Rekabet TDK, Türk Dil Kurumu isim (reka:bet) Arapça re®¥bet Aynı amacı güden kimseler arasındaki çekişme, yarışma, yarış: &q...
Rekabet
TDK, Türk Dil Kurumu
isim (reka:bet) Arapça re®¥bet
Aynı amacı güden kimseler arasındaki çekişme, yarışma, yarış:
TDK, Türk Dil Kurumu
Aynı amacı güden kimseler arasındaki çekişme, yarışma, yarış:
"Bu seferki kovuluşun sebebi meslek rekabeti değil, meslek ahlakı idi."- R. N. Güntekin.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
- rekabet etmek
Birleşik Sözler
- ezelî rekabet
Rekabet Hukuku
Haksız Rekabet
Rüyada Rekabet Görmek
REKABET, -ti a. (ar. rekabet).
1. Aynı üstünlükleri, aynı başarıları elde etmeyi amaçlayan kişiler, devletler vb. arasındaki çekişme; yarışma, savaşım: Aşk rekabeti. Rekabete girmek. Firmalar arası rekabet.
2. Esk. Gözleme, gözetleme.
3. Esk. Kıskanma, kıskançlık.
4. Bir kimselerle, bir şeyle rekabet etmek, bir kimseden söz ederken, bir başka kimselerle aynı şeyi elde etmeye kalkışmak; bir şeyden söz ederken ticari, endüstri pazarda bir başka şeyin yerini alabilecek kolaylıklar taşımak, onunla yarışabilir olmak: Bu göreve aday değilim, demek ki sizinle rekabet etmeyeceğiz. Bu yeni deterjan daha ilkin piyasada olanlann hepsiyle rekabet edebilir.
*Biyol. Yaşam rekabeti, yaşam için savaşım, naturel ayıklanma. (Bk. ansikl. böl.)
*ikt. Daha elverişli fiyatlar, daha iyi satış koşulları ya da daha iyi kalite arzıyla müşterileri kendilerine çekmeye çalışan tüccar ya da sanayicilerin karşılıklı durumu. (Bk. ansikl. böl.) || Özgür rekabet rejimi, fiyatların kamu yetkililerince denetlenmediği, hususi işletmeler kurmanın özgür olduğu ve kamu yetkililerinin sadece fiyat mekanizmasının özgür işleyişini itimat altında tutmak için müdahalede bulundukları rejim.
*iş huk. Rekabet yasağı, işçinin iş sözleşmesinin bitiminden sonrasında işverenle rekabet edecek bir işi kendi adına yapamaması, rakip bir işyerinde çalışamaması ve bu şekilde bir yere ortak olamaması. (Bk. ansikl. böl.)
*Ziraat. Çevresel rekabet, organizmaların, popülasyon ya da türlerin, bir kaynağın kullanımında, besinlerin aranmasında ya da bir yerleşim yerine haiz olmada, karşılıklı ekolojik etkileşmesi. (Bk. ansikl. böl.)
*Tic. huk. Haksız rekabet * haksiz.
*ANSİKL. Biyol. Yaşam rekabeti. Doğada, türler kendi bireylerinin sayısını hızla artırmaya çalışırlar. Kullanılabilir alan ve yiyecek sınırı olan olduğundan bir miktar yumurtanın, yavrunun ve yetişkinin yok olması gereklidir. Yok olma sebepleri çeşitlidir: başka canlılarca avlanma, hastalıklar, açlık, vb. üstünlük kazanan türler, ya da kendilerini iyi savunabilenler ya yüksek doğurganlığa haiz olanlar ya da yalnız kendileri tarafınca kullanılan yeni bir "ekolojik ortam' ı ele geçirebilenlerdir. Rekabet durumları uzun sürmez ve biyolojik dengeli bir ortamda bu tarz şeyleri görmek olanağı yoktur.
*Ikt. Rekabete ilişkin çözümlemelerin başlangıcı çoğu zaman A. Smith'e dayandırılır. Rekabet, arzı sınırı olan olan mal ya da hizmetleri elde etmek ya da, tersine, bir arz bolluğundan kaçınmak isteyen tutumsal birimler içinde bir yarışma biçiminde kendini gösteren bir piyasa davranışıdır, tutumsal birimler, isteklerine ulaşmak için, piyasanın koşullarına nazaran fiyatlarını yükseltir ya da düşürürler Tam uygulanışı engellemiş olan bazı geçici nedenler yüzünden (naturel tekellerin varlığı şeklinde) rekabet pek rastlanan bir olgu değilse de bu şekilde olması re kabet mekanizmasının temel eğilimlerini ortadan kaldırmaz ve bu mekanizmanın ideale yakın sonuçlar doğurmasını engellemez: naturel fiyat düzeyinin itimat altına alınmasıyla naturel düzene dönülmesi; üre tim larının tahsisi ve etkili bir şekilde kullanılması; teknik ilerlemenin gelişmesi.
Bu ampirik rekabet terimi marjinalistlerle yerini oldukça değişik bir kavrama bıraktı. Gerçeklik bakımından yitirdiğini dakiklik ve soyutluk bakımından kazanan bu yeni kavrama nazaran "saf" ve "tam†denen rekabet, basite indirilmiş ve hiçbir somut durumun karşılığı olmayan bir modele dönüşmekte, sadece bu model, fiyatların oluşması sorununu son aşama rahat koşullar içinde ortaya koymaya olanak verdiği şeklinde, daha karmaşık piyasa biçimlerinin incelenmesinde gönderme meydana getirilen terim işlevini de görebilmektedir. Hakkaten de, rekabet modelinin irdelenmesi, kuramsal ve soyut “tam" rekabet şemasına oranla gerçeğe daha yakın bazı rekabet durumlarının ortaya çıkarılmasına olanak vermiştir. Sadece, bu çerçeve içinde, hususi ya da resmi her türlü düzenleme yokluğu biçiminde, devletin ya da hususi üretici grupların tutumsal yaşama müdahale etmeyişlerinden doğan bir rejim biçiminde bir rekabetten hemen hemen uzak bulunulmaktadır.
Tam rekabetin gerçekleşebilmesi dört koşulun varlığını lüzumlu kılar: atomiktik (satıcılarla alıcılar sayıca pek çoktur, her birinin toplam dolaşımlardaki oranı çok düşüktür; bu yüzden, hiçbiri arz ya da talep etmiş olduğu mal miktarını değiştererek piyasa üstünde hissedilebilir bir tesir yapması imkansız); ürünlerin türdeşliği (tüketicilerin şu ya da bu satıcıdan mal satın almalarını gerektiren hiçbir yeğleme sebebi yoktur); piyasanın saydamlığı (her alıcı ya da satıcı piyasada meydana gelenleri çok iyi bilir ve kendi çıkarına en uygun görmüş olduğu şekilde davranabilecek durumdadır); akışkanlık (alış -veriş serbestliğini aksatan hiçbir engel yoktur; hepimiz bir malı hiçbir kısıtlamaya uğramadan talep ya da arz edebilir. Bilhassa, istenen dala girmek serbesttir. Her tutumsal birim, kendi açısından yararlı gördüğünde, istediği malı üretebilir).
Klasik iktisatçılar, saf ve tam rekabette birçok üstünlükler görür, bu rekabet biçiminin arzla talebin serbestçe işleyişi ve fiyatlar vasıtasıyla üretimle tüketim içinde denge kurabileceğini ileri sürerler Böylece, rekabetin teknik ilerlemeye önayak olacağını ve maliyet fiyatlarındaki düşmeyi mecburi olarak izleyen satış fiyatlarının düşmesi yöntemiyle tüketiciye yarar sağlayacağını söylerler. XX. yy.'daki bunalımlar ve çağımızda fiyatların yükselme eğilimi bu iyimser görüşü doğrulamamaktadır.
XIX. yy. sonlarından beri ekonomilerin yapısına damgasını vuran derin dönüşümler, bilhassa merkezleşme ve bütünleşme olaylarının da etkisiyle, pekçok işletme arasındaki klasik rekabetin yerine, "azca sayıda işletmeler arasındaki†(W. Fellner) rekabetin gelişmesine yol açtı. Bu rekabet biçiminin özelliği, işletmelerin tüketiciler karşısında çok büyük etkinlik göstermesi ve satışa sunulan ürünlerin son aşama farklılaşmış olmasıdır.
Böylece, J. Robinson (The Economics of imperfect competition (Noksan rekabet ekonomisi], 1933) ile Edvvard Hastings Chamberlin'in (The Theory of monopolis- tic competition [Tekelci rekabet teorisi], 1933) çalışmalarıyla "noksan rekabet†ve "tekelci rekabet†kavramları ortaya çıktı. Bir taraftan, piyasanın tam işlemeyişi gittikçe naturel bir durum şeklinde görülmeye başlandı; öte taraftan, tutumsal irdelemede somut piyasaların ifadesi olan oligopol ilişkilerin incelenmesi saf ve tam rekabet ilişkilerinin incelenmesinin yerini aldı.
Noksan rekabet, alıcıların davranışının tam rekabet içinde bulunmadığı bir piyasanın durumudur. Bu rekabet bir çok vakit tekelci rekabetle karıştırılır. Gerçekte, bu iki rekabet türü içinde mühim bir kuramsal fark vardır. Noksan rekabet, atomiktik, akışkanlık ve reklam koşullarını tam olarak yerine getirmez, fakat tekelci öğeler de taşımaz; daha çok, alıcıların rekabetçi olmayan davranışlarının sonucudur. Burada vurgu, talep ve de alıcı üzerindedir. Oysa tekelci rekabet, satıcıların ürünleri farklılaştırmaları olgusu sebebiyle, bilhassa arzın ihtiva ettiği tekelci öğelere ağırlık verir.
Tekelci rekabet, içinde hem rekabet hem de tekelci öğelere rastlanan bir piyasanın durumudur. Bu durumda, piyasa, rekabetçi olsa ve çok sayıda satıcıyı içerse bile, salt bu satıcılardan her biri değişik mallar sunabildikleri için, tekelci etmenler ortaya çıkabilir. Hakkaten de, satıcılar aynı türden, fakat tümüyle birbirinin aynı olmayan bazı malları alıcılara sunarlarsa, her satıcının kendi malı üze. inde bir çeşit tekeli bulunur. "Herhangi bir farklılaşma derecesi olursa, her satıcının kendi malı üstünde mutlak bir tekeli bulunur. Fakat, her satıcı, şu ya da bu seviyede, ikame mallarının noksan rekabeti ile karşı karşıya kalır.†(E. Chamberlin.)
*iş huk. Rekabet yasağı, Borçlar kanu- nu'na nazaran taraflarca iş sözleşmesinde kararlaştırılabilir (Borçlar k. md. 348, 350). işçinin rekabet etmeme borcunu doğuran ve iş sözleşmesinde yer edinen koşulun geçerli olması için bunun yazılı şekilde yapılmış olması ve belirli bir iş, yer ve süreyle sınırlandırılmış dması gerekir. Sadece rekabet yasağı işçinin tutumsal geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye sokmamalıdır. Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, eski işverenin zararını gidermek zorundadır. Bu yasak, işverinin gerçek bir yararının bulunmaması durumunda sonlanır.
*Ziraat. Ziraat bitkileri arasındaki rekabet kendi aralarında ya da türler içinde olabilir. Tarımsal açıdan birinci halde, kısaca tek bir türden oluşan ziraat alanında nebat sıklığının tesiri, İkincide ise ekili alanda zararı dokunan otların tesiri sözkonusudur. Rekabet çeşitli etmenlerin elde edilmesine yöneliktir: ışık, su, mineral elemanlar.
1. Aynı üstünlükleri, aynı başarıları elde etmeyi amaçlayan kişiler, devletler vb. arasındaki çekişme; yarışma, savaşım: Aşk rekabeti. Rekabete girmek. Firmalar arası rekabet.
2. Esk. Gözleme, gözetleme.
3. Esk. Kıskanma, kıskançlık.
4. Bir kimselerle, bir şeyle rekabet etmek, bir kimseden söz ederken, bir başka kimselerle aynı şeyi elde etmeye kalkışmak; bir şeyden söz ederken ticari, endüstri pazarda bir başka şeyin yerini alabilecek kolaylıklar taşımak, onunla yarışabilir olmak: Bu göreve aday değilim, demek ki sizinle rekabet etmeyeceğiz. Bu yeni deterjan daha ilkin piyasada olanlann hepsiyle rekabet edebilir.
*Biyol. Yaşam rekabeti, yaşam için savaşım, naturel ayıklanma. (Bk. ansikl. böl.)
*ikt. Daha elverişli fiyatlar, daha iyi satış koşulları ya da daha iyi kalite arzıyla müşterileri kendilerine çekmeye çalışan tüccar ya da sanayicilerin karşılıklı durumu. (Bk. ansikl. böl.) || Özgür rekabet rejimi, fiyatların kamu yetkililerince denetlenmediği, hususi işletmeler kurmanın özgür olduğu ve kamu yetkililerinin sadece fiyat mekanizmasının özgür işleyişini itimat altında tutmak için müdahalede bulundukları rejim.
*iş huk. Rekabet yasağı, işçinin iş sözleşmesinin bitiminden sonrasında işverenle rekabet edecek bir işi kendi adına yapamaması, rakip bir işyerinde çalışamaması ve bu şekilde bir yere ortak olamaması. (Bk. ansikl. böl.)
*Ziraat. Çevresel rekabet, organizmaların, popülasyon ya da türlerin, bir kaynağın kullanımında, besinlerin aranmasında ya da bir yerleşim yerine haiz olmada, karşılıklı ekolojik etkileşmesi. (Bk. ansikl. böl.)
*Tic. huk. Haksız rekabet * haksiz.
*ANSİKL. Biyol. Yaşam rekabeti. Doğada, türler kendi bireylerinin sayısını hızla artırmaya çalışırlar. Kullanılabilir alan ve yiyecek sınırı olan olduğundan bir miktar yumurtanın, yavrunun ve yetişkinin yok olması gereklidir. Yok olma sebepleri çeşitlidir: başka canlılarca avlanma, hastalıklar, açlık, vb. üstünlük kazanan türler, ya da kendilerini iyi savunabilenler ya yüksek doğurganlığa haiz olanlar ya da yalnız kendileri tarafınca kullanılan yeni bir "ekolojik ortam' ı ele geçirebilenlerdir. Rekabet durumları uzun sürmez ve biyolojik dengeli bir ortamda bu tarz şeyleri görmek olanağı yoktur.
*Ikt. Rekabete ilişkin çözümlemelerin başlangıcı çoğu zaman A. Smith'e dayandırılır. Rekabet, arzı sınırı olan olan mal ya da hizmetleri elde etmek ya da, tersine, bir arz bolluğundan kaçınmak isteyen tutumsal birimler içinde bir yarışma biçiminde kendini gösteren bir piyasa davranışıdır, tutumsal birimler, isteklerine ulaşmak için, piyasanın koşullarına nazaran fiyatlarını yükseltir ya da düşürürler Tam uygulanışı engellemiş olan bazı geçici nedenler yüzünden (naturel tekellerin varlığı şeklinde) rekabet pek rastlanan bir olgu değilse de bu şekilde olması re kabet mekanizmasının temel eğilimlerini ortadan kaldırmaz ve bu mekanizmanın ideale yakın sonuçlar doğurmasını engellemez: naturel fiyat düzeyinin itimat altına alınmasıyla naturel düzene dönülmesi; üre tim larının tahsisi ve etkili bir şekilde kullanılması; teknik ilerlemenin gelişmesi.
Bu ampirik rekabet terimi marjinalistlerle yerini oldukça değişik bir kavrama bıraktı. Gerçeklik bakımından yitirdiğini dakiklik ve soyutluk bakımından kazanan bu yeni kavrama nazaran "saf" ve "tam†denen rekabet, basite indirilmiş ve hiçbir somut durumun karşılığı olmayan bir modele dönüşmekte, sadece bu model, fiyatların oluşması sorununu son aşama rahat koşullar içinde ortaya koymaya olanak verdiği şeklinde, daha karmaşık piyasa biçimlerinin incelenmesinde gönderme meydana getirilen terim işlevini de görebilmektedir. Hakkaten de, rekabet modelinin irdelenmesi, kuramsal ve soyut “tam" rekabet şemasına oranla gerçeğe daha yakın bazı rekabet durumlarının ortaya çıkarılmasına olanak vermiştir. Sadece, bu çerçeve içinde, hususi ya da resmi her türlü düzenleme yokluğu biçiminde, devletin ya da hususi üretici grupların tutumsal yaşama müdahale etmeyişlerinden doğan bir rejim biçiminde bir rekabetten hemen hemen uzak bulunulmaktadır.
Tam rekabetin gerçekleşebilmesi dört koşulun varlığını lüzumlu kılar: atomiktik (satıcılarla alıcılar sayıca pek çoktur, her birinin toplam dolaşımlardaki oranı çok düşüktür; bu yüzden, hiçbiri arz ya da talep etmiş olduğu mal miktarını değiştererek piyasa üstünde hissedilebilir bir tesir yapması imkansız); ürünlerin türdeşliği (tüketicilerin şu ya da bu satıcıdan mal satın almalarını gerektiren hiçbir yeğleme sebebi yoktur); piyasanın saydamlığı (her alıcı ya da satıcı piyasada meydana gelenleri çok iyi bilir ve kendi çıkarına en uygun görmüş olduğu şekilde davranabilecek durumdadır); akışkanlık (alış -veriş serbestliğini aksatan hiçbir engel yoktur; hepimiz bir malı hiçbir kısıtlamaya uğramadan talep ya da arz edebilir. Bilhassa, istenen dala girmek serbesttir. Her tutumsal birim, kendi açısından yararlı gördüğünde, istediği malı üretebilir).
Klasik iktisatçılar, saf ve tam rekabette birçok üstünlükler görür, bu rekabet biçiminin arzla talebin serbestçe işleyişi ve fiyatlar vasıtasıyla üretimle tüketim içinde denge kurabileceğini ileri sürerler Böylece, rekabetin teknik ilerlemeye önayak olacağını ve maliyet fiyatlarındaki düşmeyi mecburi olarak izleyen satış fiyatlarının düşmesi yöntemiyle tüketiciye yarar sağlayacağını söylerler. XX. yy.'daki bunalımlar ve çağımızda fiyatların yükselme eğilimi bu iyimser görüşü doğrulamamaktadır.
XIX. yy. sonlarından beri ekonomilerin yapısına damgasını vuran derin dönüşümler, bilhassa merkezleşme ve bütünleşme olaylarının da etkisiyle, pekçok işletme arasındaki klasik rekabetin yerine, "azca sayıda işletmeler arasındaki†(W. Fellner) rekabetin gelişmesine yol açtı. Bu rekabet biçiminin özelliği, işletmelerin tüketiciler karşısında çok büyük etkinlik göstermesi ve satışa sunulan ürünlerin son aşama farklılaşmış olmasıdır.
Böylece, J. Robinson (The Economics of imperfect competition (Noksan rekabet ekonomisi], 1933) ile Edvvard Hastings Chamberlin'in (The Theory of monopolis- tic competition [Tekelci rekabet teorisi], 1933) çalışmalarıyla "noksan rekabet†ve "tekelci rekabet†kavramları ortaya çıktı. Bir taraftan, piyasanın tam işlemeyişi gittikçe naturel bir durum şeklinde görülmeye başlandı; öte taraftan, tutumsal irdelemede somut piyasaların ifadesi olan oligopol ilişkilerin incelenmesi saf ve tam rekabet ilişkilerinin incelenmesinin yerini aldı.
Noksan rekabet, alıcıların davranışının tam rekabet içinde bulunmadığı bir piyasanın durumudur. Bu rekabet bir çok vakit tekelci rekabetle karıştırılır. Gerçekte, bu iki rekabet türü içinde mühim bir kuramsal fark vardır. Noksan rekabet, atomiktik, akışkanlık ve reklam koşullarını tam olarak yerine getirmez, fakat tekelci öğeler de taşımaz; daha çok, alıcıların rekabetçi olmayan davranışlarının sonucudur. Burada vurgu, talep ve de alıcı üzerindedir. Oysa tekelci rekabet, satıcıların ürünleri farklılaştırmaları olgusu sebebiyle, bilhassa arzın ihtiva ettiği tekelci öğelere ağırlık verir.
Tekelci rekabet, içinde hem rekabet hem de tekelci öğelere rastlanan bir piyasanın durumudur. Bu durumda, piyasa, rekabetçi olsa ve çok sayıda satıcıyı içerse bile, salt bu satıcılardan her biri değişik mallar sunabildikleri için, tekelci etmenler ortaya çıkabilir. Hakkaten de, satıcılar aynı türden, fakat tümüyle birbirinin aynı olmayan bazı malları alıcılara sunarlarsa, her satıcının kendi malı üze. inde bir çeşit tekeli bulunur. "Herhangi bir farklılaşma derecesi olursa, her satıcının kendi malı üstünde mutlak bir tekeli bulunur. Fakat, her satıcı, şu ya da bu seviyede, ikame mallarının noksan rekabeti ile karşı karşıya kalır.†(E. Chamberlin.)
*iş huk. Rekabet yasağı, Borçlar kanu- nu'na nazaran taraflarca iş sözleşmesinde kararlaştırılabilir (Borçlar k. md. 348, 350). işçinin rekabet etmeme borcunu doğuran ve iş sözleşmesinde yer edinen koşulun geçerli olması için bunun yazılı şekilde yapılmış olması ve belirli bir iş, yer ve süreyle sınırlandırılmış dması gerekir. Sadece rekabet yasağı işçinin tutumsal geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye sokmamalıdır. Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, eski işverenin zararını gidermek zorundadır. Bu yasak, işverinin gerçek bir yararının bulunmaması durumunda sonlanır.
*Ziraat. Ziraat bitkileri arasındaki rekabet kendi aralarında ya da türler içinde olabilir. Tarımsal açıdan birinci halde, kısaca tek bir türden oluşan ziraat alanında nebat sıklığının tesiri, İkincide ise ekili alanda zararı dokunan otların tesiri sözkonusudur. Rekabet çeşitli etmenlerin elde edilmesine yöneliktir: ışık, su, mineral elemanlar.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR