nirengi isim, eskimiş Farsça nirengi Belli sayıda noktanın konumunu kesin olarak tespit edebilmek için, bu noktaları tepe olarak kab...
nirengi isim, eskimiş Farsça nirengi
Belli sayıda noktanın konumunu kesin olarak tespit edebilmek için, bu noktaları tepe olarak kabul ederek bir alanı üçgenlere bölme işi.
Nirengi Noktası Nedir?
NİRENGİ a. (fars. nirengi).
1. Arazide oluşturulan nirengi ağının açılarının ölçülmesinde kullanılan jeodezik ya da topografik yöntem. (Bk. ansikl. böl. Jeod. ve Topogr.)
2. Nirengi noktalarıyla, ana çizgileriyle, ayrıntılara inmeden: Konuyu nirengi noktalarıyla anlatmak.
*-*Ask. Nirengi noktaları, koordinat ve yükseltileri doğru olarak saptanan ve arazi üzerine işaretlenen noktalar.
*-*Geom. üÇGENLEME'nin eşanlamlısı.
*-*Jeod. ve Topogr. Radyal nirengi, düşey bir eksen doğrultusunda alınmış bir dizi hava fotoğrafından oluşan kanavanın elde edilmesini sağlayan, kullanımı kolay, yüksek verimli mekanik yöntem. (Bk. ansikl. böl.)
*-*Topogr. ikmal nirengisi, ana nirengi ağı içinde kurulan tamamlayıcı nirengi noktası. (Bk. ansikl. böl.)
*-*ANSİKL Jeod. ve Topogr. XVI. yy.'ın sonlarında Tycho Brahe tarafından bulunan ve XVII. yy.'ın başlarında Sinellius tarafından uygulanan nirengi, şu ilkeye dayanır: bir ABC üçgeninde. AB kenarı ve 'Â'.'B'açıları biliniyorsa.BC ve AC kenarları sinüs bağıntısıyla kolayca hesaplanabilir:
BC AC AB sinA sinB sin C
Bu bağıntı çözülünce BC ve AC kenarları bilinen kenarlar olarak kullanılabilir ve işlem bu şekilde sürdürülür. C, I, J, K, L noktalarının karşılıklı konumlarının belirlenmesiyle ağın bütün kenarları hesaplanır, kanava tamamlanır. Doğrudan ölçülerek belirlenmiş AB kenarına "baz†denir. Büyük bir ülkenin nirengi ağı temel olarak aşağıdaki unsurları kapsar:
1. konumu astronomik gözlemle belirlenen ve coğrafi koordinat için başlangıç olan temel bir astronomik nokta. Başlangıç kenarının, doğrultusu aynı şekilde gökbilimsel bir güney aç.sıyla saptanır;
2. kesişmelerinden oluşan kareler içinde birinci derece tamamlayıcı nirengi ağı bulunan bir dizi meridyen ve paralelin sınırladığı çerçevede; 40°'den küçük açısı bulunmayan, yaklaşık eşkenar ya da ikizkenar üçgenlerden oluşan birinci derece bir nirengi ağı. En etkili kontrol yöntemi, ölçeği sağlamak amacıyla ağın değişik yerlerinde yeni bazlar kurmak ve değişik tepelerin gökbilimsel koordinatlarını (bir ağın enlemini, boylamını ve güney açısını) bulmaktır. Laplace noktası adı verilen noktalar ağın yeniden yönlendirilmesini sağlar. Hesaplarda, her Laplace noktasına karşılık, gökbilimsel ve jeodezik değerleri birleştiren bir şart denklemi kurulur;
3. üçgen kenar uzunlukları 15-20 km olan ikinci derece bir ağ, kendisi için değişmez bir omurga durumundaki birinci derece ağına dayanır;
4. kilometre kare içine bir nokta düşecek yoğunluktaki 5. derece nirengi ağının dayalı bulunduğu ve kenar uzunluğu 5-6 km olan 3. ve 4. derece bir ayrıntı ağı.
Bir nirengi ağının kurulmasındaki aşamalar şunlardır: araziyi inceleme (seçim -istikşaf), yapım (inşaat), ölçme (gözlemler, baz ölçmesi) ve hesaplama.
Gözlemciler seçim aşamasında, trigonometrik nokta (nirengi noktası) olarak kurulacak noktaları seçip , bu noktalardan görülebilen tepe noktalarını ve bu noktalar arasında kurulacak genel bağlantı şemasını (yatay-düşey ölçü ve hesap planı) oluşturur. Bu aşamada, görüşü engelleyen yakın ya da uzaktaki arazi unsurlarından kurtulmak için, sökülebilir istikşaf kuleleri (Durand kuleleri vb.) kurulur. Ekip posta şefi, istikşaf bilgilerine dayanarak, gözlem aletiyle (teodolit, semt çemberi) gözlemcinin ayrı ayrı üzerinde bulunacağı sabit jeodezi işaretlerini, her istasyondan gözlenebilen miraları kurar ve ölçme çalışmalarının üzerinde yapıldığı yeri gösterecek olan jeodezik noktanın merkezini (merkezlendirme noktası), beton kütle içine yerleştirilmiş granit bir nirengi zemin işaretiyle kalıcı şekilde belirler.
Gözlemci (rasıt, operatör), gözlem aşamasında, yüksek duyarlı bir teodolit ya da semt çemberiyle, nirengi işareti inşaatı sırasında kurulmuş miralara ya da komşu tepeler üzerine yerleştirilmiş projektörlere yapacağı gözlemlerle, bağlantı şeması (yatay ölçü planı) üçgenlerinin tepe noktalarındaki açıları repetisyon (tekrarlama) ya da reiterasyon (başlangıç kaydırma) yöntemiyle birçok kez ölçer ve sonuçta ortalamalarını alır.
üçgen hesapları, gözlenen noktaların, coğrafi (jeodezik) ve dik koordinatlarını bulmak için yapılır Gözlemlerin dengelenmesiyle üçgen zincirlerinin kesin geometrik konumları belirlenir.
üçgen ölçüm ve hesaplamalarındaki duyarlık, hangi dereceden olursa olsun, jeodezik noktanın konumunu en çok 20 cm bağıl yanılgıyla belirleyecek düzeyde olmalıdır.
Türkiye'de, MSB Harita genel komutan- lığı'nca 1944'ten bu yana sürdürülen çalışmalar sonunda oluşturulan “ülke temel nirengi ağı" şu şekildedir:
1. I. derece nirengi ağı: 99 adet astronomi noktası, 904 adet I. derece nirengi noktasından oluşan 27 adet kapalı poligonu (zincir) kapsar. Dengelemesi 1954 yılında yapılmış olup, üçgen kenar uzunluğu yaklaşık 20-50 km'dir.
2. II. derece nirengi ağı: 3 320 adet II. derece nirengi noktasından oluşmaktadır. üçgen kenar uzunluğu yaklaşık 10-20 km'dir.
3. I. ve II. derece nirengi ağına dayalı nirengi sıklaştırması: oluşturdukları üçgen kenar uzunluğu yaklaşık 3-10 km olan 55 000 adet III. derece nirengi noktası ile, yine kenar uzunluğu 1-3 km olan 120 000 adet IV. derece nirengi noktasıyla gerçekleştirilmiştir.
Harita genel komutanlığı'nca, ülke temel nirengi ağlarını iyileştirme ve büyük ölçekli harita üretimi için gerekli nirengi sıklaştırma çalışmaları sürdürülmektedir.
*Radyal nirengi (hava nirengisi). Düşey eksene yakın doğrultuda alınmış bir hava fotoğrafı üzerindeki ayakucu (nadir) Nisa Serezli ve Tolga Aşkırıer noktası ile bu noktadan geçerek arazide- Kocanızı tazeleyin ki çeşitli noktalara varan ışınların fotoğraf adlı oyunda üzerindeki izdüşümleri arasında oluşan açılar, arazideki ayakucu noktası ile ışınların karşılığı olan doğrultular arasındaki açılara (gözlemcinin arazideki ayakucu noktasından, aynı noktalara yatay bir dizi gözlem ile okuduğu açılara) eşittir. Bu özelliğin, her birinde komşu fotoğrafın ayakucu noktasının bulunduğu ve stereoskopik (üçboyutlu) bir fotoğraf kanavası oluşturan ardışık birçok fotoğrafa uygulanması sonucu, seçim kanavasındaki noktaların birbirlerine göre konumlarını belirleyen grafik bir nirengi ağı elde edilir. Aynı ilkelere dayalı, uygulanması daha kolay ve çok kesin mekanik düzeneklerle de aynı sonuç sağlanabilmektedir.
*-*Topogr. Geniş, özellikle görüşü engelleyen engebelerin bulunduğu yörelerde kanavaya giren nirengi noktalarının sayısı, ayrıntıların haritalanması için yeterli olmaz; bu durumda topograf, ana nirengilerden görülmeyen kesimlerin, görülebildiği başlıca yerlerde yeni nirengi noktaları oluşturur; bunlara ikmal nirengisi denir. Gerek plançetalı, gerek plançetasız grafik harita alımlarında ikmal nirengisi kurmak çoğunlukla zorunludur. Ayrıntıların bulunduğu alanı gören, ana nirengi noktaları dışındaki tepeler, sivri ve belirgin kayalar, çıplak düzlüklerdeki tek ağaçlar vb. ikmal nirengisi için seçilebilecek uygun noktalardır. Alidat olometrik ile çalışıldığında ikmal nirengilerinin yeri çevredeki dört nirengi noktasından ileri (ya da ön) kestirmeyle saptanır.
1. Arazide oluşturulan nirengi ağının açılarının ölçülmesinde kullanılan jeodezik ya da topografik yöntem. (Bk. ansikl. böl. Jeod. ve Topogr.)
2. Nirengi noktalarıyla, ana çizgileriyle, ayrıntılara inmeden: Konuyu nirengi noktalarıyla anlatmak.
*-*Ask. Nirengi noktaları, koordinat ve yükseltileri doğru olarak saptanan ve arazi üzerine işaretlenen noktalar.
*-*Geom. üÇGENLEME'nin eşanlamlısı.
*-*Jeod. ve Topogr. Radyal nirengi, düşey bir eksen doğrultusunda alınmış bir dizi hava fotoğrafından oluşan kanavanın elde edilmesini sağlayan, kullanımı kolay, yüksek verimli mekanik yöntem. (Bk. ansikl. böl.)
*-*Topogr. ikmal nirengisi, ana nirengi ağı içinde kurulan tamamlayıcı nirengi noktası. (Bk. ansikl. böl.)
*-*ANSİKL Jeod. ve Topogr. XVI. yy.'ın sonlarında Tycho Brahe tarafından bulunan ve XVII. yy.'ın başlarında Sinellius tarafından uygulanan nirengi, şu ilkeye dayanır: bir ABC üçgeninde. AB kenarı ve 'Â'.'B'açıları biliniyorsa.BC ve AC kenarları sinüs bağıntısıyla kolayca hesaplanabilir:
BC AC AB sinA sinB sin C
Bu bağıntı çözülünce BC ve AC kenarları bilinen kenarlar olarak kullanılabilir ve işlem bu şekilde sürdürülür. C, I, J, K, L noktalarının karşılıklı konumlarının belirlenmesiyle ağın bütün kenarları hesaplanır, kanava tamamlanır. Doğrudan ölçülerek belirlenmiş AB kenarına "baz†denir. Büyük bir ülkenin nirengi ağı temel olarak aşağıdaki unsurları kapsar:
1. konumu astronomik gözlemle belirlenen ve coğrafi koordinat için başlangıç olan temel bir astronomik nokta. Başlangıç kenarının, doğrultusu aynı şekilde gökbilimsel bir güney aç.sıyla saptanır;
2. kesişmelerinden oluşan kareler içinde birinci derece tamamlayıcı nirengi ağı bulunan bir dizi meridyen ve paralelin sınırladığı çerçevede; 40°'den küçük açısı bulunmayan, yaklaşık eşkenar ya da ikizkenar üçgenlerden oluşan birinci derece bir nirengi ağı. En etkili kontrol yöntemi, ölçeği sağlamak amacıyla ağın değişik yerlerinde yeni bazlar kurmak ve değişik tepelerin gökbilimsel koordinatlarını (bir ağın enlemini, boylamını ve güney açısını) bulmaktır. Laplace noktası adı verilen noktalar ağın yeniden yönlendirilmesini sağlar. Hesaplarda, her Laplace noktasına karşılık, gökbilimsel ve jeodezik değerleri birleştiren bir şart denklemi kurulur;
3. üçgen kenar uzunlukları 15-20 km olan ikinci derece bir ağ, kendisi için değişmez bir omurga durumundaki birinci derece ağına dayanır;
4. kilometre kare içine bir nokta düşecek yoğunluktaki 5. derece nirengi ağının dayalı bulunduğu ve kenar uzunluğu 5-6 km olan 3. ve 4. derece bir ayrıntı ağı.
Bir nirengi ağının kurulmasındaki aşamalar şunlardır: araziyi inceleme (seçim -istikşaf), yapım (inşaat), ölçme (gözlemler, baz ölçmesi) ve hesaplama.
Gözlemciler seçim aşamasında, trigonometrik nokta (nirengi noktası) olarak kurulacak noktaları seçip , bu noktalardan görülebilen tepe noktalarını ve bu noktalar arasında kurulacak genel bağlantı şemasını (yatay-düşey ölçü ve hesap planı) oluşturur. Bu aşamada, görüşü engelleyen yakın ya da uzaktaki arazi unsurlarından kurtulmak için, sökülebilir istikşaf kuleleri (Durand kuleleri vb.) kurulur. Ekip posta şefi, istikşaf bilgilerine dayanarak, gözlem aletiyle (teodolit, semt çemberi) gözlemcinin ayrı ayrı üzerinde bulunacağı sabit jeodezi işaretlerini, her istasyondan gözlenebilen miraları kurar ve ölçme çalışmalarının üzerinde yapıldığı yeri gösterecek olan jeodezik noktanın merkezini (merkezlendirme noktası), beton kütle içine yerleştirilmiş granit bir nirengi zemin işaretiyle kalıcı şekilde belirler.
Gözlemci (rasıt, operatör), gözlem aşamasında, yüksek duyarlı bir teodolit ya da semt çemberiyle, nirengi işareti inşaatı sırasında kurulmuş miralara ya da komşu tepeler üzerine yerleştirilmiş projektörlere yapacağı gözlemlerle, bağlantı şeması (yatay ölçü planı) üçgenlerinin tepe noktalarındaki açıları repetisyon (tekrarlama) ya da reiterasyon (başlangıç kaydırma) yöntemiyle birçok kez ölçer ve sonuçta ortalamalarını alır.
üçgen hesapları, gözlenen noktaların, coğrafi (jeodezik) ve dik koordinatlarını bulmak için yapılır Gözlemlerin dengelenmesiyle üçgen zincirlerinin kesin geometrik konumları belirlenir.
üçgen ölçüm ve hesaplamalarındaki duyarlık, hangi dereceden olursa olsun, jeodezik noktanın konumunu en çok 20 cm bağıl yanılgıyla belirleyecek düzeyde olmalıdır.
Türkiye'de, MSB Harita genel komutan- lığı'nca 1944'ten bu yana sürdürülen çalışmalar sonunda oluşturulan “ülke temel nirengi ağı" şu şekildedir:
1. I. derece nirengi ağı: 99 adet astronomi noktası, 904 adet I. derece nirengi noktasından oluşan 27 adet kapalı poligonu (zincir) kapsar. Dengelemesi 1954 yılında yapılmış olup, üçgen kenar uzunluğu yaklaşık 20-50 km'dir.
2. II. derece nirengi ağı: 3 320 adet II. derece nirengi noktasından oluşmaktadır. üçgen kenar uzunluğu yaklaşık 10-20 km'dir.
3. I. ve II. derece nirengi ağına dayalı nirengi sıklaştırması: oluşturdukları üçgen kenar uzunluğu yaklaşık 3-10 km olan 55 000 adet III. derece nirengi noktası ile, yine kenar uzunluğu 1-3 km olan 120 000 adet IV. derece nirengi noktasıyla gerçekleştirilmiştir.
Harita genel komutanlığı'nca, ülke temel nirengi ağlarını iyileştirme ve büyük ölçekli harita üretimi için gerekli nirengi sıklaştırma çalışmaları sürdürülmektedir.
*Radyal nirengi (hava nirengisi). Düşey eksene yakın doğrultuda alınmış bir hava fotoğrafı üzerindeki ayakucu (nadir) Nisa Serezli ve Tolga Aşkırıer noktası ile bu noktadan geçerek arazide- Kocanızı tazeleyin ki çeşitli noktalara varan ışınların fotoğraf adlı oyunda üzerindeki izdüşümleri arasında oluşan açılar, arazideki ayakucu noktası ile ışınların karşılığı olan doğrultular arasındaki açılara (gözlemcinin arazideki ayakucu noktasından, aynı noktalara yatay bir dizi gözlem ile okuduğu açılara) eşittir. Bu özelliğin, her birinde komşu fotoğrafın ayakucu noktasının bulunduğu ve stereoskopik (üçboyutlu) bir fotoğraf kanavası oluşturan ardışık birçok fotoğrafa uygulanması sonucu, seçim kanavasındaki noktaların birbirlerine göre konumlarını belirleyen grafik bir nirengi ağı elde edilir. Aynı ilkelere dayalı, uygulanması daha kolay ve çok kesin mekanik düzeneklerle de aynı sonuç sağlanabilmektedir.
*-*Topogr. Geniş, özellikle görüşü engelleyen engebelerin bulunduğu yörelerde kanavaya giren nirengi noktalarının sayısı, ayrıntıların haritalanması için yeterli olmaz; bu durumda topograf, ana nirengilerden görülmeyen kesimlerin, görülebildiği başlıca yerlerde yeni nirengi noktaları oluşturur; bunlara ikmal nirengisi denir. Gerek plançetalı, gerek plançetasız grafik harita alımlarında ikmal nirengisi kurmak çoğunlukla zorunludur. Ayrıntıların bulunduğu alanı gören, ana nirengi noktaları dışındaki tepeler, sivri ve belirgin kayalar, çıplak düzlüklerdeki tek ağaçlar vb. ikmal nirengisi için seçilebilecek uygun noktalardır. Alidat olometrik ile çalışıldığında ikmal nirengilerinin yeri çevredeki dört nirengi noktasından ileri (ya da ön) kestirmeyle saptanır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR