Güney Avrupa Avrupa'nın güneydeki topraklan Akdeniz Bölgesi'nin bir parçasıdır. Denize yakın böÂlümleri dağlıktır; yukanda t...
Güney Avrupa
Avrupa'nın güneydeki topraklan Akdeniz Bölgesi'nin bir parçasıdır. Denize yakın böÂlümleri dağlıktır; yukanda tanımlanan AkdeÂniz iklimi ve bitki örtüsü görülür. Bu koşullarÂda çiftçilik yapmak kolay değildir. Çünkü ya-maçlann basamak biçiminde teraslanması; üzüm ve meyve yetiştirmek için toprağın deÂrince kazılması gerekir. Uzun ve kurak geçen yazlar, bağlann ve bahçelerin sulanmasını geÂrektirir. Teraslama ve sulama ağır bedensel çalışma anlamına gelir. Avrupa'daki çiftlikleÂrin çoğunda kullanılan pulluk ve harman maÂkinesinin yerini bel ve orağın aldığı Akdeniz tanmının en belirgin özelliği ağır bedensel çaÂlışmadır.
Akdeniz'i çevreleyen ülkeler, dünya tariÂhinde her zaman büyük bir rol oynadı. UygarÂlığın Mısır ve Mezopotamya'da başladığını, daha sonra batıya doğru yayıldığını biliyoruz. 14. yüzyıla kadar Venedik ve Floransa gibi italyan kentleri zengin ve güçlüydü. Ama uzun deniz yolculuklan yapmanın güçlükleri bir kere aşılınca, Portekiz, İspanya, Fransa ve İngiltere'nin dünya ticaretindeki önemi arttı; Akdeniz ülkelerininki ise azaldı.
üzerinden Tuna Irmağı'na doğru giden, daha az elverişli yollar da vardır.
Akdeniz ülkeleri Avrupa'nın en yoksul ülÂkeleri arasındadır. Çünkü bir yandan çiftçileri ve balıkçıları zengin değilken, öte yandan köÂmür ve petrol az olduğu için fabrikalara geÂrekli olan enerji ları ve hammaddeler-
Sol üstte: İspanyol çobanlar koyun güdüyor. Soda Yunanistan'da bağcılık önemli bir gelir kaynağıdır. Sağ üstte: Avrupa'nın önemli suyollarından biri oan Ren Irmağı'nda taşımacılık büyük mavnaiariı yapılır. Altta: Hollanda'nın önemli bir ürünü laled Resimde rengârenk lale tarlaları görülüyor.
kullanılamaz; işlenmek üzere başka ülkelere gönderilir. Yün, ipek ve pamuk üretilir ama üretim büyük miktarlarda değildir. En önemli sanayi bölgesi, Kuzey İtalya'daki Lombardiya Ovası'nın kuzey sınırında yer alır. Buradaki Milano, Torino ve çok sayıda daha küçük kentÂte, fabrikalara gerekli elektrik enerjisini üretÂmek için Alp Dağları'ndaki ırmakların su güÂcünden yararlanılır.
Bu nedenlerle Akdeniz ülkeleri büyük ölÂçüde tarıma bağımlıdır. Ama, çiftçilikten yükÂsek bir yaşam düzeyi sağlanamadığı için birÂçok insan öteki kıtalara göç etmiştir. Bir bölüÂmü ise daha zengin ülkelerde işçi ya da denizÂci olarak çalışmaktadır. Akdeniz kıyılarında turizm önemli bir gelir kaynağıdır.
İber Yarımadası'nda Portekiz ve İspanya yer alır. Portekiz bir Akdeniz ülkesi olmaktan çok bir Atlas Okyanusu ülkesidir. Başkenti Lizbon'dan, Güney Amerika'ya giden önemli hava ve denizyolları geçer. İspanya'nın büyük bölümü kurak ve çıplak bir yayladır. KuzeyinÂdeki dağlarda demir cevheri ve bir miktar köÂmür vardır; güneyde ise Romalılar zamanınÂdan bu yana bakır madeni çıkarılır. Sevilla yakınındaki Endülüs Ovası en bereketli bölÂgesidir. Akdeniz kıyısına yakın topraklarda şarap, zeytinyağı, portakal ve fındık üretilir.
Fransa'nın Akdeniz kıyılan, üç büyük ada olan Korsika, Sardinya ve Sicilya ile İtalya' nın yanmada olan bölümü aynı görüntüye saÂhiptir: Sakin, mavi bir deniz, geniş koylar ve kayalık burunlar. Denizin hemen ötesinde üzüm, zeytin, portakal ve limon yetiştirmek için teraslar biçiminde düzenlenmiş olan ya da seyrek ağaçlarla kaplı tepeler uzanır. Daha içerilere doğru toprak çorak, çalılık ve koyun-lann otladığı cılız çayırlar dışında, değersizÂdir. Ovaların yeterince büyük olduğu yerlerÂde, Sicilya'daki Palermo, İtalya'daki Roma, Napoli ve Livorno gibi kentler gelişmiştir. Kuzey İtalya'da bulunan ve Po Irmağı'nın kollarıyla sulanan Lombardiya Ovası, zengin bir tanm bölgesidir. Bu ovada, buğday, mısır, pirinç ve süt ürünleri üretilir.
Sarp dağlar ve dağınık adalar ülkesi YunaÂnistan'ın yoksulluğu, halkı yüzyıllar boyunca yaşamlarını denizde aramaya yöneltmiştir. Toprağın yirmide birinden daha az bir bölüÂmünde tahıl üretilir. Balkan Yanmadası'nın Türkiye'deki bölümünün ortasında verimli Ergene Ovası vardır. Kuzeyinde 1.000 metre yüksekliğe ulaşan Istranca Dağlan'nın yer aldıÂğı düzlükler İstanbul'a kadar uzanır. İstanbul ve Çanakkale boğazlan Asya ve Avrupa'nın bu bölgedeki sınınnı oluşturur. Balkan YanmÂadası'nın kuzeyindeki ülkeler Güney AvruÂpa'dan çok Orta Avrupa ülkeleridir; bu neÂdenle daha ilerdeki bölümlerde anlatılacaktır.
Kaynak: Temel Britannica
ESO - Avrupa Güney Gözlemevi (European Southern Observatory)
Avrupa Faunası (Avrupa'nın Doğal Hayvan Toplulukları)
Kuzeybatı Avrupa (Kuzeybatı Avrupa Hakkında)
Doğu Avrupa tüm kıtanın yaklaşık yansıdır. Kuzey Buz Denizi'nden Karadeniz'e ve KafÂkas Dağlan'na kadar 2.800 km; Ural Dağlan ile Karpat Dağları arasında, doğu-batı doğrulÂtusunda 2.400 km uzanır. Neredeyse dümdüz olan bu büyük alanı bölen tek bir dağ sırası bile yoktur; burası dünyanın en büyük düzİliklerinden biridir.
Bir uçtan öbürüne çok az değişiklik göstermesiyle kıtanın öteki bölümÂlerinden ayrılır. Sığ ırmakların geniş alçak yaylalarla ayrılan geniş havzaları birbirine çok !benzer. Güneydeki iklim en kuzeydekinden .farklıdır, ama bu değişiklik yavaş yavaş gerÂçekleşir. Toprak da bir bölgeden ötekine az değişiklik gösterir. Doğu Avrupa'nın kıtanın öteki bölgelerinden iklim ve toprak açısından | gösterdiği farklılık, yetiştirilen ürün cinslerine ve insanların yaşam biçimlerine yansır.
* SSCB karlı bir ülkedir; biraz Kanada'ya benzer. Ama SSCB'de Kanada'daki Kayalık Dağlar'a benzeyen büyük dağ sıralan yoktur. Kar kalınlığı genellikle çok fazla değildir, ama kar çok uzun bir süre yerde kalır. Karadeniz"kıyılanndaki en ılık bölümleri bile genellikle
* yılın altı haftası karla kaplıdır. Kuzeye "doğru gidildikçe kann yerde kalma süresi uzar.
Avrupa'nın kuzeydoğudaki en uç noktasınÂda ve Kutup Dairesi'nin kuzeyinde bulunan Vorkuta'da zengin kömür yatakları vardır. Buradan çıkarılan kömür, SSCB'nin kuzeybaÂtı sınırında bulunan Leningrad'daki fabrikalaÂra götürülür. Kuzey Buz Denizi kıyısı boyunÂca uzanan tundra bölgesinde, ancak birkaç bin kişi yaşar. Bunlar geçimlerini besledikleri rengeyiklerinden, balıkçılık ve avcılıktan sağÂlarlar. Beyaz Deniz'den Leningrad'a ve Ural .Dağlan boyunca daha güneye doğru büyük "melez çam, köknar, ladin ağacı ormanları - uzanır. Bu ormanlardan sağlanan büyük mikÂtarlardaki kereste Arhangelsk limanından öteki ülkelere gönderilir.
Yaz aylannın kısalıÂğı tanmı olanaksız kılar. I Kuzeydeki bu ormanlann güneyinde, yap-; raklannı sonbaharda döken meşe gibi ağaçÂlarla, köknar benzeri ağaçlann birlikte bulunÂduğu kanşık bir orman kümesi vardır. Bu orÂmanlar Baltık Denizi'nden batıdaki Karpat Dağlan'na kadar olan alanı kaplar ve güneye gittikçe daralarak Urallar'ın güney ucuna kaÂdar uzanır. Gelişerek büyük SSCB'yi oluştuÂran Rusya'nın yüreğinin attığı yer işte burasıÂdır. Geçmişte bol miktarda kereste sağlayan ormanlar kesilerek tanma elverişli topraklar elde edildi. Moskova bu bölgenin ortasında yer alır. Yakınındaki Valday Tepeleri'nden Doğu Avrupa'nın birkaç büyük ırmağı doğar ve çeşitli yönlere doğru giden ticari taşımacılıÂğa elverişli suyollarını oluşturur.
ülkenin en büyük kömür yataklanndan biri bu ormanın güney ucundadır; Moskova ile bölgedeki öteki kentlerdeki fabrikalara enerji sağlar. Moskova ile daha önceki iki başkent, Kiev ve Leningrad, bu kanşık orman kuşağının oluşÂturduğu üçgenin üç ayn köşesinde yer alır.
SSCB'nin Avrupa'daki topraklarının güney ve güneydoğusu çayırlık alanlardır. Özellikle ırmak kenarlannda, gür çayırlıklarla birbirinÂden aynlan birçok orman vardır. Daha sonra, çok az ağaçlı ama koyu renkli, verimli toprakÂlar olan gerçek stepler gelir. Bu "kara topÂrak" bölgesi SSCB'de en çok tahılın üretildiği yöredir. Binlerce işçinin çalıştığı büyük çiftÂliklerde, buğday, çavdar, arpa ve yulaf yetiştiÂrilir. En büyük kömür yatağı olan Donbass ve zengin demir cevheri yatakları, Ukrayna adlı bu bölgede bulunur. Bu nedenle burası SSCB'nin en önemli sanayi bölgelerinden biri olmuştur.
Hazar Denizi yakınlarında çok az yağış olur. Bu yüzden, ancak ırmaklardan sulama yapılabilen yerlerde ekin yetişebilir. Hazar Denizi'nin batısında ve Kafkas Dağlan'nın kuzeyindeki bölgede ise Avrupa'nın en zenÂgin petrol yataklan bulunur.
Kaynak: Temel Britannica
Bir uçtan öbürüne çok az değişiklik göstermesiyle kıtanın öteki bölümÂlerinden ayrılır. Sığ ırmakların geniş alçak yaylalarla ayrılan geniş havzaları birbirine çok !benzer. Güneydeki iklim en kuzeydekinden .farklıdır, ama bu değişiklik yavaş yavaş gerÂçekleşir. Toprak da bir bölgeden ötekine az değişiklik gösterir. Doğu Avrupa'nın kıtanın öteki bölgelerinden iklim ve toprak açısından | gösterdiği farklılık, yetiştirilen ürün cinslerine ve insanların yaşam biçimlerine yansır.
* SSCB karlı bir ülkedir; biraz Kanada'ya benzer. Ama SSCB'de Kanada'daki Kayalık Dağlar'a benzeyen büyük dağ sıralan yoktur. Kar kalınlığı genellikle çok fazla değildir, ama kar çok uzun bir süre yerde kalır. Karadeniz"kıyılanndaki en ılık bölümleri bile genellikle
* yılın altı haftası karla kaplıdır. Kuzeye "doğru gidildikçe kann yerde kalma süresi uzar.
Avrupa'nın kuzeydoğudaki en uç noktasınÂda ve Kutup Dairesi'nin kuzeyinde bulunan Vorkuta'da zengin kömür yatakları vardır. Buradan çıkarılan kömür, SSCB'nin kuzeybaÂtı sınırında bulunan Leningrad'daki fabrikalaÂra götürülür. Kuzey Buz Denizi kıyısı boyunÂca uzanan tundra bölgesinde, ancak birkaç bin kişi yaşar. Bunlar geçimlerini besledikleri rengeyiklerinden, balıkçılık ve avcılıktan sağÂlarlar. Beyaz Deniz'den Leningrad'a ve Ural .Dağlan boyunca daha güneye doğru büyük "melez çam, köknar, ladin ağacı ormanları - uzanır. Bu ormanlardan sağlanan büyük mikÂtarlardaki kereste Arhangelsk limanından öteki ülkelere gönderilir.
Yaz aylannın kısalıÂğı tanmı olanaksız kılar. I Kuzeydeki bu ormanlann güneyinde, yap-; raklannı sonbaharda döken meşe gibi ağaçÂlarla, köknar benzeri ağaçlann birlikte bulunÂduğu kanşık bir orman kümesi vardır. Bu orÂmanlar Baltık Denizi'nden batıdaki Karpat Dağlan'na kadar olan alanı kaplar ve güneye gittikçe daralarak Urallar'ın güney ucuna kaÂdar uzanır. Gelişerek büyük SSCB'yi oluştuÂran Rusya'nın yüreğinin attığı yer işte burasıÂdır. Geçmişte bol miktarda kereste sağlayan ormanlar kesilerek tanma elverişli topraklar elde edildi. Moskova bu bölgenin ortasında yer alır. Yakınındaki Valday Tepeleri'nden Doğu Avrupa'nın birkaç büyük ırmağı doğar ve çeşitli yönlere doğru giden ticari taşımacılıÂğa elverişli suyollarını oluşturur.
ülkenin en büyük kömür yataklanndan biri bu ormanın güney ucundadır; Moskova ile bölgedeki öteki kentlerdeki fabrikalara enerji sağlar. Moskova ile daha önceki iki başkent, Kiev ve Leningrad, bu kanşık orman kuşağının oluşÂturduğu üçgenin üç ayn köşesinde yer alır.
SSCB'nin Avrupa'daki topraklarının güney ve güneydoğusu çayırlık alanlardır. Özellikle ırmak kenarlannda, gür çayırlıklarla birbirinÂden aynlan birçok orman vardır. Daha sonra, çok az ağaçlı ama koyu renkli, verimli toprakÂlar olan gerçek stepler gelir. Bu "kara topÂrak" bölgesi SSCB'de en çok tahılın üretildiği yöredir. Binlerce işçinin çalıştığı büyük çiftÂliklerde, buğday, çavdar, arpa ve yulaf yetiştiÂrilir. En büyük kömür yatağı olan Donbass ve zengin demir cevheri yatakları, Ukrayna adlı bu bölgede bulunur. Bu nedenle burası SSCB'nin en önemli sanayi bölgelerinden biri olmuştur.
Hazar Denizi yakınlarında çok az yağış olur. Bu yüzden, ancak ırmaklardan sulama yapılabilen yerlerde ekin yetişebilir. Hazar Denizi'nin batısında ve Kafkas Dağlan'nın kuzeyindeki bölgede ise Avrupa'nın en zenÂgin petrol yataklan bulunur.
Kaynak: Temel Britannica
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR