Varlıklı, yoksul, orta halli tüm Müslüman istanbul halkı ramazanı iyilik etme, sevap kazanma, günahlardan kurtulma inancı ile karşılardı. Ra...
Varlıklı, yoksul, orta halli tüm Müslüman istanbul halkı ramazanı iyilik etme, sevap kazanma, günahlardan kurtulma inancı ile karşılardı.
Ramazan ayı, ramazan hilalinin görülmesi ile başlar, bu yüzden ramazan hilalinin görülmesi büyük ehemmiyet taşırdı. Yüksek bir yere ya da minarelere çıkılarak hilalin doğması beklenirdi. Hilali gören iki şahıs aralarında bir alacak davası varmış şeklinde istanbul kadısına gider, içlerinden birisi yanındakinin kendisinden borç aldığını ve gelecek yıl ramazan hilali görüldüğünde bu borcu ödemeye söz verdiğini belirtirdi. Kadı, borçlu olduğu söylenene döner, bunların doğru olup olmadığını sorar, o da “doğrudur ama ramazan hilalinin görüldüğünü kanıtlasın” derdi. Bunun üstüne alacaklı durumundaki şahıs ramazan hilalini görenleri şahit olarak çağırır, gördüklerini anlatmalarını isterdi. Tanıklar ramazan hilalini gördüklerini söyleyince ramazan ayının girmiş olduğu kanıtlanmış sayılırdı. Ramazanın geldiğini söyleyen ve kanıtlayanlara belli başlı bir ücret verilir, davullar çalınıp, kandiller yakılarak, ramazanın geldiği halka duyurulurdu. Daha sonraları bu tespiti Gözlemevi hayata geçirmeye başladı.
Ramazan ayından 10-15 gün ilkin İstanbul’daki cami ve mescitlere, hatta bir takım konaklara mahya kurulurdu. 16. yy’ın son çeyreğinde istanbul’ da minareler arasına mahya kurulduğunu gösteren bir fotoğraf var ise da mahya geleneğinin I. Ahmed zamanında (1603-1617) başladığı ve İstanbul’da ilk kez Sultan Ahmed Camii’nde kurulduğu, daha sonraları İstanbul’daki başka camilerle Edirne ve Bursa’daki camilerde de kurulmaya başlandığı kabul edilir.
Ramazan ayına girilmeden ilkin İstanbul evlerinde yoğun bir hazırlık başlardı.
Ramazanı karşılamak suretiyle evlerde temizlik yapılır, mutfak araç gereçlerinin tümü tek tek ovulur, temizlenirdi. Bakır kaplar kalaycıya gönderilir, noksan kap kaçak var ise yenileri ısmarlanır, misafirlerin altlarına konulacak sofra şilteleri temizlenip yenilenirdi. Gündelik hayatta kullanılmayan yeni kaşıklar, tabaklar, kâseler, kahve fincanları, şurup bardakları; gümüş, fakfon, abanoz tepsiler, işlemeli sofra yaygıları, peşkirler, elbezleri, yüz, el ve abdest havluları meydana çıkarılırdı.
Camiler, besin maddeleri ve tatlı satan dükkânlar, kahvehaneler, gazinolar da temizlenir ve süslenirdi.
İftar ve sahur için lüzumlu besin maddelerinin topluca satın alınması ramazan hazırlıklarının en mühim kısmını oluşturur, bu uygulamaya “ramazan harcaması görmek” denirdi. Hali vakti yerinde olan aileler yalnız kendileri için ramazan harcaması görmekle kalmaz; yakınları, mahalle sakinleri ve komşuları arasındaki yoksulların, bekârların, dulların da ramazan harcamalarını karşılarlardı. Bu kişilere ramazandan 1 hafta ilkin gönderilen “ramazan harcamasının içinde 3 okka sadeyağ, 2 okka zeytinyağı, 10 okka pirinç, 5 okka şeker, 2 okka hoşaflık, 2 deste mum bulunurdu. imkânı bulunanlar bu listeye iftarlık reçel, peynir, güllaç, kıymalık ve kavurmalık et de dahil ederek gereksinimi olanlara gönderirdi.
Yoksulluğundan ve geçiminden hiç kimseye söz etmeyen ve “fıkarayı sabirin” olarak adlandırılan kişilere “ramazan harcaması’nın yanında zekât ve sadaka paylaştırılır, iftar verilirdi.
Ramazan ayı için topluca alman besin maddeleri içinde baharat, çorbalık şehriye, iftar sofralarında hususi bir yere haiz olan yeşilli, mavili sazlarla bağlanmış güllaçlar, makarna, pastırma türleri, pirinç, peynir türleri, reçel, sucuk, un, şeker, zeytin, hoşaflık kuru üzüm, kayısı, erik, pestil, şişelerle gül suları şeklinde daha çok ramazan ayına özgü yiyeceklerin yanında, başka günlerde sofralarda yer edinen yiyecekler de bulunurdu.
Ramazan kış aylarına rastlıyorsa bir takım aileler hazırlıklarını daha erkene ile birlikte, meyve ve sebzenin bolca olduğu yazları reçel, şurup kaynatır; makarna, erişte ve tarhana hazırlardı.
Ramazan ayı bununla birlikte bir “bolluk timsali” olarak düşünülür; yoksul evlere bolluk getireceğine, tüm sofraların şenleneceğine inanılırdı.
Ramazan ayı bununla birlikte bir “bolluk timsali” olarak düşünülür; yoksul evlere bolluk getireceğine, tüm sofraların şenleneceğine inanılırdı.
Ramazan ayının başlangıcından ilkin hükümet tembihleri duyuru edilirdi. Bu ilanlarda ramazan süresince padişahın yakarma için İstanbul camilerine geleceği bildirilir; sokak, ev ve dükkânların temizliğine dikkat edilmesi, saygısız davranışlardan kaçınılması, eğlence yerlerinde kimsenin birbirini rahatsız etmemesi duyurulurdu. Geceleri fenersiz dışarıya çıkılmaması uyarısında bulunulur, padişaha sunulacak arzuhallerin belli başlı bir seviye içinde olması sıkı sıkıya tembihlenir, bu kurallara uyulmadığı takdirde verilecek cezalar belirtilirdi.
Her yıl ramazan yaklaşırken evkaftan camilere kandil yağları ve balmumları dağıtılırdı. Eskiden ramazanlarda sadrazam, reisülküttap, kâhya ve defterdar şeklinde devlet büyükleri padişah sarayına “senelik hümayun” adıyla bohçalar sunar; tanınmış hoca efendilere ve maiyet memurlarına iftariye adıyla saatler, enfiye kutuları şeklinde hediyeler gönderirlerdi.
Eski ramazanlarda bilhassa Fatih ve Bayezid camilerinin avlusunda sergi kurulur ve bu avlular yiyecek vb satan dükkânlarla dolardı. Galata ve İstanbul bal ve yağ kapanlarında ve Asmaaltı mağazalarında tüccar ve esnafın emek harcamaları artar, mahalle kahvehanelerinde yiyecek tutarları ve lezzetleriyle ilgili değerlendirmeler yapılırdı.
Ramazan yaklaşınca konak sahiplerinin, din adamı olarak yetişen öğrencilere ve tekkelere “ramazaniye” ismi verilen yiyecekleri göndermeleri âdetti.
Ramazanın ilk günü devlet daireleri kapalı olurdu. Başka günlerde iş saatleri azaltılır, dükkânlar öğleden sonrasında açılır, okullardaki dersler hafiflerdi.
YORUMLAR