oltu taşı Gösterim: 1201 Boyut: 34.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> Latince adı Jayet'tir siyah re...
oltu taşı
Gösterim: 1201
Boyut: 34.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Gösterim: 1201Boyut: 34.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Latince adı Jayet'tir
siyah renkli, parlak, yoğun ve benzeşik linyit türü.
Kolayca parlatılabildiğinden çok eski tarihlerden başlayarak çeşitli Avrupa devletlerinde ve Anadolu'da boncuk, kolye, küpe şeklinde süs eşyalarının yanı sıra tespih ve ağızlık yapımında kullanı- lagelmiştir. Anadolu'da kimi vakit Erzurumtaşı ya da karakehribar olarak da adlandırılan oltutaşının elde edilmiş olduğu başlıca bölgeler Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı Tutlu köyü, Bayburt ili ve Ankara ilinin Haymana ilçesidir. Günümüzde Tutlu'da kurulu 40 kadar ocaktan çıkartılan taş daha çok Erzurum'daki kuyumcular tarafınca değerlendirilir.
Birbirini izleyen marn ve kil katmanlarıyla beraber bulunan oltutaşı, Kretase (Tebeşir) Döneminde (y. 136-65 milyon yıl ilkin) oluşmuş flişlerin içinde dik mercekler halinde yer alır.
: Ana Britannica
Oltu taşı nerelerde çıkarılır?
Rosetta Taşı (Reşid Taşı)
Yeşim taşı nedir, yeşim taşı hakkında bilgi verir misiniz?
Oltu Taşı
Oltu Taşı kıymetli bir maden taşı olup, yalnız Oltu ve çevresinden çıkmaktadır. 3213 sayılı Maden Kanunu'nda kıymetli taşlar içinde bulunduğunun tescili dahi yapılmıştır. Çıkarılması, zor, rezervi azca, fakat işlenmesi kolaydır. Oltu'nun sembolü olup yüzlerce ailenin ekmek teknesidir.
Oltu Taşının teşekkülü
Oltu Taşı çıkarılan yerlerdeki nebat fosillerinden anlaşıldığına bakılırsa, ağaçların reçinesi ile kil ve linyitin karışımından teşekkül etmiş olduğu tahmin edilmektedir.
Oltu Taşının çıkarıldığı köyler
Oltu Taşı madeni çoğu zaman Oltu'nun şimal doğusundaki köylerden çıkar. Bunlardan bir kısmını şöyleki sıralamak mümkündür. Dutlu, Güllüce, Yeşilbaşlar, Taşlıköy, Sülünkaya, Alatarla, Hankaskışla ve Çataksu köyleridir.
Oltu Taşının çıkarılışı
ülkemiz'de Erzurum'un Oltu kazasının kuzeydoğu kesiminden çıkarılmakta olan yarı kıymetli bir taştır.
Oltu taşının öteki bir adıda Karakehribardır. Oltu taşı siyah, koyu kahve, sarı, nadiren de gri-yeşilimsi olabir. Bu maden esasında bir karbon bileşenidir, siyah renkli, kolay işlenebilen, bu yüzden de takı ve ziynet eşyası yapımında kullanılır. Genel anlamda kadın takıları ve [tesbih] üretiminde mühim bir yere haizdir. Yüzyıllardan beri yörede çoğu zaman tek kişilik ve babadan oğla geçen ev-atölyelerde fazla bir değişikliğe uğramadan üretilmektedir. 3213 sayılı Maden Kanunu'nda kıymetli taşlar içinde bulunduğunun tescili dahi yapılmıştır. Yakın tarihlerden itibaren Gürcistan üstünden getirilen benzer özelliklerdeki taşlar Oltu taşı adı altında pazarlanmaktadır.Sadece bu taşlar kalitesiz, acele kırılganlık özelliğine haiz ve Oltu taşında bulunan siyah ve kahveregimsi özelliklerinin dışındadır. Kalitesinin düşüklüğü sebebiyle piyasaya ucuz olarak sürülmekte bu da hakiki Oltu taşı üretici ve pazarlamacılarının işlerini zorlaştırmaktadır.
Yukarıda zikredilen köylerin arazisi çoğu zaman çok engebeli dik yamaçlardan meydana geldiği için maden çıkarılan ocaklara sadece yaya ve zorlukla ulaşılabilir. Kazma kürek, murç ve çekiç şeklinde ilkel aletlerle çalışılır. Oluşturulan ocakların çapı 70-80 santimetre. civarında olup, dike yakın bir eğilimle ilerlemektedir. Oltu Taşı cevheri üç-beş santimetre genişliğinde ve bazen kaybolan, doğrusu kırılmış damarlar halindedir. Ocaklarda birazcık ilerleyince su çıkar ki, bu hafriyatı diz üstü sürünerek bir ihtimal 200 metre uzunluğundaki ocaktan çıkarmaktadır. Maden cevherinin azca ve çıkarılmasının zorluğu Oltu Taşının kıymetini daha da artırmaktadır.
Oltu Taşı'nın özellikleri
- Topraktan çıktığında çok yumuşak olmasına karşın, hava ile temas edince sertleşmektedir.
- İşlenmesi kolaydır.
- İşlendikçe sertleşir.
- Kullandıkça parlar.
- Rengi çoğu zaman siyah, kimi zaman de kahverengidir.
- Çıra şeklinde is çıkararak alevli bir halde yanar.
- Sürtünme ile elektriklenerek hafifçe cisimleri çeker.
Oltu Taşı işletmeciliği günümüzden 200 yıl öncesine kadar gitmektedir. Sadece bu güzel sanat, aslolan önemini Cumhuriyet döneminde kazanmıştır. Oltu Taşı madeninin çıkmış olduğu bazı köylerdeki ocak kalıntıları ile yaşlı ustaların "Ben babamdan, babam dedemden, o da babasından öğrenmiş." şeklindeki canlı şahitlerinden bu sonuca ulaşılmaktadır.
İşlenmesi
Oltu Taşı'nı toprak altından bin bir güçlükle çıkaranlar, çoğu zaman işlemesini yapmazlar, İşleyenlere hammadde olarak kilo işi satarlar. Bu günkü piyasa şartlarında kilosu bir milyon TL civarındadır. Yeri gelmişken derhal şunu belirtelim ki taşı çıkartanlar, hammaddeyi işleyene pazarlayanlar, işleyerek mamul hale getirenler, işçiden alarak dükkanlara satanlar hep ayrı kişilerdir. Doğrusu Oltu taşı tüketiciye ulaşana kadar 4-5 el değişmektedir.
Satın alınan taşlar, yapılacak mamulün, tip ve cinsine bakılırsa uygun bir halde ufak bir keserle kütük üstünde kırılarak içindeki yabancı maddeler, çatlaklar temizlenir. Bu aşamada taş çok fire verir. O şekilde ki bir kilo hammadde Oltu Taşı'ndan ortalama yedi tespih çıkar. Keserle kırılan taşlar bu kez bıçakla etrafı yontularak lobut haline getirilir. Sonrasında tornaya takılan bir biz aleti ile teker teker delinir. Delinen taşlar çark denilen tornadaki mile takılır. Usta, bir eli ile çarkı çevirirken, öteki elindeki keski ile milde dönen taşı tornaya çeker. Milden çıkarmadan ilkin, çırtı ağacının kömürünün tozu ve Palandöken Dağından getirilen tebeşir taşının tozu ile cila verilerek parlatılır. Artık işlem tamamdır. Bu anlattığımız, tespih tanelerinin yapım şeklidir. Ağızlık, gerdanlık, kolye, küpe ve buna benzer süs ve ziynet eşyaları da elde tek tek ve özenle işlenir. Bu eşyalarında yapımı için kendilerine özgü değişik aletleri vardır.
Mamul madde çeşitleri
- Tespih
- Kolye
- Gerdanlık
- Fincan ekibi (Çok ender bulunur)
- Yüzük kaşı
- Sigara ağızlığı
- Pipo
- Kol düğmesi
- Küpe
- Rozet
- Kravat iğnesi
- yaka iğneleri
Oltu Taşı taklitlerinden iyi mi ayırt edilir
- Oltu Taşını elinizin içine alıp nefesinizle buharlaştırdığınızda buharı çeker ve üstü nemlenir.
- Oltu Taşı tespihlerinin kendine özgü ağırlığı ve tok sesi vardır. (Örnek olarak cam tespihler çık ağır, plastikler çok hafifçe olurlar)
- Sürtünme ile elektriklendiği için ufak kağıt parçacıklarını kendine çeker
- Bıçakla hafifçe kazındığında kahverengi toz çıkarır.
- Kullandıkça parlar.
OLTU TAŞI
a Siyah. tıkız ve parlak, kavkı biçiminde kırıkları olan, parlatılabilir ve tıraşlanabilir linyit türü. (Eşanl. KARAKEHRİBAR.)
—ANSİKL. Görece gevrek olan oltutaşı kolayca oyulabilir ya da tıraşlanabilir. Tunç çağından beri kullanılan bu taş, Romalılar tarafınca kara amber adıyla biliniyor ve Ortaçağ'da tespihlerin, mukaddes emanet sandıklarının, heykelciklerin yapımında kulanılıyordu. Sadece XIX. yy.'ın başlangıcında bilhassa yaş mücevherlerinde yaygın olarak kullanıldı. Kocası 1861'de ölünce kraliçe Victoria, merkezi, oltutaşı ocaklarının bulunmuş olduğu ve işlendiği Whitby (Yorkshire) olan bu zanaatın gelişmesini destekledi. İngiliz zanaatçılarının benimsediği biçimler, bu taşla yaygın mücevherlerde en fazla kullanılan biçimlerdir. 1884'e doğru daha ucuz maddelerden yararlanılmaya başlanması "Fransız oltutaşı" denen siyah cam, İrlanda'da bogoak (fosilleşmiş meşe tahtası), siyah mine-Whitby'nin gerilemesine yol açtı. İtalya'da oltutaşı XIX. yy.'ın ortalarında, Milano'daki Poldi Pezzoli mü- zesi'nde muhafaza edilen süsler şeklinde Pompei üslubunda eşyaların yapımında kullanıldı.
Türkiye'de Erzurum'un Oltu ilçesinde üç yüzü aşkın ocakta çıkarılan oltutaşı sigaralık, tespih, takı yapımında kullanılmaktadır. Yörede Erzurum kehribarı olarak da malum oltutaşının büyük parçalarından sigaralık işlenirken çift su verilmiş bıçaklardan ya da bileyi taşından yararlanılır. Tespih yapımındaysa kolay el tornaları kullanılır ve bu tespihler cınıvız, tombul, top, kesme, badem, altıköşe şeklinde adlarla anılırlar. Ağızlık ve tespihlerin ilk işlendiklerindeki mat görünümleri tebeşir tozu ve zeytinyağından elde edilmiş hususi bir cila ile giderilir. Kuyumculukta altın ve gümüşle beraber kullanılan oltutaşından kolye, broş, küpe, yüzük, bilezik şeklinde takılar yapılmaktadır.
a Siyah. tıkız ve parlak, kavkı biçiminde kırıkları olan, parlatılabilir ve tıraşlanabilir linyit türü. (Eşanl. KARAKEHRİBAR.)
—ANSİKL. Görece gevrek olan oltutaşı kolayca oyulabilir ya da tıraşlanabilir. Tunç çağından beri kullanılan bu taş, Romalılar tarafınca kara amber adıyla biliniyor ve Ortaçağ'da tespihlerin, mukaddes emanet sandıklarının, heykelciklerin yapımında kulanılıyordu. Sadece XIX. yy.'ın başlangıcında bilhassa yaş mücevherlerinde yaygın olarak kullanıldı. Kocası 1861'de ölünce kraliçe Victoria, merkezi, oltutaşı ocaklarının bulunmuş olduğu ve işlendiği Whitby (Yorkshire) olan bu zanaatın gelişmesini destekledi. İngiliz zanaatçılarının benimsediği biçimler, bu taşla yaygın mücevherlerde en fazla kullanılan biçimlerdir. 1884'e doğru daha ucuz maddelerden yararlanılmaya başlanması "Fransız oltutaşı" denen siyah cam, İrlanda'da bogoak (fosilleşmiş meşe tahtası), siyah mine-Whitby'nin gerilemesine yol açtı. İtalya'da oltutaşı XIX. yy.'ın ortalarında, Milano'daki Poldi Pezzoli mü- zesi'nde muhafaza edilen süsler şeklinde Pompei üslubunda eşyaların yapımında kullanıldı.
Türkiye'de Erzurum'un Oltu ilçesinde üç yüzü aşkın ocakta çıkarılan oltutaşı sigaralık, tespih, takı yapımında kullanılmaktadır. Yörede Erzurum kehribarı olarak da malum oltutaşının büyük parçalarından sigaralık işlenirken çift su verilmiş bıçaklardan ya da bileyi taşından yararlanılır. Tespih yapımındaysa kolay el tornaları kullanılır ve bu tespihler cınıvız, tombul, top, kesme, badem, altıköşe şeklinde adlarla anılırlar. Ağızlık ve tespihlerin ilk işlendiklerindeki mat görünümleri tebeşir tozu ve zeytinyağından elde edilmiş hususi bir cila ile giderilir. Kuyumculukta altın ve gümüşle beraber kullanılan oltutaşından kolye, broş, küpe, yüzük, bilezik şeklinde takılar yapılmaktadır.
Kaynak: Büyük Larousse
Oltu taşı nerelerde çıkarılır?
Rosetta Taşı (Reşid Taşı)
Yeşim taşı nedir, yeşim taşı hakkında bilgi verir misiniz?
YORUMLAR