Türk tarihinin yetiştirmiş olduğu en büyük bestecilerden olan Hacı Arif Bey’in yaşamı ve döneminde yaşadıkları ile ilgili bilgiler. (1831 –...
Türk tarihinin yetiştirmiş olduğu en büyük bestecilerden olan Hacı Arif Bey’in yaşamı ve döneminde yaşadıkları ile ilgili bilgiler.
İstanbul’da, Eyüp’te hayata merhaba dedi. Eyüp mahkemesi katibi Ebubekir Efendi’nin erkek evladıdır. Daha ilkokuldayken sesinin güzelliğiyle Eyüp’te ün kazanmıştır. Kendisinden 6 yaş büyük olan Eyüp’lü büyük bestekar Zekâi Dede’den birazcık müzik öğrendi. Sonrasında Eyyubî Mehmet Bey’in derslerine devam ederek ilerledi. Mehmet Bey’in aracılığı ile Mızıka’yı Hümayun’a girdi, Sultan Abdülmecit’in takdirini kazanmıştır. Sarayda Haşim Bey’den müzik öğrenmeye devam etti. En girift besteleri bir dinleyişte hatasız tekrarlaması ile dikkati çekti. Terbiye, nezaket ve kibarlığı ile sevgi topladı; Abdülmecit’e mabeyinci oldu.
Arif Bey hemen hemen 20 yaşına varmadan binden fazla müzik parçasını ezberlemişti. Harem-i Hümayun’daki cariyelere müzik hocası oldu. Muhteşem güzelliğinden dolayı padişaha zevce olması beklenen 15 yaşlarında Çeşmidilber adındaki Çerkez kızı ile kalbi bir ilgi kurması büyük dedikodu mevzusu oldu. Dedikodulara dayanamayan padişah, daha o yaşta Arif Bey’i 60 altın aylıkla emekliye sevk etmek mecburiyetinde bırakıldı. Çeşmidilber de, hükümdar tarafınca çeyiz verilmek suretiyle, Arif Bey’e nikahlandı. Birkaç yıl sonrasında Abdülmecit, bestekarı affetti. Arif Bey, Taşlık’taki konağından gene Saray-ı Hümayun’a geldi. Mabeyincilik ve Harem müzik öğretmenliği görevlerini tekrardan aldı.
Yeni Bir Serüven
Arif Bey bu sıralarda geçinemediği Çeşmidilber’den ayrılmış bulunuyordu. Bu kere talebesi olan cariyelerden Zülfinigâr adındaki Çerkez kızına tutuldu. Geçen dafaki serüven şeklinde büyük dedikoduya mevzu olacağını sezen Abdülmecit, Arif Bey’in derhal bu kızla evlenmesini istedi. Zülfinigâr bir süre sonra veremden öldü.
Abdülâziz’in tahta çıkması üstüne, ikinci birlikteliği dolayısı ile Saray’dan uzaklaştırılan Arif Bey, pek sevilmiş olduğu Saray’a yeniden alındı. Saray’daki yeni ödevi Harem müzik öğretmenliği ve Saray fasıl heyeti başhanendeliğiydi. Bu sıralarda bestekâr olarak ünü ülke sınırlarını aşmıştı. Bazan irticalen günde birkaç şarkı bestelediği oluyordu. Bu kere de Arif Bey, Pertevniyal Valide Sultan’ın nedimelerinden Nigârnîk adındaki Çerkez kızı ile ilgi kurdu. Valide Sultan, yüklü çeyiz vererek kızı, çok takdir etmiş olduğu bestekârla evlendirdi.
Şöhretin Verdiği Gurur
Tüm bu görülmemiş teveccühlerden gururlanan bestecinin nazı son zamanlarda çekilmez hale gelmiş, en yüksek devlet adamlarına istiğna göstermeye başlamıştı. Bunun üstüne, ayda 40 altında Saray’dan çıkarıldı. Taşlık’taki konağından Zincirlikuyu’daki çiftliğine nakletti. Bir ara Şûray-ı Devlet’e atandıysa da memurluk yapamadı, çekildi. 1871’de Saray’dan ayrılan Arif Bey, 5 yıl sonrasında tekrardan Saray’a alındı.
II. Abdülhamit tahta çıkınca, besteciliğinin en yüksek noktasında bulunan sanatçıyı öğretmen olarak Mızıkay-ı Hümayun’a aldı. Yeni padişah Arif Bey’in elinde büyümüştü. Onun için, II. Abdülhamit’in amcası olan Abdülâziz’e yapmış olduğu şımarıklıkların daha büyüğünü ona karşı da göstermeye başladı. Padişah bîr keresinde «lâlam» söylediği Arif Bey’i Saray’ın bir odasında 50 gün hapsetmek mecburiyetinde bırakıldı.
Ârif Bey, Perestû Valide-Sultan tarafınca da çok korundu. Son zamanlarda Saray’a seyrek uğramaya başlamıştı. 54 yaşlarındayken 28 haziran 1885’te Saray’daki odasında kalp durmasından öldü. Beşiktaş’ta Yahya Efendi Dergâhı’na gömüldü. 3 kızından başka ilk karısından bir de dünyaya gelmiştir. Oğlu Cemil Bey Viyolonselist olarak Mızıkay-ı Hümayun Batı müziği bölümünde çalışmıştır.
Arif Bey, son aşama yakışıklı bir adamdı; pek akıllı ve nükteciydi. Karşılaşmış olduğu her insanın sevgisini kazanmayı bilmişti. Ses sanatçısı olarak XIX. yüzyılın en parlak siması oldu. Müzik bilgisi bakımından öğretmenlerinin derecesine çıkamadı. Hiçbir sazı çalmayı da öğrenmedi. «Dergi-i Arif» adındaki 600 sayfalık güfte dergisi 1873’te İstanbul’da basılmıştır.
Kürdili Hicazkar makamını Arif Bey bulmuştur. Bu makamdan 70 şarkı bestelemiştir. Müsemmen usûlünü de o bulmuştur. Öğrencilerinin en ünlüsü, kendisinden sonrasında en büyük şarkı bestecisi olan Şevki Bey’dir.
Arif Bey, Dede Efendi ile H. S. Arel içinde geçen Türk bestecilerinin en büyüğüdür. Yeni klâsik Türk müziği okulunun, şarkı tarzının gerçek kurucusudur. Bin küsur şarkı ile bir fazlaca dini yaratı bestelemiştir. Bugün besteleriyle elimizde olanları sadece 335 parçadan ibarettir. Bunun 325’i şarkıdır. 8’i dini yaratı, l’i beste, 1’i de semaidir.
Arif Bey, tek başına şarkı şeklini Türk müziğinin en mühim kolu haline getirdi. Şarkıları teknik bakımdan çok düzgündür; ifade, eda bakımlarından muhteşem güzel, kibar bir üslûbu vardır. Eserlerinin büyük kısmı, parlak bir müzik dehasına örnek gösterilecek derecededir. Kendisinden sonrasında gelen besteciler içinde Arif Bey’in tesirinde kalmamış olanlar pek azdır.
YORUMLAR