Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) , Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Fırat ve Dicle ırmakları havzasındaki Gaziantep, Adıyaman, Şanlı...
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Fırat ve Dicle ırmakları havzasındaki Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin Batman, Şırnak ve Siirt illeri topraklarında yer edinen, enerji üretimine ve sulamaya yönelik projeler bütününe verilen isim. Bir takım altyapı yatırımını içermesi yanında mühim ekonomik, toplumsal ve kültürel boyutları da olan GAP, Türkiye tarımsal topraklarının ortalama yüzde 10'unu, ülke nüfusunun ise yüzde 9'unu içeren bir bölgeyi kapsamaktadır.
26'şar kilometrelik uzunluklarıyla bu tüneller dünyanın en uzun sulama tünelleri olacaktır. Şanlıurfa-Harran ve Mardin-Ceylanpınar ovaları haricinde, Gaziantep, Şanlıurfa Adıyaman, Kâhta, Besni, Kaysun, Diyarbakır Havzası, Nusaybin ve Silopi- Cizre ovaları da sulama projesinden yararlanacaklardır. GAP kapsamında olan bölümde halen ortalama 65 bin hektarlık ziraat alanı sulanmaktadır.GAP'ta kullanılacak yerüstü su larını esas olarak Fırat ve Dicle akarsuları ile bunlara bölge sınırları içinde ve haricinde katılan kollar oluşturmaktadır. Fırat'ın, Mustafa kemal atatürk Barajı'nın inşa edildiği yerdeki senelik averaj debisi 26,6 milyar m3'tür. Bu miktar Birecik civarlarında 30 milyar m3'e ulaşmaktadır. Dicle'nin debisi ise, Ilısu baraj yeri civarlarında 15 milyar m3'e varmaktadır.Bununla birlikte, Ceylanpınar, Diyarbakır, Harran, Suruç ve Gaziantep ovalarında 1.616 milyon m3'lük yeraltı su membaı saptanmıştır.
Bölge tarımında, ekonomik ve toplumsal yapı ile ilişkiler yönünden ülkenin diğer bölgelerinden daha eşitsiz özellikler görülmektedir. GAP bölgesinde ortalama 2 milyon ha toprağı işleyen 240 bin ziraat işletmesinde averaj işletme büyüklüğü 8,2 hektardır. Öte yanda, işletmelerin yüzde 4,2'sinin işlenen alanın yüzde 49,5'ini elinde bulundurduğu, geri kalan yüzde 95,8'inin ise toprakların geriye kalan kısmını işlediği görülmektedir. En büyük işletmeler için averaj büyüklük 341 ha, en ufak işletmeler içinse 1,4 ha'dır. Bu dengesizlik başka etkenlerle de birleşerek, tarımsal değişen teknolojinin görece geri kalmasına ve yeni tekniklerin benimsenmesinde güçlüklere yol açmakta, verim düşüklüğü yanında türlü toplumsal sorunlara da niçin olmaktadır. Tarımda makineleşme ve çağıl girdi kullanımı açısından Türkiye averajının çok peşinde kalan yörede bugün için en mühim ürün mercimektir ve toplam üretiminin çok büyük kısımı bu bölümde yapılmaktadır. Buna karşılık, GAP'ın gerçekleşmesiyle görece en yüksek net üretim artışlarının sırasıyla şu ürünlerde olması beklenmektedir: Sebze-bostan, meyve, endüstri bitkileri, baklagiller, hayvan yemi. Sağlanacak olanaklardan tam olarak yararlanılması için, GAP'ın getireceği yeni bitkisel üretim bileşiminin bilimsel olarak saptanması ve artan üretimin yurt içinde ve haricinde pazarlanması mevzusunda teferruatlı ve disiplinli araştırma ve planların yapılması gerekmektedir.
1976'da uygulanmasına başlanan ve 2010 senesinde tamamlanması öngörülen GAP ortalama 9 milyar ABD Doları'na mal olacaktır. Projenin getirisinin yılda 2,8 milyar usd dolayında olacağı tahmin edilmektedir.
Kaynak :Ana Britannica
Gap Projesi'nin Türkiye ekonomisine katkıları nedir?
Şanlıurfa GAP projesi öncesi ve sonrası iyi mi gelişmiştir?
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) hakkında bilgi verir misiniz?
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
, "Yukarı Mezopotamya" olarak malum ve eski çağlarda uygarlığın beşiği olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin, topyekün sosyo-ekonomik kalkınmasını amaçlayan insan odaklı bir bölgesel kalkınma projesidir. Türkiye'yi bölgesel kalkınma mevzusunda dünyaya örnek konuma getiren GAP; Fırat ve Dicle nehirleri üstünde yapımı devam eden baraj ve hidroelektrik santralleri ile sulama tesislerinin yanısıra kentsel ve kırsal altyapı, ziraat, ulaştırma, endüstri, eğitim, sıhhat, konut, gezim ve başka sektörlerdeki yatırımları da kapsayan entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma yaklaşımı içinde devam ettirilmektedir. İnsan odaklı bir kalkınma projesi olarak GAP, bölge halkının daha iyi bir yaşam kalitesine ulaşmasını ve başka bölgelerle arasındaki gelişmişlik farkının ortadan kaldırılmasını hedeflemektedir. Teknik özellikleri ile fiziki büyüklüklerinin yanısıra GAP, insani ve yenilikçi yaklaşımları ile de tüm dünyanın haklı ilgisini çekmektedir. Proje, istihdam yaratarak, gelir düzeyini yükselterek, kentsel ve kırsal merkezlerin hizmet kapasitelerini geliştirerek bölge halkının yaşamını daha şimdiden pozitif yönde yönde etkilemiştir. Proje kapsamında ger¡ekleştirilecek daha çok şey olmasına karşın, bugüne kadar elde edilmiş sonuçlar; tarihin ilk uygarlıklarına tanıklık etmiş bu bölümde, yeni ve daha parlak bir uygarlık yaratılabileceği mevzusunda Türkiye'ye ve Dünya'ya pozitif yönde mesajlar vermektedir.Her Yönüyle GAP
GAP kapsamında, ilk olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin varlıklı su larından olan Fırat ve Dicle nehirlerinin sulama ve enerji üretimi amacıyla değerlendirilmesi, düzensiz akışı olan bu iki nehrin sularının dizginlenmesi öngörülmüştür. ülkede suları rasyonel şekilde kullanma emekleri 1930'lara kadar gitmektedir. Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde, ülkenin maddi-manevi her alanda değişiklik ve gelişim uğraşı içinde bulunmuş olduğu sıralarda, bilhassa elektrik enerjisi en belirgin ve öncelikli gereksinim olarak ortaya ¡ıkmıştır. Mevcut su larından elektrik enerjisi elde edilmesi için, Mustafa kemal atatürk'ün talimatı ile 1936 senesinde Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EıEı) kurulmuştur. Bu şekilde Fırat nehrinin her açıdan incelenmesi ve sonuçlarının belirlenmesi için; gözlem istasyonları kurulmuş, jeolojik ve topoğrafik etüd oluşumlarına başlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı sonrası yeni ihtiyaçların ortaya ¡ıkması üstüne, 1954 senesinde kurulan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) emekleri etrafında Türkiye 26 havzaya ayrılarak, etüd ve planlama emekleri sürdürülmüştür. 1960'tan sonrasında Fırat ve Dicle Havzaları'nın sulama ve enerji potansiyelini belirleyen raporlar hazırlanmış ve bu havzalardan ne şekilde faydalanılacağı açıklık kazanmıştır. 1977 senesinde ise bu iki havzaya ilişkin projelerin "Güneydoğu Anadolu Projesi" (GAP) şeklinde adlandırılması benimsenmiştir.
Bölgenin varlıklı toprak ve su larından yararlanmak amacıyla ilkin kendi içinde bir enerji ve sulama projesi olarak başlamış olan GAP, 1989 senesinde tamamlanan "GAP Master Plan" emek harcaması ile entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür. GAP Master Planı, bölge gelişmesinin izlemesi ihtiyaç duyulan seyir ve alt öl¡eklerde üretilecek plan, program ve projeler için bir rehber niteliği taşımaktadır. GAP Master Planı'nda yer edinen temel kalkınma senaristliği, bölgenin tarıma dayalı endüstri ürünleri ihraç eden bir merkez haline getirilmesidir.
GAP'ın entegre bölgesel planlama çer¡evesinde yürütülmesi, sürdürülen faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanması ve yönlendirilmesi amacıyla 1989 senesinde GAP Bölge Kalkınma ıdaresi Teşkilatı kurulmuştur. Teşkilatın karar organı Başbakan başkanlığında GAP'tan görevli Devlet Bakanı, Devlet Planlama Teşkilatı'nın bağlı bulunmuş olduğu Devlet Bakanı ile Imar ve ıskan Bakanı'ndan oluşan GAP Yüksek Kurulu'dur. GAP İdaresi, Başkanlık Ankara'da ve Bölge Müdürlüğü Şanlıurfa'da olmak suretiyle örgütlenmiştir.
GAP Su Kaynakları Geliştirme Programı
Devlet Su İşleri (DSİ) tarafınca uygulanan ve Fırat ve Dicle Havzası Projeleri olmak suretiyle iki gruptan oluşan program kapsamında 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1.7 milyon hektarın sulanmasını sağlayacak sulama kanalları inşası öngörülmektedir. Proje tamamlandığında, yılda 50 milyar m3'ten fazla su akıtan Fırat ve Dicle üstündeki tesislerle, ülkenin toplam su potansiyelinin %28'i denetim altına alınacaktır. Planlanan toplam sulama alanı; Türkiye'de ekonomik olarak sulanabilir alanın %20'sine, toplam senelik elektrik enerjisi potansiyelinin %22'sine eşdeğerdir.
GAP ve Ziraat
GAP'ın tarımsal kalkınma ama¡ları içinde kırsal kesimde gelir düzeyinin artırılması, kırdan kente göçü asgariye indirerek istihdam imkanı yaratılması, bölge sanayii için girdi sağlanması ve üretimin ihracata yönelik olarak artırılması sayılabilir. GAP Bölgesi 75 bin km2lik geniş bir alana haizdir ve bu alan içinde değişik iklim istekleri olan zeytinden fıstığa, fındıktan narenciyeye kadar ¡ok geniş yelpazede ürünler yetişmektedir. Bölge tabii yapısı itibariyle hayvancılık faaliyetleri için de çok uygundur. GAP ile bu tabii ların etkin bir biçimde kullanılması yönündeki emekler devam etmektedir. Bununla birlikte, bölge koşullarına en uygun üretim sisteminin belirlenmesi, ürün tür ve çeşitlerinin optimum yetiştirme tekniklerinin tespiti, toprak verimliliğinin devamlı yüksek tutulması ve tarımsal mekanizasyonun geliştirilmesi mevzularında araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalara bakılırsa GAP'ın sulama projeleri tamamlandığında, şimdiye kadar Türkiye'de devlet eliyle ger¡ekleştirilen sulama alanına eşit bir alan daha sulu tarıma açılacaktır. Sulu ziraat alanlarındaki artışa bağlı olarak bir takım ürün miktarı ve desenlerinde mühim değişimler olacağı hesaplanmıştır. Buna bakılırsa buğdayda %90, arpada %43, pamukta %600, domateste %700, mercimekte %250 ve sebzede %167 oranında artış olacaktır. Sulama öncesi bölümde üretilmeyen soya, yer fıstığı, mısır, ayçi¡eği ve fasulye benzer biçimde sulamanın getirmiş olduğu ikinci ürünler, yağlı tohumlar ve yem bitkileri olarak, tarıma dayalı sanayinin gelişmesinin temelini oluşturacaktır.
GAP ve Endüstri
GAP Master Planı, projenin gerçekleşmesiyle bölgenin "Tarıma Dayalı İhracat Merkezi" olmasını öngörmektedir. Bu doğrultuda gerçekleştirilecek yatırımlarla ortaya ¡ıkacak potansiyelin, bilhassa endüstri ve hizmet sektöründe etkin bir biçimde değerlendirilmesi ve yatırımlarının hızlandırılması ama¡lanmaktadır. GAP İdaresi tarafınca 1992 senesinde yürütülen "GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Geliştirme Emek vermesi" ile bölgedeki ekonomik gelişme ve bunun olası coğrafi dağılımı belirlenmiş, bölümde süratli gelişmesi beklenen 9 yörenin çevre düzeni planları yapılmış ve bunlarda GAP'ın yaratacağı sanayiler için yer ayrılmıştır. Beş il merkezinde kurulan ve GAP ile yaratılan iş ve yatırım ortamına katılacak bölge içi ve dışı yatırımcıları özendiren, bilgi ve danışmanlık hizmeti veren "GAP Girişimci Destekleme Yönlendirme Merkezleri" (GAPGİDEM) de faaliyetlerini sürdürmektedir. GAP bölgesinde son 34 yıl içinde gözlenen tarımsal üretim artışı, sanayileşme faaliyetinde dikkate kıymet bir canlanma yaratmıştır. Tamamlanan organize endüstri bölgeleri nin alan büyüklüğü bakımından Türkiye toplamı içindeki oranı %11'e ulaşmıştır. Mevcut organize endüstri bölgelerinde 342 yapınak üretime geçmiş ve 34.400 kişiye iş imkanı sağlanmıştır. 1997 sonu itibariyle mevcut 18 ufak endüstri sitesindeki 5.514 işyerinde ise ortalama 33.000 şahıs iş koşturmacasındadır. Halen yapımı devam eden ufak endüstri siteleri tamamlandığında, istihdam kapasitesinin 60.000 kişiye ulaşacağı öngörülmektedir.
GAP ve Altyapı
GAP etrafında kentsel altyapı oluşumlarına da büyük ehemmiyet verilmektedir. GAP İdaresi tarafınca meydana gelen "GAP Bölgesel Ulaşım ve Altyapı Emek vermesi" ile bölge için oluşturulan geniş proje stoğunun yanı sıra, aynı çalışmada öngörülen "GAP Internasyonal Havalimanı"nın mühendislik tasarıları ve fizibilite ¡alışmaları, ABDTicaret Kalkınma Ajansı'ndan sağlanan bağışlama ile gerçekleştirilmiştir. GAP Internasyonal Havalimanı inşaatına, Ulaştırma Bakanlığı tarafınca Mayıs 1998'de başlanmıştır.
GAP İdaresi 1993-1998 (I. sömestr) yılları içinde bölgedeki 38 belediyenin bayındır planını yaptırmış ve onaylamıştır. 5 belediyenin ise bayındır planı emekleri sürmektedir. Bununla birlikte, 34 bin hektarın üstünde alanın, halihazır harita alımı emek harcaması da tamamlanmıştır.
GAP'ın Toplumsal Yönü
Proje bölgesi ile Türkiye'nin daha gelişmiş bölgeleri arasındaki farkı ortadan kaldırmayı ve dengeli bir gelişmeye katkıda bulunmayı ama¡layan GAP'ın başarısı, büyük öl¡üde uygulanmış olduğu alandaki toplumun iyi tanınması ve halkın projeye katılım ve desteğine bağlıdır. Bundan dolayı toplumsal araştırmalar ve bunlara dayalı uygulamalar, GAP'ın en mühim bileşeni durumundadır. Nitekim, meydana getirilen "Toplumsal Değişme Eğilimleri", "Nüfus Hareketleri", "Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu", "Baraj Göl Aynasında Duracak Yerleşimlerin ıstihdam ve Tekrardan Yerleştirme Sorunları" benzer biçimde araştırmaları takiben, uygulama sürecine halkın katılımını sağlayarak, sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirmek suretiyle "GAP Toplumsal Fiil Planı" hazırlanmıştır. Planın belirlediği siyaset ve hedefler ışığında GAP İdaresi, 1995 yılından itibaren bölümde hanım nüfusun geliştirilmesine ve eğitimine yönelik "Çok Amaçlı Cemiyet Merkezleri" (´ATOM) oluşturmaktadır. Bu merkezlerin yaygınlaştırılmasında, türlü kamu kurumlarının yanı sıra hükümet dışı kuruluşlar ve UNICEF benzer biçimde internasyonal kuruluşlarla ortaklık yapılmaktadır. 1998 yılı sonu itibariyle sayıları 21'e ulaşan ´ATOM'lar aracılığı ile bugüne dek 15.000 hanıma ula şılmıştır. Toplumsal Fiil Planı ışığında bölümde yapımına başlanan Birecik Baraj Gölü'nden etkilenecek yerleşimlerin nüfusunun tekrardan yerleştirilmesi emekleri da katılımcı bir anlayışla devam etmektedir.
Internasyonal Platformlarda GAP
Toplam yatırım tutarı ortalama 32 milyar ABD doları olan GAP'a, 1997 yılı sonuna kadar meydana getirilen 12.8 milyar ABD doları eşdeğerindeki harcamanın büyük bir kısımı ulusal lardan karşılanmıştır. Fakat GAP, "insan" boyutu ve "sürdürülebilirlik" terimi ile beraber anılmaya başlamış olan bir bölgesel kalkınma projesi olarak örnek duruma ulaşmış, bu boyutlarıyla dış basın ve internasyonal forumlarda geniş bir biçimde yer almaya ve pozitif yönde yankılar uyandırmaya adım atmıştır. Bu şekilde ilk başlarda GAP mevzusunda "çekimser" bir tutum sergileyen internasyonal cemiyet bundan sonra bu proje ile ilgilenir ve daha da ötesi, ortaklık içinde olmaya özenir duruma gelmiştir.
Yeryüzündeki kalkınma yaklaşımına ilişkin gelişmelerin de önüne ge¡erek "sürdürülebilir insani kalkınma" doğrultusundaki uygulamaları ile internasyonal platformlarda örnek gösterilmeye başlanan GAP kapsamında, ortaklık içinde bulunulan internasyonal kuruluşlar ve yabancı ülkeler şunlardır:
- Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
- Dünya Bankası (IBRD)
- Avrupa Birliği (EU)
- Birleşmiş Milletler Besin ve Ziraat Örgütü (FAO)
- Dünya Su Konseyi (WWC)
- İsrail Ziraat ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı Internasyonal
- Tarımsal Kalkınma İşbirliği Merkezi (CINADCO) ve İsrail Dışişleri Bakanlığı Internasyonal ışbirliği Merkezi (MASHAV)
- Kurak Alanlarda Tarımsal Araştırma Internasyonal Merkezi (ICARDA
Bilhassa Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile beraber meydana getirilen "GAP'ta Sürdürülebilir Kalkınma Programı" proje paketinin yürürlüğe girmiş olduğu 1997 yılı, internasyonal kuruluşların projeye direkt katkılarının yoğunlaşmasının başlangıcı olmuştur. Başta ABD, Kanada, İsrail, Fransa ve bir takım Avrupa ülkeleri ile Dünya Bankası olmak suretiyle, başka internasyonal kuruluşlar, bir takım yabancı fon ve kredi kuruluşları da GAP'a finansal katkı sağlamışlardır. Gene bu kapsamda GAP idaresi, bir takım mühim projelerin gerçekleştirilmesinde kullanılmak suretiyle alt tarafta belirtilen yabancı finans kuruluşlarından ortalama 2.9 milyon ABD dolarına eşdeğer oranda bağışlama finansman temin etmek olanağına haiz olmuştur.
- ABD Birleşik Devletleri Tecim ve Kalkınma Ajansı (US TDA)
- ABD Birleşik Devletleri Ulusal Sıhhat Enstitüsü (US NHI)
- Kanada Internasyonal Kalkınma Ajansı (CIDA)
- Fransa Hükümeti
- Birleşmiş Milletler ¡ocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
- NAAN ve NETAFIM (ısrail Firmaları)
- Filtration Ltd. (ısrail Şirketi)
- S. Smith Sons Ltd ve Wingfield Micro Irrigation (Avustralya)
- Dünya Bankası (IBRD)
GAP'ta Erişilen Son Nokta
1998 yılı sonu itibariyle GAP'ın nakdi ger¡ekleşme oranı %42.8 düzeyine ulaşmıştır. Enerji projelerinde %75, sulama projelerinde %11.9, toplumsal sektörlerde ise %55 oranında nakdi gerçekleşme sağlanmıştır. Bu şekilde, 2010 senesinde tamamlanması öngörülen projenin, gerek bölge ve gerekse ülke ekonomisine katkısı daha şimdiden büyük boyutlara ulaşmıştır.
1997 yılı i¡inde GAP, Türkiye'nin toplam hidroelektrik enerji üretiminin %48.7'lik kısmını elde etmiştir. Tamamlanan Karakaya ve Mustafa kemal atatürk Barajları'ndan sağlanan hidroelektrik enerjisi üretimi, 1998 yılı sonu itibariyle toplam 145.6 milyar kilowatsaate ulaşmıştır. Bu üretimi seçenek enerji ları cinsinden ifade etmek gerekirse, her iki barajdan sağlanan elektrik üretimi ortalama 36.4 milyon ton fuel oil ya da 28.1 milyar metreküp tabii gaza eşit bir kıymet oluşturmaktadır. Sağlanan enerjinin parasal kıymeti ise ortalama 8.7 milyar ABD dolarıdır.
Mustafa kemal atatürk Baraj Gölü'nde biriken suyu Şanlıurfa-Harran Ovası'na ulaştıran ve dünyanın sulama amaçlı en uzun tüneli olan Şanlıurfa Tüneli tamamlanmış olup, 1995 yılı Nisan ayından itibaren bu tünel vasıtasıyla Harran Ovası'nda 60.000 hektarlık bir alan sulanmaya başlanmıştır. Harran Ovası özelinde sulama öncesinde 31.5 milyon usd/yıl olan gayrisafi tarımsal gelir, 1998 yılı sonu itibariyle 121 milyon usd/yıla çıkmıştır.
GAP genelinde 1999 yılı itibariyle sulamaya a¡ılan toplam alan ise 200.080 hektara ulaşmış ve bölgenin tarımsal üretiminde "patlama" olarak nitelendirilebilecek artışlar sağlanmıştır. Nitekim, GAP bölgesinde son üç senenin pamuk üretimi, Türkiye toplam üretiminin üçte birisini oluşturmuştur.
Kaynak:
Güneydoğu Anadolu Projesi
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Fırat ve Dicle ırmakları havzasındaki Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin ve Siirt illeri topraklarını kapsayan barajlar, hidroelektrik santralları, sulama tesisleri, her tür altyapı, tarımsal tesisler, ulaştırma, eğitim, sıhhat benzer biçimde hizmetleri içeren projeler bütünü. GAP, Türkiye'deki ekilebilir toprakların % 10'unu, ülke nüfusunun ise % 7.5'ini içeren geniş bir bölgeyi kapsar. GAP ile 15 baraj ve 18 hidroelektrik santralın yapımı planlanmıştır. Bu projelerin gerçekleşmesi ile Türkiye elektrik üretimi şimdiki düzeyinin dört katına (22 milyar kw/s) ulaşacaktır. Bununla birlikte projeyle 1.800.000 hektar alanın daha sulu tarıma açılması öngörülmektedir. GAP, 1960'ta emekleri tamamlanan Fırat Havzası projesine 1971'te Dicle Havzası projelerinin eklenmesiyle oluşturuldu. Proje, her tür altyapı ve ziraat tesislerini, ulaştırma, eğitim ve sıhhat benzer biçimde hizmetleri de kapsıyordu. GAP'ın Aşağı Fırat Projesi yedi ayrı birimden oluşmaktadır (Mustafa kemal atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santralı, Şanlıurfa Tünelleri, Şanlıufra Hidroelektrik Santralı, Şanlıurfa-Harran sulaması, Mardin-Ceylanpınar Sulaması, Siverek-Hilvan pompaj sulaması, Bozova Pompaj sulaması). Dicle Havzası Projesiyse 11 bölümden oluşur (Kralkızı-Dicle Projesi, Batman Projesi, Batman-Silvan Projesi, Garzan Projesi, Ilısu Projesi, Cizre Projesi, Sınır-Fırat Projesi, Suruç-Baziki Projesi, Adıyaman-Kâhta Projesi, Adıyaman-Göksu-Araban Projesi, Gaziantep Projesi). Bu biçimiyle toplam 74.000 km2'lik bir alanı kapsayan GAP'ın uygulanmasına 1976'da başlanmış ve 2005'te tamamlanması planlanmıştır.
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Fırat ve Dicle ırmakları havzasındaki Gaziantep, Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin ve Siirt illeri topraklarını kapsayan barajlar, hidroelektrik santralları, sulama tesisleri, her tür altyapı, tarımsal tesisler, ulaştırma, eğitim, sıhhat benzer biçimde hizmetleri içeren projeler bütünü. GAP, Türkiye'deki ekilebilir toprakların % 10'unu, ülke nüfusunun ise % 7.5'ini içeren geniş bir bölgeyi kapsar. GAP ile 15 baraj ve 18 hidroelektrik santralın yapımı planlanmıştır. Bu projelerin gerçekleşmesi ile Türkiye elektrik üretimi şimdiki düzeyinin dört katına (22 milyar kw/s) ulaşacaktır. Bununla birlikte projeyle 1.800.000 hektar alanın daha sulu tarıma açılması öngörülmektedir. GAP, 1960'ta emekleri tamamlanan Fırat Havzası projesine 1971'te Dicle Havzası projelerinin eklenmesiyle oluşturuldu. Proje, her tür altyapı ve ziraat tesislerini, ulaştırma, eğitim ve sıhhat benzer biçimde hizmetleri de kapsıyordu. GAP'ın Aşağı Fırat Projesi yedi ayrı birimden oluşmaktadır (Mustafa kemal atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santralı, Şanlıurfa Tünelleri, Şanlıufra Hidroelektrik Santralı, Şanlıurfa-Harran sulaması, Mardin-Ceylanpınar Sulaması, Siverek-Hilvan pompaj sulaması, Bozova Pompaj sulaması). Dicle Havzası Projesiyse 11 bölümden oluşur (Kralkızı-Dicle Projesi, Batman Projesi, Batman-Silvan Projesi, Garzan Projesi, Ilısu Projesi, Cizre Projesi, Sınır-Fırat Projesi, Suruç-Baziki Projesi, Adıyaman-Kâhta Projesi, Adıyaman-Göksu-Araban Projesi, Gaziantep Projesi). Bu biçimiyle toplam 74.000 km2'lik bir alanı kapsayan GAP'ın uygulanmasına 1976'da başlanmış ve 2005'te tamamlanması planlanmıştır.
1970'lerde Fırat ve Dicle nehirleri üstündeki sulama ve hidroelektrik amaçlı projeler olarak planlanan GAP, 1980'lerde çok sektörlü, sosyo-ekonomik bir bölgesel kalkınma programına dönüştürülmüştür. Kalkınma programı, sulama, hidroelektrik, enerji, ziraat, kırsal ve kentsel altyapı, ormancılık, eğitim ve sıhhat benzer biçimde sektörleri kapsamaktadır. Su Kaynakları Programı 22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve 1.82 milyon hektar alanda sulama sistemleri yapımını öngörmektedir. Toplam maliyeti 32 milyar ABD doları olan Proje'nin, Enerji santrallerinin toplam kurulu gücü 7476 MW olup yılda 27 milyar kilowatsaat enerji üretimi öngörülmektedir.
Proje, gelecek kuşaklar için kendilerini geliştirebilecekleri bir ortam yaratılmasını amaçlayan sürdürülebilir insani kalkınma felsefesi üstüne kurulmuştur; kalkınmada hak, katılımcılık, çevre korunması, istihdam, mekansal planlama ve alt yapı geliştirilmesi GAP'ın temel stratejileridir.
GAP BÖLGESİ HALİHAZIR HARİTA YAPIMI
Gerek GAP Master Planı'nda ortaya konulmuş olan kalkınma hedeflerinde belirtilen ve gerekse mevcut vaziyet itibariyle kentleşmenin daha sıhhatli oluşması için planlama ve projelendirme ihtiyacı, giderilmesi ihtiyaç duyulan mühim bir darboğaz olarak ortaya çıkmaktadır. Projenin gayesi, GAP Bölgesi içindeki il, ilçe ve şehir belediyeleri benzer biçimde yerleşim bölgeleri için lüzumlu olan bayındır planı, içme suyu, kanalizasyon, yağmur suyu, elektrik hatları, tele haberleşme-iletişim, tabii gaz, imar projeleri, kamulaştırma, yol ve arazi düzenlemesi benzer biçimde her türlü altyapı projelerine altlık olması için, halihazır haritası olmayan ya da haritası olup güncelliğini yitirmiş olan yerleşim yerlerinin halihazır haritalarının (1/1000 ve 1/5000 ölçekli) yaptırılmasıdır.
Harita gereksinimi olan belediyelerin GAP İdaresi'ne başvuruları üstüne, talebi pozitif yönde bulunan belediyelerin halihazır harita alımları GAP İdaresi'nce, ihale kanalıyla yaptırılmaktadır. Harita yapım yöntemi de, çoğu zaman haritası yaptırılacak alanın büyüklüğü bakımından “yersel†ya da “fotogrametrik†olabilmektedir. Büyük alanlar için fotogrametrik yöntem vakit ve emek yönünden iktisat sağlamaktadır.
Gelişen teknoloji ve gereksinimler ışığında tekrardan düzenlenen ve 23.06.2005 tarihinde Bakanlar Kurulu'nun 2005/9070 Sayılı Sonucu yürürlüğe giren “Büyük Ölçekli Harita ve Harita Detayları üretim Yönetmeliği (BÖHHBüY)â€'ne uygun olarak meydana getirilen harita emekleri, bununla beraber, BÖHHBüY'nin de gerektirdiği benzer biçimde, 2004 yılından itibaren ITRF 96 (1996 senesinde güncellenmiş Internasyonal Yersel Referans Ağı) Koordinat Sistemi'ne bakılırsa yapılmaktadır.
Halen 177 Bölge belediyesinin 103 adedinin halihazır haritasını İdaremiz yaptırmıştır. Bunun haricinde 15 tane proje alanı ve aynı yerleşimler içinde İdaremiz tarafınca yaptırılmış harita alanları mevcuttur.
Sözkonusu harita emekleri, İller Bankası Genel Müdürlüğü ile İdaremiz içinde meydana getirilen 08.07.2010 Tarihindeki “Teknik İşbirliği Protokolü†kapsamında yürütülecektir.103 yerleşim yeri ve
1-Diyarbakır Arıtma Tesisi,
2-Midyat Arıtma Tesisi,
3-Siverek (Şanlıurfa) arıtma tesisi,
4-Bismil Kıyı Kenar Çizgisi Haritası
5-Harran üniversitesi kampus alanı,
6-Şanlıurfa Internasyonal Havalimanı sahası,
7-Şanlıurfa Internasyonal Havalimanı (İlave),
8-Acırlı (Midyat - Mardin) Elet Mevkii Türbe Yeri Tanzim etme Projesi,
9-Zeugma Antik Kent Geçici Müze Yeri,
10-Siirt Organize Hayvancılık Bölgesi,
11-Halfeti Kıyı Kenar Çizgisi Haritası,
12- Mardin Organize Endüstri Bölgesi,
13- Nemrut Dağı Tümülüs Alanı ve Yakın Çevresi olmak suretiyle toplam 170 bin hektarın üstünde alan için halihazır harita alımı emek harcaması yapılmıştır.
Bununla birlikte başka kurum ve kuruluşlar tarafınca yaptırılan;
1-İkiköprü (Batman) yerleşim yeri,
2-Diyarbakır (Merkez) Organize Endüstri Bölgesi,
3-Ziyaret (Siirt) yerleşim yeri,
4-Siirt (Merkez) Afet Konutları yeri (ilave) ,
5-Gölpınar (Şanlıurfa) piknik mesire yeri,
6-Akçakale (Şanlıurfa) yerleşim yeri (ilave + gözden geçirme),
7-Bismil - Köseli Köyü (Diyarbakır) Yapınak Sahası Haritası,
8-Batman (Merkez) Organize Endüstri Bölgesi,
9-Siirt (Merkez) Organize Endüstri Bölgesi Sahası,
10-Akçakale (Şanlıurfa) Yerleşim Yeri Haritası,
11-Mardin (Merkez) Çimento Yapınak Sahası Haritası,
12-Akabe (Şanlıurfa) S.S. EVREN Minik Endüstri Sitesi Haritaları,
13-Ceylanpınar (Şanlıurfa) Yerleşim Yeri Halihazır Haritasınında denetim işlemleri yapılarak GAP BKİ tarafınca onaylanmıştır.
GAP'ın Hedefleri
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) yeryüzündeki örnekleriyle karşılaştırıldığında kapladığı coğrafi alan, fizyolojik büyüklükleri ve hedefleri açısından iddialı bir projedir. GAP, ülkemizin görece az gelişmiş bölgelerinden biri olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki 9 ilde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak) uygulanmakta olan, çok sektörlü entegre bir bölgesel kalkınma projesidir. Entegre niteliğiyle Proje, bir tek barajlar, hidro-elektrik santralleri, sulama yapıları benzer biçimde fizyolojik yatırımlarla sınırı olan kalmayıp, bunların yanında ve birbiriyle eşgüdüm içinde tarımsal gelişme, endüstri, kentsel ve kırsal altyapı, komünikasyon, eğitim, sıhhat, kültür, gezim ve başka toplumsal hizmetler benzer biçimde sosyo-ekonomik sektörlerin geliştirilmesine yönelik yatırım ve faaliyetleri de içermektedir. GAP giderek ehemmiyet kazanan bölgelerarası eşitsizliklerin giderilmesini hedefleyen devletin genel politikası etrafında kendi hedeflerini oluşturmuştur. GAP, az gelişmiş bölgelerdeki kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılmasının kendi başına ekonomik gelişme, toplumsal istikrar ve ihracatın teşviki benzer biçimde ulusal hedeflere katkıda bulunacağına ilişkin devlet politikası ile örtüşmektedir. Nitekim GAP kalkınma hedefleri incelendiğinde, bu gerçek açıkça ortaya çıkmaktadır:
GENEL KALKINMA HEDEFLERİ
Ekonomik yapıyı geliştirerek GAP Bölgesi'ndeki gelir düzeyini yükseltmek ve bu şekilde GAP Bölgesi ve başka mıntıkalar arasındaki gelir farklılığını azaltmak, kırsal alandaki verimliliği ve istihdam olanaklarını çoğaltmak, GAP Bölgesi'ndeki büyük kentlerin nüfus emme kapasitesini çoğaltmak, Bölge larının etkili kullanımı kanalıyla, kendi başına ekonomik gelişme, toplumsal istikrarın ve ihracatın teşviki benzer biçimde ulusal amaçlara katkıda bulunmaktır.
TARIMSAL KALKINMA HEDEFLERİ
Tarımsal verimliliğin artırılması ve çiftçilik faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi kanalıyla kırsal bölgelerdeki gelir düzeyini yükseltmek, tarımsal sanayilere kafi girdi sağlamak, istihdam olanaklarını artırarak kırsal nüfusun dışa göç etme eğilimini en üye indirmek, ihraç edilebilir ürünlerin üretilmesine katkıda bulunmaktır.
SINAİ KALKINMA HEDEFLERİ
Bir taraftan GAP Bölgesi'nin ekonomik kalkınmasında itici bir güç görevi oynayarak, başka taraftan eğitim/öğretim ve teknolojik gelişme için talep yaratıcısı rolünü oynayarak GAP Bölgesi'nin imajını, toplumsal refahını ve halkın motivasyonunu geliştirmek, yüksek gelirli istihdam olanaklarını genişleterek, bölgelerarası eşitsizliklerin giderilmesine katkıda bulunmak, ihracatın teşviki ve döviz gelir ve tasarruflarının artırılması mevzusundaki ulusal amaçlara katkıda bulunmaktır.
GAP PLANLAMA YAKLAŞIMI
Bölge ekonomisini geliştirmeyi, Bölümde yaşayan yurttaşlarımızın gelir düzeyini artırmayı hedefleyen GAP, ülke ekonomisine de mühim katkılarda bulunacak bir proje niteliğindedir. GAP iki yaklaşıma haizdir. Ekranda görülen pencereden birincisi entegre planlama yaklaşımı, öbürü ise sürdürülebilir kalkınma felsefesidir. Bu iki yaklaşım birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Entegre yaklaşım, değişik kesimlerin (ziraat, endüstri, eğitim, sıhhat vb. kesimler) bir arada ve eşgüdüm içinde ele alınmasını içermektedir. Sürdürülebilir kalkınma ve insani gelişme bu şekilde bir yaklaşımın ayrılmaz bir parçası ve sonucu olarak ortaya konmakta tüm kalkınma gayretlerinin merkezini "insan" oluşturmaktadır. Bu yönüyle, GAP salt ekonomik gelişme hedefine yönelmiş bir proje olmayıp, bir toplumsal dönüşüm projesi hüviyetini kazanmaktadır. Tarımsal gelişmeye paralel olarak bireylerin gelir düzeylerinin yükseltilmesi, üretim tüketim ilişkilerinin farklılaşması toplumsal ilişkilere, yaşam şekline yansıyacak toplumsal gelişme ve değişmeyi etkileyecektir. O nedenle GAP'ın toplumsal boyutunun ayrı bir odakta ele alınarak toplumsal siyaset hedeflerinin bu odakta geliştirilmesine gerek duyulmuştur. Çünkü sözkonusu değişimi yönlendirmek, ortaya çıkacak boşlukları doldurmak, karşılanamayan gereksinimleri karşılamak, yeni ekonomik ve toplumsal düzene bireylerin uyumunu sağlamak, değişmeyi teşvik etmek ve hızlandırmak için mevcut durumun saptanmasına, değişme potansiyelinin ve eğilimlerin tanımlanmasına, gereksinim talep ve sorunların değerlendirilmesine gerek kalmıştır. Bundan dolayı toplumsal siyaset hedeflerini gerçekçi olarak saptamak için bir takım toplumsal araştırmalar yapılmıştır. Bu tür şeyler:
- GAP Bölgesi Toplumsal Değişme Eğilimleri Araştırması
- GAP Bölgesi Nüfus Hareketleri Araştırması
- GAP Bölgesi'nde Kadının Statüsü ve Kalkınma Sürecine Entegrasyonu Araştırması
- GAP Bölgesi Baraj Göl Aynası Altında Duracak Yörelerde İstihdam ve Tekrardan Yerleştirme Sorunları Araştırması
Projelerin gayesi, bir taraftan Bölge'nin toplumsal ve kültürel yapısına, halkın ekonomik beklenti ve demografik eğilimlerine ilişkin bilgi toplamak öte taraftan cemiyet katılımını harekete geçirmek ve değişik cemiyet kesimlerini (hanımlar, göçerler, topraksızlar, şehir yoksulları, vb.) kalkınma sürecine bütünleştirerek, bu değişik kesimler arasındaki sosyo-ekonomik düzey farklılıklarını azaltmanın yollarını oluşturmak ve bu bilgiler ışığında somut fiil planları geliştirerek uygulayıcı kurum ve kuruluşların dikkatine sunmaktır. Toplumsal alanda meydana getirilen araştırmaların bulguları ışığında geliştirilen "GAP Toplumsal Fiil Planı" toplumsal kalkınma politikaları, stratejiler ve uygulanacak program ve projeler mevzusunda, toplumsal kalkınmaya ilişkin bir ana çerçeve oluşturmuştur. Bu çerçevenin içeriğindeki kalkınma alanları; örgütlenme ve katılım, nüfus hareketleri ve yerleşme, eğitim, sıhhat, tarımsal yayım, istihdam, iyelik ve arazi kullanımı olmak suretiyle yedi mevzu başlığı altında ele alınmaktadır.
GAP SOSYAL POLİTİKA HEDEFLERİ
Ortaya çıkan genel durumun iyileştirilmesi, kalkınma sürecinin hızlandırılması ve sorunlara cevap getirmek amacıyla hazırlanan "GAP Toplumsal Fiil Planı"nın temel ilkeleri şunlardır:
GAP etrafında tabiat ve insan larının geliştirilmesi amacıyla yürütülen planlama, uygulama, seyretme ve değerlendirmeler yöre insanının alınması ile yapılacaktır.
Temel lara ulaşılabilirliği sağlayacak ve ların verimliliğini artıracak önlemler alınacaktır.
Kamu, mahalli ve gönüllü kuruluşlarla ortaklık yapılarak, kurumların insan gücü ve başka potansiyelinden (finansman, araç-gereç, teknik bilgi vb.) yararlanılacaktır.
Hanım ve genç nüfusa öncelik verilecektir.
GAP Toplumsal Fiil Planı'nda öngörülen siyaset hedefleri değişik sektörler itibariyle alt taraftaki benzer biçimde meydana getirilmiştir.
Hedef 1: Toplumsal Yapı
Geleneksel örgütlenmelerden kalkınmaya engel olanların ortadan kaldırılmasını hızlandırıcı uygar teşkilat ve kurumların etkinliğini çoğaltmak. Bölge'de mahalli alt kültürlerin ve ulusal kültürün pozitif yönde bir sentezini sağlayacak kültür kurumlarının etkinliklerinin yoğunlaştırılacağı bir altyapı oluşturmak. Kalkınma sürecindeki değişimler gözönüne alınarak aile birliğini desteklemek, aile içi demokratik ilişkileri güçlendirmek.
Hedef 2: Ziraat Sektörü
Tarımsal yayımın sahadaki uygulamalarında, faaliyetlerin ziraatçi örgütleri, hususi ve gönüllü kuruluşlara bırakılması suretiyle yayımda etkinliği çoğaltmak. Kamunun yayımdaki görevini, bu kuruluşlarca meydana getirilen uygulamaları destekleme ve kalite kontrolünü halletmeye kaydırmak. Kamunun eğitsel alandaki yatırımlarını tarımsal araştırma, temel eğitim teknik ve mesleki eğitimde yoğunlaştırmak. Tüm çiftçilerin kendi koşullarına uygun kaliteli bilgilere ulaşabilirliklerini sağlamak. Bölge'de dinamik ve verimli tarımsal gelişmeyi engelleyici ürün desenleri, üretim ilişkileri, iyelik yapısı ve istihdamdaki aksaklıkları gidermek. Bölge'deki ziraat işletmelerinin verimli hale getirilmesi için optimum büyüklükler saptayarak işletmeleri bu büyüklükten uzaklaştıran eğilimleri ortadan kaldırıcı önlemler alabilmek. Çayır ve mera benzer biçimde ortak kullanım alanlarının korunması yolunda önlemler alabilmek.
Hedef 3: İstihdam
Bölge'de ülke ortalamalarının üstünde olan kayıtlı işsizlik oranını azaltmak. Bölge'den daha evvel göç etmiş olanlar başta olmak suretiyle ana para sahibi ve nitelikli işgücünün Bölge'ye çekilmesini özendirmek. Kadının istihdamını engelleyici uygulamaların kaldırılması ve istihdama katılımının özendirilmesi yolunda önlemler alabilmek. Bölge'de toplam geliri artırıcı ve gelirin dengeli dağılımını sağlayıcı ekonomik ve toplumsal önlemler alabilmek. Yerinde istihdam yaratacak tarıma dayalı ve ziraat dışı endüstri ve örgütlenmeleri desteklemek. Bölge'deki tabii ve kültürel zenginlikleri, istihdam ve gelir artırıcı üretken yatırımlara yönlendirmek, Teknoloji seçiminde verimlilik ve üretkenlik yanında, istihdam, sıhhat ve çevre boyutlarını da gözönüne alabilmek.
Hedef 4: Eğitim Sektörü
Bölge'de eğitim düzeyini, bilhassa kız evladı ve hanımlar lehinde, yükseltici önlemler alabilmek. Eğitim olanaklarının, nüfusun tüm kesimlerine yaygınlaştırılmasını sağlamak. Bölge'de okuma-yazma ve okullaşma oranlarını en azından Türkiye averajına yükseltmek. Yaygın ve örgün eğitimin işlevselliğini artırarak bu doğrultuda olanaklar geliştirmek. Bölge'de örgün ve yaygın eğitimin etkinliğinin artırılması için okul öncesi eğitim programları açılması ve yaygınlaştırılmasını sağlamak. Nüfusun büyük kısmını oluşturan genç nüfusu kısa ve orta vadede ekonomide etkin kılıcı, mesleki ve teknik eğitim programlarına ehemmiyet vermek. Bölge'de, gelişme ve çağdaşlaşma süreçlerine katılmamış olan bayanların eğitim ve sıhhat düzeylerinin ve toplumsal statülerinin yükseltilmesine hususi ehemmiyet vermek.
Hedef 5: Sıhhat Sektörü
Bebek ve çocuk ölüm oranları ile doğurganlık oranlarını en azından ülke averajlarına yaklaştırıcı önlemler alabilmek. Koruyucu sıhhat hizmetlerini yaygınlaştırmak ve halkın bu hizmetlere ulaşabilirliğini çoğaltmak. Bölge'de sulamanın yaygınlaşmasıyla ortaya gelebilecek sıhhat sorunlarını öncesinden tespit ederek önlenmesine yönelik tedbirler alabilmek.
Hedef 6: Nüfus
Kalkınma hızı ile nüfus artış hızı arasındaki dengeyi dikkate alan, sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun bir nüfus politikası seyretmek. Nüfus hareketlerini, Bölge'nin toplumsal ve ekonomik potansiyellerinin geliştirilmesi yönünde teşvik etmek. Bölgesel kalkınmanın etkili bir şekilde gerçekleşebilmesi için nüfusun merkez köylerde ve orta büyüklükteki kentlerde yoğunlaşmasını sağlayacak özendirici önlemler alabilmek.
Hedef 7: Yerleşim
Toplumsal ve ekonomik gelişmelerin bir sonucu olarak yaşam alanları daralan göçer ve yarı-göçer toplulukları yerleşik yaşama geçirmek. Baraj yapımından etkilenecek nüfusun tekrardan yerleştirilmesinde, toplumsal, kültürel ve ekonomik kalkınma ilkelerini gözetmek.
SONUÇ
GAP'a ilişkin toplumsal politikalar, Bölge'de sürdürülebilir insani gelişme hedefine yönelmiştir. Bu politikalar temel olarak sürdürülebilir kalkınmanın üç temel ayağı üstüne oturmaktadır. Bu tür şeyler katılımcılık, kalkınmada eşitlik ve hak ve insan larının geliştirilmesidir. Katılımcılık, halkın kendisiyle ilgili politikaların oluşturulmasında karar verme sürecine katılmasına olanak sağlamakta, kalkınma sürecine toplumun, mahalli yönetimlerin ve gönüllü kuruluşların etkin katkı ve katılımını içermektedir. Katılım toplumun kendi ayakları üstünde durabilmesini, kalkınma çabalarını bizzat omuzlayabilmesini ve örgütlü, demokratik toplumun oluşabilmesinin yolunu açmaktadır. Bununla birlikte, bu yolla hizmetlerin etkinliği ve niteliği yükselecek, gerçek gereksinmeler karşılanabilecektir. GAP'a yönelik toplumsal politikalar katılımın projelendirilmesini içermektedir. Kalkınmada eşitlik, toplumun yoksun kesimlerinin kalkınmaya alınması, eğitim ve sıhhat benzer biçimde hizmetlere ulaşabilirliğinin artırılması, istihdam olanaklarının yaratılması ve toplumsal güvenlik sistemin kapsamının genişletilmesini gerektiren toplumsal politikaların temel hedeflerini oluşturmaktadır. Hizmet ve yaşam kalitesinin geliştirilmesi ve tüm cemiyet kesimleri için erişilebilecek uygar bir asgari yaşam standardını sağlayacak dengeli bir dağılımın gerçekleşmesi toplumsal politikanın temel işlevselliğidir. GAP'a ilişkin toplumsal politikalar, bu üç mevzunun bir arada gerçekleştirilmesine yönelik projelerin hayata geçirilmesi kanalıyla etkin kılınmaya çalışılmaktadır.
GAP'ın Tarihçesi
Aşağı Fırat ve Dicle havzalarındaki geniş ovalardan oluşan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illeri yer almıştır. Güneyde Suriye, güneydoğuda ise Irak'la sınırı bulunan bu Bölge'nin yüzölçümü 75 358 kilometrekare olup, ülkemizin toplam yüzölçümünün yüzde 9.7'sini oluşturmaktadır. Türkiye'de sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin yüzde 20'si, GAP Bölgesi'nde yer almıştır.
Verimli Hilal ya da Yukarı Mezopotamya olarak da adlandırılan Bölge, insanlık tarihinde medeniyetin beşiği olarak bilinmektedir. GAP Bölgesi, tarih süresince Anadolu ve Mezopotamya toprakları içinde geçiş elde eden bir köprü görevi görmüştür.
Türkiye'nin iki mühim akarsuyu Fırat ve Dicle nehirleri GAP Bölgesi'nden geçer. Şark Anadolu Bölgesi'nden lanan bu iki dere, sularını Basra Körfezi'ne boşaltır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin başka bölgelerine oranla daha az yağış almaktadır.Bundan dolayı ilk olarak Bölge'nin çok varlıklı su larından olan Fırat ve Dicle nehirleri sularının, sulama ve enerji üretimi amacıyla değerlendirilmesi ve ayrıca düzensiz akışı olan bu iki nehrin sularının dizginlenmesi düşünülmüştür.
Suları rasyonel şekilde değerlendirme sonucu, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa kemal atatürk'ündür. ülkenin maddi-manevi her alanda değişiklik ve gelişim uğraşı içinde bulunmuş olduğu yıllarda, bilhassa elektrik enerjisi gereksinimi en belirgin ve öncelikli gereksinim olarak ortaya çıkmıştır. Bu şekilde yurdun boşa akıp giden su servetinden elektrik enerjisi elde edilmesi için Mustafa kemal atatürk'ün emri ile 1936 senesinde Elektrik İşleri Etüd İdaresi kurulmuştur. İdare, "Keban Projesi" ile yoğun etüdlere başlamış, Fırat Nehri'nin her açıdan tetkiki ve sonuçlarının tespiti için gözlem istasyonları kurmuştur. 1938 senesinde Keban boğazında jeolojik ve topoğrafik etüdlere başlanmıştır. 1950-1960 yılları içinde gerek Fırat gerekse Dicle üstünde Elektrik İşleri Etüd İdaresi tarafınca sondaj oluşumlarına ağırlık verilmiştir. Yeni ihtiyaçların ortaya çıkması üstüne 1954 senesinde Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Bu şekilde Türkiye'de havza emekleri yapılması fikri oluşmuş ve Türkiye 26 havzaya ayrılarak, DSİ Genel Müdürlüğü'nce etüd ve planlama oluşumlarına başlanmıştır. 1961 senesinde Diyarbakır'da kurulan Fırat Planlama Amirliği tarafınca meydana getirilen emekler sonunda 1964 senesinde Fırat Havzası'nın sulama ve enerji potansiyelini belirleyen "Fırat Havzası İstikşaf Raporu" hazırlanmıştır. Bu rapora ilaveten 1966 senesinde "Aşağı Fırat İstikşaf Raporu" geliştirilmiştir. Dicle Havzası için de, aynı paralelde emekler DSİ Diyarbakır Bölge Müdürlüğü'nce sürdürülmüştür.
Bu şekilde Aşağı Fırat Havzası ve Dicle Havzası'ndan ne şekilde faydalanılacağı açıklık kazanmış ve 1980 senesinde bu iki havza projesinin "Güneydoğu Anadolu Projesi" şeklinde adlandırılması benimsenmiştir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin entegre bölgesel planlama etrafında ele alınması, yürütülmekte olan faaliyetlerin koordinasyonunun sağlanması ve yönlendirilmesi görevi 1986 senesinde Devlet Planlama Teşkilatı'na verilmiştir.
Kurum gayesi Güneydoğu Anadolu Projesi kapsamına giren yörelerin hızlıca kalkındırılması, yatırımların gerçekleştirilmesi için; plan, altyapı, ruhsat, konut, endüstri, maden, ziraat, enerji, ulaştırma ve başka hizmetleri yapmak ya da yaptırmak, yöre halkının eğitim düzeyini yükseltmek için lüzumlu tedbirleri alabilmek ya da aldırmak, kurum ve kuruluşlar içinde koordinasyonu sağlamak olan Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi teşkilatı, 6 Kasım 1989 tarih ve 20334 sayılı Resmi Gazete'de gösterilen 388 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuştur. GAP Yüksek Kurulu, Teşkilatın en yüksek karar organı olup her türlü plan, proje ve programları inceleyerek karara bağlar. GAP Yüksek Kurulu, Başbakan ya da görevlendireceği bir Devlet Bakanı'nın başkanlığında, GAP'tan görevli Devlet Bakanı, DPT Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Devlet Bakanı ile Imar, İskan Bakanı ve Ziraat ve Köy İşleri Bakanı'ndan oluşur.
GAP İdaresi; Başkanlık ve Bölge Müdürlüğü Şanlıurfa'da olmak suretiyle örgütlenmiştir.
"Güneydoğu Anadolu Projesi" terimi, Fırat ve Dicle nehirleri üstünde yapımı öngörülen barajlar, hidro elektrik santraller ile sulama tesislerinin yanı sıra kentsel ve kırsal alt yapı, ulaştırma, endüstri, eğitim, sıhhat, konut, gezim ve başka sektörlerdeki yatırımları da içine alan ve yörenin topyekün sosyo- ekonomik kalkınmasını hedefleyen, çok sektörlü, entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma anlayışı ile ele alınan bir bölgesel kalkınma projesi olarak anlaşılmaktadır.
Proje tamamlandığında, yılda 50 milyar metreküp'ten fazla su akıtan Fırat ve Dicle nehirleri üstünde kurulan tesislerle, Türkiye toplam su potansiyelinin ('i denetim altına alınacak, 1.7 milyon hektarın üstünde arazinin sulanması ve 7476 megavatın üstünde kurulu bir kapasiteyle, yılda 27 milyar kilovat saatlik elektrik enerjisi üretilmesi sağlanacaktır.
GAP'ın meydana getireceği yüksek ziraat ve endüstri potansiyeli Bölümde gelir düzeyini 5 kat artıracak, Bölge nüfusunun ortalama 3.8 milyonuna iş imkanı yaratılacaktır.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kalkınmasıyla ilgili tüm çabalama ve faaliyetlerin, tüm toplumsal ve ekonomik sektörleri içine alacak "geniş kapsamlı bir bölgesel planlama yaklaşımı" içinde kalkınmanın gaye, hedef ve stratejileri ile uyumlu bir biçimde planlanması ve yürütülmesi GAP İdaresi'nin aslolan görevidir. Bölge'nin bu kapsamlı planlaması ile karar vericiye Bölgenin gelişme yönleri ve büyüklükleri gösterilirken, tüm proje bileşenlerinin birbiriyle ilişkisini oluşturmak, ekonomik ve toplumsal sektör yatırımlarını vakit ve mekan boyutları içinde değerlendirerek somut çerçeveler çizmek amaçlanmaktadır. Hazırlanmış olan GAP Master Planı bu mevzuda temel rehber olarak kullanılmaktadır. Proje uygulamaları ile kentsel altyapı geliştirilerek, Bölge'deki şehirlerin nüfus emme kapasitesi yükseltilecektir. Bununla birlikte, Bölge ları harekete geçirilip, istikrarlı ve sürekli bir ekonomik gelişme gerçekleştirilerek ihracat artırılacaktır. Toplam yatırım kıymeti 32 milyar ABD doları olarak tahmin edilen Proje, Türkiye Cumhuriyeti'nin en büyük bölgesel kalkınma projesi olma hususi durumunu taşımaktadır. Projenin gerçekleşmesi için 2003 yılı itibariyle ortalama 16.6 milyar ABD doları harcanmıştır.
Entegre Projeden Sürdürülebilir İnsani Gelişmeye;
GAP kalkınmasında benimsenen evrensel normlar, GAP'ı entegre bir bölgesel kalkınma planından, insan odaklı, sürdürülebilir insani gelişme felsefesiyle yürütülen bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürmüştür.
GAP'ta kalkınma ve gelişme; averaj yaşam süresi, bebek ölüm oranı, okur-yazarlık oranı, eğitime katılma süresi, sıhhat hizmetlerine ulaşılabilirlik, mıntıkalar ve cinsler arası refah farklılıkları düzeyleri ile yaşam kalitesi ve sürdürülebilirliği ile tanım edilmektedir.
Entegre proje olarak GAP bir kamu yatırımları paketi olarak yürütülmekte iken, sürdürülebilir insani gelişme felsefesi ile kamu yatırımları paketi, yatırımları ve insan unsuru projeye direkt karar alıcı ve uygulayıcı olarak girmiştir.
Uygulamada sürdürülebilirlik üç ayak esasına dayandırılmıştır: Devlet-özel sektör-halk alınması. Kamu yatırımlarının oluşturduğu altyapının katkısı ile yapısallaşması ve halk alınması ile benimsenmesi ve böylelikle tüm projelerin gündelik yaşamda yerini alması hedeflenmiştir.
Bu, yalnızca adil bir kalkınma özleminin yansıması olmayıp, bununla beraber az gelişmiş bölgelerdeki kalkınma potansiyelinin ortaya çıkarılmasının, ekonomik gelişme, toplumsal istikrar ve ihracatın teşviki benzer biçimde ulusal hedeflerin gerçekleşmesine katkıda bulunacağı yolundaki çok isabetli bir teşhisten lanmaktadır. Kısacası GAP, Yukarı Mezopotamya'ya uygarlığı tekrardan getirmektedir.
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)
Gap Projesi'nin Türkiye ekonomisine katkıları nedir?
Şanlıurfa GAP projesi öncesi ve sonrası iyi mi gelişmiştir?
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) hakkında bilgi verir misiniz?
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR