Lozan Sulh Antlaşması ile ilgili olarak geniş mealde bilgilerin verildiği yazımız. Lozan Antlaşmasının sebepleri neticeleri ve o dönemde yaş...
Lozan Sulh Antlaşması ile ilgili olarak geniş mealde bilgilerin verildiği yazımız. Lozan Antlaşmasının sebepleri neticeleri ve o dönemde yaşananlar.
Mudanya Tabanca Bırakma Antlaşmasıyla yeni Türkiye, varlığını Bağlaşık Devletlere kabul ettirmişti. Bu kez aynı devletler İsviçre’nin Lozan kentinde bir sulh antlaşması için çağrıda bulunuyorlardı.
Mudanya Tabanca Bırakma Antlaşması görüşülürken, sulh görüşmelerinin İzmir’de yapılmasını istemiştik. Fakat bağlaşık devletler, toplantının yansız bir mekanda olmasını önerdiler. Sonunda bu tavsiye Türkiye tarafınca da benimsendi ve Lozan’a gidecek Türk Heyeti seçimine başlandı.
Gazi Mustafa Kemal Lozan’a gidecek Türk heyetine reis olarak İsmet Paşa’yı uygun görüyordu. Fakat hükümet başkanı Rauf Bey, bu görevi kendi yapmak istiyordu. Dışişleri Bakanı da Yusuf Kemal Beydi. İsmet Paşa bir tek bir askerdi. Lozan’daki yapılacak toplantıya Dışişleri Bakanları katılıyordu. Bu yüzden Rauf Beynimiz Başbakan olarak gitmesi sakıncalıydı. O vakit Dışişleri Bakanı Kemal Bey, görevinden ayrıldı. Yerine İsmet Paşa atandı. Bu suretle Lozan’a gidecek heyetin başkanı İsmet Paşa oldu. İsmet Paşa Mudanya Tabanca Bırakma Antlaşmalarında büyük başarı elde etmiş bir kimse idi. Asker olmasıyla birlikte siyasal toplantılarda da başarı sağlayacağı herkeste yaygın bir görüştü. İsmet Paşa bu görevi istememesine karşın, Gazi Mustafa Kemal bir emirle bu görevi kendisine verdirdi.
Bağlaşık Devletler, Lozan’daki toplantıya İstanbul hükümetinden de kurul istediler. Bu isteğe Yeni Türkiye’nin yanıtı çok ağır oldu. Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkıldığını, Ankara’da yeni bir Türkiye’nin doğduğu ve yeni devletin bir anayasa ile kurulu bulunmuş olduğu Bağlaşık Devletlere ve İstanbul’daki hükümete bildirildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi kabul etmiş olduğu bir kanunla Osmanlı devletini ve padişahlık yönetimini sona erdirdi, (4 Kasım 1922.) Son padişah Vahidettin, bir İngiliz cenk gemisi ile İstanbul’dan firar etti. Büyük Millet Meclisi, Abdülmecit Efendi’yi halife seçti.
5 Kasım 1922 günü İsmet Paşa yönetiminde Lozan’a gidecek Türk heyeti Ankara’dan yola çıktı. Heyette 21 danışman, 10 yazman, 2 basın danışmam ve çevirmenler bulunuyordu. Bu kimseler yeni Türkiye’nin genç ve aydın kimseleriydi. Konferansa katılan Türk Heyeti, 11 Kasım 1922 günü Lozan’a ulaştı. Lozan Konferansı ise 12 Kasım günü başlayacaktı. Fakat bağlaşık devletlerin dışişleri bakanları daha Lozan’a gelmemişlerdi. Türk Heyeti Başkanı İsmet Paşa bu şartları şiddetle kınadı. Bu kınama üstüne bağlaşık devletler özür dileyerek toplantıyı, 20 Kasım 1922’de başlamış olacak şekilde tekrardan düzenlediler. Toplantıyı yansız İsviçre’nin Devlet Başkanı bir konuşma ile açtı. İsmet Paşa yapmış olduğu konuşmada; «özgürlük istediğimizi, bir milyondan fazla suçsuz ve günahsız Türk’ün, Minik Asya ovalarında ve yaylalarında, evsiz, ekmek kullanmadan dolaştıklarını» belirtmiş ve bağlaşık devletlerin dış işleri bakanlarına Sevr Barışı’nı tanımadığımızı üstü kapalı belirtmişti. Bu konuşma ile Yeni Türkiye’nin toplantı süresince kolayca istekleri kabul etmeyeceği de kanıtlanmıştı.
21 Kasım günkü toplantılar sert konuşmalar içinde geçti. İsmet Paşa’nın tarafındaki heyette, çok iyi Fransızca bilen görevliler olmasına rağmen, İsmet Paşa da Fransızca konuşuyor ve toplantıyı sürdürüyordu. Konferansta üç ana komisyon seçildi:
1. Topraklar, askerliğe ve boğazlara ait işler,
2. Türkiye’de bulunan azınlıklara ait işler,
3. Ekonomik ve hukuki işler.
Çanakkale ve İstanbul Boğazları, Türk toprakları üstünde bulunuyordu. Bu yüzden, her iki boğazın bakımı ve korunması Türklerce yapılmalıydı. Türkiye bu savı savunuyordu. Sonunda, tüm ulusların tecim gemileri Boğazlardan geçebilecek Türk önerisi benimsendi. Cenk gemileri için, Türkiye’nin izni koşulu kondu.
Türkiye’de bulunan azınlıklara ait bağlaşık devletlerin istekleri çoktu. Türkiye’deki azınlıklar, daha İstanbul 1453 senesinde Türk ülkesine iştirak ettiği zamandan başlıyordu. Osmanlı padişahları İstanbul ve Türkiye’deki azınlıklara Türkler benzer biçimde yaşama hakları tanımışlar, dinlerine ve konut edinmelerine karışmamışlardı. Fakat, Birinci Dünya Savaşı sonunda Türkiye’deki azınlıklar, birlikte yaşadıkları Türklere karşı fena davranışlar içinde bulunmuşlar ve yer yer onların evlerine, ailelerine karşı saldırıda bulunmuşlardı. İstanbul içinde yaşayan azınlıklar, bir sürü Türk’ün ölümüne niçin olmuşlar ve Bağlaşık Devletlerin İstanbul’daki askerleri tarafınca korunmuşlardı. İstanbul’da Rum azınlığının bağlı olduğu bir Patrikhane vardı. Bu Patrikhane Dünya Ortodoks mezhebinin bağlı olduğu bir kilise idi. Lozan’da bu mevzuda meydana getirilen görüşmelerde yalnız Yunanlılar değildir, derhal tüm Hıristiyan devletler, Patrikhane’nin İstanbul’da kalmasını istiyorlardı. Gene Türkiye’deki azınlıkların internasyonal bir komisyon tarafınca korunmasını istiyorlardı. İsmet Paşa, tüm azınlıkların, Türk kanunları ve Türk mahkemeleri tarafınca haklarının korunacağım bildirdi.
Trakya’daki Türk sınırı Türk görüşüne nazaran saptandı. Burada bulunan Rumlar Yunanistan’a, Yunanistan’da ki bir takım Türkler de Türkiye’ye geleceklerdi. Bu göçlerden sonrasında Anadolu’da Rum azınlığı, Yunanistan’da da Garp Trakya haricinde Türk kalmıyordu. Bu mübadele anlamına geliyordu ve sanılanın aksine mübadele isteiği Türk tarafınca değildir karşı taraftan gelmiştir.
Bu sırada Musul’un Türkiye’de kalması için çok uğraş harcandı. Fakat İngiltere, Musul’da Türklerden çok Arap bulunduğunu öne sürerek Musul’u vermek istemediler. Musul’un Türklerde mi, İngilizlerde mi kalacağını internasyonal bir müessese olan Akvam Cemiyeti’ne bıraktılar. Burada, bazı oyunlar düzenlenerek Musul İngilizlere bırakıldı.
Osmanlı İmparatorluğu’nun en kuvvetli dönemlerinden başlayarak verilmiş yabancı haklarının görüşülmesi de çok fırtınalı oldu. Başta Fransızlar olmak suretiyle Avrupa devletleri, kapitülasyonların sürmesini istiyorlardı. Türkiye, yeni bir devlet bulunduğunu, bu şekilde bir anlaşmayı kabul etmeyeceğini, bunun bağımsızlığımıza aykırı bulunduğunu öne sürdü. Bu hususta hiçbir savı kabul etmeyeceğimizi de belirttik. Bağlaşık devletler, ekonomik düzenimizin bozuk olduğu sebebi öne sürülerek, yabancı devletlere muhtaç olduğumuzu belirtiyorlar ve bir takım hakların tanınmasında direniyorlardı. Bu konuşmalara karşı İsmet Paşa kati yanıtını söylemiş oldu:
Lozan Konferansı uzayıp gidiyordu. Osmanlı Devletinin borçları da çok konuşulan konulardan biriydi. Yeni Türkiye’nin bu borçlarla bir ilgisi yoktu. Buna karşın Lozan’da Osmanlı Devletinin bir bölüm borçlarını kabul ederek ödemeyi üzerine almıştı.
20 Kasım 1922 günü süregelen Lozan Konferansı, 4 Şubat 1923 gününe kadar çalışmalarını sürdürdü. Fakat Bağlaşık Devletler yeni ve genç Türkiye’den çok ağır koşullarla yeni yeni isteklerde bulunmakta ve konferansın yönünü değiştiriyorlardı. İsmet Paşa’nın bunlara yanıtı çok ağır olmuştu.
4 Şubat 1923 günü Bağlaşık Devletlerin bitmez, tükenmez istekleri yüzünden Lozan Konferansı bitmeden dağıldı. İsmet Paşa ve Türk Heyeti Ankara’ya döndü. İsmet Paşa, Lozan’daki çalışmalarını anlatarak çekmiş olduğu güçlükleri dile getirdi.
İsmet Paşa’nın Lozan Konferansında ki davranışları ve Türkiye’nin bağımsızlığı için yapmış olduğu emek harcamalar takdir edilmekle beraber, bir bölüm milletvekilleri tarafınca da eleştirilere uğradı. Buna karşın Lozan’daki son tavsiyeler dikkate alınarak hazırlanan bir tasarı, Bağlaşık Devletlerin Ankara’daki ve İstanbul’daki temsilcilerine verildi.
Lozan Konferansı bunun üstüne 23 Nisan 1923 günü yeniden toplandı. Bu ikinci görüşmede, iki taraf temsilcileri daha anlayışlı davranıyor ve pürüzler daha kolay çözümleniyordu. Fakat, yeni Türkiye’nin hükümeti, bir takım tereddütler içindeydi. İstekleri çerçevesinde bir antlaşma yapılmamıştı. Aslına bakarsan bundan fazlası da yapılamıyor ve Bağlaşık Devletler, tekrardan bir cenk yapmayı göze almasını Gazi Mustafa Kemal’e iletti. Sonunda Gazi Mustafa Kemal’in araya girmesiyle problem çözümlendi. Yunanistan ile aramızdaki sınır düzenlemesi yapılmış oldu. İstediğimiz tazminata karşılık Karaağaç, Türkiye’ye verildi. 24 Temmuz 1923 günü İsviçre’nin Lozan kentinde, Lozan Sulh Antlaşması imzalandı. Lozan Barışı Türk’ün kara yazgısının, ak günlere dönüşünün belgesidir. O devrin İngiliz Başbakanı ünlü Lloyd George yenilgisini şöyleki dile getirmişti:
Lozan Sulh Antlaşması’mn imzası ile yeni Türkiye Devleti göreve başlıyor, 600 senelik Osmanlı İmparatorluğu yönetimi bitiyordu. Bundan sonra halkın seçtiği insanoğlu devlet başkanı olacak, yasa meydana getirecek ve Türkiye’yi yöneteceklerdi. Türkiye’de yeni bir dönem başlıyordu.
Günümüzde Lozan Sulh Antlaşmasını eleştiren kişilere verilecek pek çok çözüm mevcuttur. O dönemdeki vaziyet ile başa çıkacak ve yepyeni çağıl bir devlet yapmaya haiz bu mevzuda yetkin bir insan adı söylemeleri isteyin ve yolunuza devem edin. Tüm Garp dünyasının karşısında yıkılmış bir imparatorluktan yepyeni bir devlet oluşturmayı başaracak bir insan bir komisyonu bugün dahi oluşturamacağımız olmalıdır.
YORUMLAR