebiyatı'nda; çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir. Neredeyse aruz'un her kalıbıyla yazılır. Birinci beyit kendi içinde kafiyeli, öteki beyitlerin birinci mısraları özgür, ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir. Kafiye düzenini şematik olarak belirtmek gerekirse aa / ba / ca / da / ea / fa şeklinde ifade etmek mümkündür. Gazellerde beyitler içinde mana birliği olabileceği şeklinde, her beyit ayrı bir mevzuyu işlemiş de olabilir. Gazellerin Özellikleri
1 - Gazel divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir.
2 - Önceleri arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adında olan bir kısmı iken sonrasında ayrı bir şekil halinde gelişmiştir.
3 - Gazelin beyit sayısı 5-15 içinde değişmiş olur. Daha çok beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir.
4 - Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adını alır.
5 - Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri özgür ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur.
6 - Birden fazla mussarra beytin bulunmuş olduğu gazel "zü'l-metali", her beyti musarra olan gazel ise "müselsel" gazel adıyla bilinir.
7 - İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir).
8 - Son beyitten öncekine "hüsn-i makta" (son beyitten güzel olmalı gerekir).
9 - Gazelin en güzel beyti ise "beytü'l-gazel" ya da "şah beyit" adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası mühim değildir.
10 - Bazı gazellerin matlasını oluşturan dizelerden birinci ya da ikincisinin matlasının ikinci dizesi olarak yenilenmesine "redd'i-matla" denir.
11 - Şžair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-i" maktada söyler. bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anılır.
12 - Şžairin mahlasını tevriyeli kullanmasına "hüsn-i tahallüs" de mısra ortalarında uyak bulunan gazele musammat, sonu getirilmemiş ya da beyit sayısı 5’in altında bulunan gazellere de "natamam" gazel denir.
13 - Başka şairlerin birkaç mısra ilave ederek bend biçimine dönüştürdüğü gazellere "tahmis", "terbi" adı verilir.
14 - Tüm beyitlerinde aynı düşüncenin ele alındığı gazeller "yekahenk gazel" denir.
15 - Her beyti evvelkinden ustalıklı halde söylenmiş gazeller de "yekavaz gazel" olarak adlandırılır.
16 - Gazeller konularına bakılırsa de çeşitli isimlerle tanımlanır. Aşka ilişkin acı, mutluluk şeklinde içli duyguların dile getirilmiş olduğu gazeller "aşıkane", içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma şeklinde mevzularda yazılanlara "rindane" denir. Aşıkane gazellere en iyi örnek fuzûlî’nin gazelleri, rindane gazellere en iyi örnek ise bâkî’nin gazelleridir.
17 - Bayanları ve ten zevklerini mevzu edinen gazeller ise, mesela nedîm’in gazelleri, "şuhane"denir.
18 - Öğretici nitelikli gazellere, mesela nâbî’nin gazelleri, "hakimane gazel" denir.
19 - Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır.
20 - Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
21 - Gazel, türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafınca doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle bölme olarak da bilinir.
22- İlk beyit kendi içinde kafiyelidir. Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir; aa, ba, ca, da, ea, fa
23- Gazelin ilk beytine matla(doğuş yeri) denir.
24- Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir.
25- Şžairin isminin geçmiş olduğu beyte taç beyit denir.
26- Gazelin en güzel beytine beytü’l-gazel denir. Bu beyte Şžah beyit de denir.
27- Gazelde genel anlamda anlam bütünlüğü aranmaz, anlam beyitte tamamlanır.
28- Bir gazelin bütününde aynı mevzu işleniyorsa, bu şekilde gazellere yek-ahenk gazel denir.
29- Tüm bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine haiz olduğu gazellere yek-âvâz gazel denir.
30- Divan edebiyatı şairleri tüm maharetlerini gazelde ortaya koyarlar. Büyük ozan olmanın en büyük ölçütü gazellerdir.
31- Gazelde mevzu aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabıdır.
32- Bazı gazellerin matladan sonrasında gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir. Bu durumda gazele iç kafiye hakimdir. Bu şekilde gazellere musammat gazel denir.
33- Aruz vezniyle yazılır.
34- Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şžeyh Galip, Taşlıcalı Yahya Bey vb. gazelin mühim isimleridir.
35- Beyit sayısı 5 ile 15 içinde değişmiş olur. fakat genel anlamda bu sayı 5, 7, 9 beyittir.Gazel Örnekleri
Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı
Kamû bîmârınâ cânan devâ-yî derd eder kayra
Niçin kılmaz manâ derman menî bîmâr sanmaz mı
Gamım pinhan dutardım ben dedîler yâre kıl rûşen
Desem ol bî vefâ bilmen inânır mı inanmaz mı
Şžeb-î hicran yanar cânım töker kan çeşm-i giryânım
Uyârır halkı efgaanım karâ bahtım uyanmaz mı
Gül’î ruhsârına karşû gözümden kanlu âkar sû
Habîbım fasl-ı güldür bû akar sûlar bulanmaz mı
Değildim ben sanâ mâil sen etdin aklımı zâil
Bana ta’n eyleyen gaafil senî görgeç utanmaz mı
Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Problem kim bû ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı
Fuzuli
Gazel
Ne tende cân ile sensiz ümîd-i sıhhât olur
Ne cân bedende gâm-ı firkatûnle rahat olur
( Vücudumda sensiz ne can ve sıhhat umudu olur. Ne de can bedenimde ayrılığın gamıyla rahat yüzü görür.)
Ne çâre var ki firâkunla eglenem bir dem
Ne tâli’üm meded eyler visâle fırsat olur
( Ne senin ayrılığın yüzünden bir an oturup kalmanın çaresi var ne de talihim yardım eder de sana kavuşma fırsatı bulabilirim.)
Ne şeb ki kûyuna yüz sürmesem o şeb ölürüm
Ne gün ki kâmetüni görmesem kıyâmet olur
(Hangi gece bulunduğun bölgelere yüzümü sürmesem o gece ölürüm. Hangi günde selvi boyunu görmesem benim için kıyamet olur.)
Dil ise gitdi kesülmez hevâ-yı aşkundan
Nasîhat eyledüğümce beter melâmet olur
(Gönül ise elden giden aşkının arzusundan bir türlü vazgeçmiyor, ben tembih ettikçe o daha beter rezil oluyor.)
Belâ budur ki alışdı belâlarunla gönül
Gamun da gelse bâ’is-i meserret olur
( Aslolan belâ şu ki gönül belâlarınla alıştı.Şžimdi gönüle gamın da gelse luk sebebi oluyor.)
Nedür bu tâli’ ile derdi Nef’î-i zârun
Ne şûhı sevse mülâyim dedükçe âfet olur
( Bu talihsiz ve zavallı Nef’î’nin çekmiş olduğu dertler nedir? Hangi güzeli sevse ona yumuşak huylu ve uysal dedikçe bir afet kesiliyor.)
Gazel
Ağyâre nigâh etmediğin nâz sanırdım
Çok lutf imiş ol âşıka ben azca sanırdım
Gamzen dili rüsvâ-yı cihân eyledi
Billâh ben ol âfeti hem-râz sanırdım
Seyr eylemesem âyînede aks-i cemâlin
Hüsn ile seni meh şeklinde mümtâz sanırdım
Ma'mûr idügin bilmez idim bu şekilde harâbât
Mestâneleri hâne-ber-endâz sanırdım
Sihr etdiğini senden işitdim gene Nef'î
Yoksa sözünü hep senin i'câz sanırdım
AÇIKLAMA
Yabancıya bakmadığından ben nazlı sanırdım
Fakat çok alakalıymış aşığa ben azca sanırdım
Gülümsenle cihana beni rezil eyledin
Oysa ben seni en yakın dostum sanırdım
Yüzünün aynadaki yansımsını görmesem
Güzellikde seni ay şeklinde seçkin sanırdım
Yapıcı bulunduğunu bilmezdim bu şekilde harap olmuş
Sarhoşları seni ev yıkıcı sanırdım
Sihir yapmış olduğu yeni senden işittim
Nef'i yoksa sözünü hep icaz* sanardım
*Mu'cize derecesinde muntazam ve icazlı söz söylemek. Benzerini yapmada herkesi acze düşürmek. Güzel söz söylemekte insanların muktedir olmadıkları aşama.
alıntıdır.İhtiyacı olanlara destek olabilmişimdir ümit ederim.
YORUMLAR