Halay Nedir?

HALAY a. (alay'dan). Folk. Toplu halde çeşitli biçimlerde bağlı dizi oluşturularak, sözlü ya da sözsüz ezgiler eşliğinde oynanan...

HALAY

a. (alay'dan). Folk. Toplu halde çeşitli biçimlerde bağlı dizi oluşturularak, sözlü ya da sözsüz ezgiler eşliğinde oynanan halk oyunlarının genel adı. (Bk. ansikl. böl.)

• 
  Halay başı - HALAYBAŞİ.
• 
  Halay çekmek, halay türü bir halk oyunu oynamak.
• 
  Halay faslı, belli bir sıra izlenerek art arda çalınan ya da söylenen, aynı makamda halay ezgileri.
• 
  Halay havası, halay oyunlarına birlikte rol alan sözlü ya da sözsüz ezgi. (Bazı yörelerde yalnızca türkülü halay ezgileri için kullanılır.) Hatay tepmek, horadaki şeklinde ayakları yere vurarak halay çekmek.
• 
  Halay tutmak, halay çekmek suretiyle bağlı dizi oluşturmak.
• 
  Hataya durmak, halay oynamak suretiyle dizilmek.
• 
  Hanım halayı, yalnızca bayanların oynadığı halay.
• 
  Omuz halayı, oyuncuların birbirlerini omuzlarından tutarak oyna dıkları halay.
• 
  Tepeli halay, oyuncuların omuzlarına bir başka kişiyi alarak oynadıkları halay. (Erkekler tarafınca oynanır.)

—ANSİKL. Halay, Anadolu'nun birçok yöresinde, bilhassa iç ve G.-D. Anadolu'da yaygın bir halk oyunu türüdür. Bir topluluk dansı, disiplinli bir takım oyunudur. Minimum beş şahıs tarafınca oynanır. Bununla beraber daha azca kişiyle oynanan halay oyunları da vardır. Eşlik çalgıları, yörelere bakılırsa farklılıklar göstermekle beraber, çoğu zaman davul zurnadır. Hanımefendiler bazı yörelerde türkü söyleyiptef çalarak halay oynarlar. Halay yalnız erkekler, yalnız bayanlar ya da hanım adam beraber oynanır.

Halaylar bağımlı oyunlardır. Oyuncular halaybaşi"nın komutuna uyarak hareket ederler. Halaya çoğunlukla bağlı diziyle başlanır. Oyuncular birbirlerinin ufak parmaklarından tutarak, kol kola girerek ya da omuzlarından tutarak diziyi oluştururlar. Bazı halaylarda bu diziliş bir süre sonrasında değişmiş olur, bazılarındaysa oyunun sonuna değin sürer.


Halaylar, tek bölümlü halaylar, iki bölümlü halaylar ve üç bölümlü halaylar olmak suretiyle üçe ayrılır. Tek bölümlü halaylar, oyunun başından sonuna değin aynı melodi, ritim ve figürlerle oynanan halaylardır. Bunlarda oyun ilerledikçe yalnızca ezginin hızında bir artış olur, bunun haricinde başladığı biçimiyle sürdürülür, iki bölümlü halaylar iki melodi, iki ritim ve iki ayrı oynama biçimi olan halaylardır. Ağırlama isminde olan ilk bölümde, ayaklar oynamadan sağa sola kıvrılışlar ve küçük yıkılışlarla oyuna başlanır. Melodi ağır bir tempodadır. Çoğunlukla oyuncular kapalı dizi oluştururlar. Halaybaşının mendil sallayarak verdiği komutla ikinci Dölüme geçilir.


Eşlik çalgıları birinciyle uyumlu fakat daha hareketli ikinci bir ezgiye adım atar, oyunun figürleri hızlanır. Birinciyle ikinci bölüm bütünüyle birbirinden değişik iki ayrı oyun gibidir, ikinci bölüme yörelere bakılırsa yelleme, hoplatma, sıktırma, şeklinde adlar verilir. üç bölümlü halaylarda ise üç ayrı ezgi, üç ayrı ritim ve değişik figürler yer alır. Ağırlama ve hoplatma bölümlerinin içinde kimi yörelerde yanlama, kimilerindeyse ortalama isminde olan hareketli bir bölüm bulunur. Yanlama adı bu bölümde oyuncuların birbirlerinin üstüne abanarak yana doğru tüm bedenleriyle eğilmelerinden lanmaktadır.


Anadolu'da eşlik türkülerinin ya da figürlerin landığı vaka, yer ya da kişilerin adını taşıyan yüzlerce halay adı saptanmıştır. Halaylar düğün, nişan, kına gecesi, dini ya da resmi bayramlar sebebiyle düzenlenen törenler, askere uğurlama vb. toplu halde meydana getirilen her türlü eğlentide oynanır. Halay giysisi yörelere bakılırsa farklılıklar gösterirse de çoğu zaman erkeklerde poşu, yazma, işlik, şal dönem, cepken, gömlek, şalvar, yemeni ya da çarıktan; hanımlarda ise kefiye, yazma vb. başörtüsü, fistan (üçetek), iç donu, şalvar, dönem ve ayakkabıdan (çarık,yemeni) oluşur.

Kaynak: Büyük Larousse

BAKINIZ

• 
  Halay, misket ve zeybek hangi bölgelerde oynanır?


• 
  Halay hangi müzik eşliğinde oynanır?

Halay

Halay, Türkiye'nin Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir. Bu bölgelerde oynanan halaylar içinde büyük farklılıklar vardır. O yüzden üçe ayrılır:

• Çukurova (Cenup) halayları: Adana ile Antep içinde oynanan halaylardır.
• Doğu halayları: Antepin doğusunda kalan bölgeler genel anlamda aynı karakteriste haizdir.
• Bozkır halayları: İç Anadolu bozkırlarında oynanan halay oyunlarıdır.

Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, ufak parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başlangıcında bulunan önder, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla adım atar, bir süre sonrasında hızlanır. Halay adımları genel anlamda ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine özgü halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.

Halay

El ele tutuşarak, kol kola girerek ya da omuzlardan tutarak yan yana dizilen oyuncular tarafınca oynanan halk oyunu. Çoğu zaman Orta Anadolu'da, davul zurna eşliğinde oynanır. Düğün, asker uğurlama ve karşılama şeklinde günlerin olmazsa olmaz oyunudur.

MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Halay
Halk kültüründe

Halay, Türk ve Altay halk kültüründe merasim dansıdır. Alay olarak da söylenir. Kökleri milattan önceki dönemlere ve hatta tarihöncesi çağlara uzanan bir oyundur. Al kültü ile ilişkilidir. Yaşamın enerjisini, döngüsünü, dayanışmayı, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi ihtiva eder. Al (Hal) sözcüğünün ateşle doğrusu yaşamsal enerjiyle bağlı olması bu oyuna verilen önemi göstermektedir. İlkel biçiminin adı Allı ya da Yallı olarak bilinir. Kobustan adlı bölgede kayalara çizilen eski çağlara ilişkin resimlerde bu oyunun resmedildiği görülmektedir. Elley (Allay) adlı ilk ata ile de bağlantılı görünmektedir. Yakutlar bu dansa Ohokay derler.

Azeri kültüründe "Yallı"

Yallı, Azerbaycan halk sanatında çok geniş yer tutan mitolojik lı bir oyundur. Kobustan kayalarında, milattan önceki dönemlere ilişkin; el ele verip dans eden ve bağrışan kalabalık görüntülerinin çizimleri vardır. Oynayanlar, kainatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire süresince sıkı bir halde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve beklenmedik bir zamanda yere uzanıp yalar şeklinde yaparlar. Bunların hepsinin kendi içinde anlamları vardır. Aslında "yallı" oyunlarının eski inançlardaki Yüce Ana bütününden kopma Al/Hal ruhuyla bağlılığı da, "Yallı" isminde göze çarpmaktadır.

Etimoloji

(Al/Hal) kökünden türemiştir. Topluluk ve ateş anlamları ihtiva eder. Moğolca Halah fiili özgür bırakmak, rahatlatmak manalarına gelir. Mançuca Hala fiili de aynı içinde ne olduğu ihtiva eder.

AĞIR HALAY

a. Ağır devinımlı, halay türü bir halk oyunu ve eşlik ezgisine verilen ad. (Elazığ ve çevresinde yaygın olan bu oyun, daha çok yaşlılarca oynanır. Ağırlama, üç ayak hoplatma bölümlerinden oluşur. Bölümler beş, dört, iki zamanlı ritmik yapıdadır.)

Büyük L.

Halay nedir?

Türk halk danslarından biridir. Daha çok Sıvsa ve Erzurum yöresinde oynanır. Bir çeşit ağır «bar» karakterini taşır. Halay oynayanlar kol kola tutunurlar, en başta bulunan oyuncunun elinde bir mendil vardır, bu oyuncu diğerlerini yönetim eder.Halaylar bölge halkının özelliğine, birlikte rol alan çalgılara, halayın çıkış sebebine, oynanış şekline ve ezgilere bakılırsa değişik isim alır.


Halay daha çok davul, zurna eşliğinde bazı yörelerde ise davul, zurna olmadan, oyuncuların söylediği ezgilerle de oynanır. Ege bölgesindeki halaylar saz ve öteki çalgı aletleriyle çekilir. Bazı halaylar da def, darbuka ve klarnet eşliğinde oynanır. Yalnız erkekler ya da yalnız bayanlar tarafınca oynanan halaylar olduğu şeklinde, hanım adam karışık oynananlar da vardır.


Halay oynayanlar bölgenin özelliğine bakılırsa yerel giysiler giyerler. Çoğu zaman erkekler poşu, yazma, işlik, şal, dönem, çepken, gömlek, şalvar yemeni ya da çarık; bayanlar ise, yazma, fes, başörtü, üç etek, şalvar, dönem, çarık ya da yemeni giyerler. Halaylar bir, iki ve üç bölümlü olabilir. Çoğunda sona doğru hızı arttırılır. Halayı yönetim eden başta bulunan halay başıdır. Buna "baş çeken" ve "sıra başı" şeklinde adlar verilir.


Bunun en büyük yardımcısı sondaki oyuncudur. İkisi de ellerinde değişik şekillerde salladıkları mendillerle oyunun ritmine yön verirler. Öteki oyuncular, birbirlerinin ufak parmaklarından tutup, kol kola girerek ya da kollarını birbirlerinin omuzlarına atarak oynarlar.Bitlis'in çarşıda atlas, nare, kevenki; Adana'nın, acem, avşar; Ağrı'nın basso; Bingöl'ün koçeri; Van'ın tümer ağası; Karadeniz bölgesi halayları ile Silifke'nin yoğurdu memleketimizin en fazla oynanan halaylardır. Elazığ'ın da çayda çırası meşhurdur.


Tek bölümlü halaylar: Tek melodiyle hızlanarak oynanırlar.Sadece aynı melodinin ağır olarak devam etmiş olduğu halaylarda vardır.

İki bölümlü halaylar: Bunlarda iki melodi ve iki ayrı ritim vardır. Ağır süregelen birinci bölüme ağırlama denir. Ağırlama kısmı oturaklı ve heybetli olur. Çoğu zaman "hoplatma", "yelleme", "yeldirme", "sıktırma", "yürütme" adlarını alır.


üç bölümlü halaylar: Bu halaylarda 3 melodi ve 3 ritim vardır. Sadece kimi zaman 2 melodi ,3 ritim olabilir. Çoğunlukla "ağırlama" ile adım atar "yürütme" ile devam eder, "hoplatma" ile sonlanmış olur.

Dört bölümlü halaylar: Bu halaylarda çoğu zaman 4 melodi, 4 ritim bulunur. Her bölümün ayrı adları vardır. Oyun yavaştan adım atar gittikçe hızlanır ve son bölümde en süratli noktaya ulaşır. İlk bölüm "ağırlama" ile adım atar, "yanlamaya" geçer "oynatmayla" hızlanır, ""hoplatma" ile son bulur.

HALAYBAŞI

a. Folk. Halay türü halk oyunlarında dizinin sağ başlangıcında bulunan ve elindeki mendil yardımıyla oyunu yöneten kişiye verilen ad. (Bazı yörelerde başadur, başçeken, sırabaşı da denir.)


—ANSİKL Halaybaşı, oyunu çok iyi bilen ve çevrede saygınlığı olan kişilerden seçilir. Oyuncuların tümü halaybaşının elindeki mendil vasıtasıyla verdiği komutlara uymak zorundadır. Melodi ya da ritmin değişmesi, figürlerin yinelenme sayısı, oyunun hangi hızla oynanacağı halaybaşının komutlarıyla belirlenir. Oyun esnasında halaybaşı bir kısmı oynatmadan bir başka bölüme geçebilir. Dizinin en sonunda bulunan ve pöççük" isminde olan oyuncunun görevi halaybaşının verdiği komutların anlaşılıp anlaşılmadığını denetlemek ve elinde taşımış olduğu mendil yardımıyla halaybaşına bildirmektir. Halaybaşının derhal yanında ikinci denen ve halaybaşılığa aday olan bir oyuncu bulunur. Halaybaşıyla pöççük arasındakilere kelle ya da sıra oyuncuları denir.

Kaynak: Büyük Larousse

• 
  Halay, misket ve zeybek hangi bölgelerde oynanır?


• 
  Halay hangi müzik eşliğinde oynanır?