Sanayinin Hammaddesi Olan Madenler 1. Metal Ana Sanayinin Hammadesi Olan Madenler 1.1. Demir Ağır sanayinin hammadesi olan demir her türlü i...
Sanayinin Hammaddesi Olan Madenler
1. Metal Ana Sanayinin Hammadesi Olan Madenler
1.1. Demir
Ağır sanayinin hammadesi olan demir her türlü inşaat (bina, demiryolu köprü, vb.)
makine ve teçhizatının üretiminde kullanılır. Magmatik, metamorfik ve tortul kö-
kenli demir yataklarına sahip olan ülkemiz demir rezervleri bakımından oldukça
zengindir. Yaklaşık 900 milyon ton rezervi olduğu tahmin edilen demir yataklarından
tenörü en yüksek olanlar Sivas ilindeki Divriği (125 milyon ton) ve Kangal (140 milyon
ton) çevresi ile Malatya ilindeki Hekimhan-Hasan Çelebi (470 milyon ton) çevresidir. Bu sahalar
Karabük ve Ereğli demirçelik fabrikalarının gereksiniminin büyük kısmını
karşılar. Ayrıca Adapazarı doğusunda Çam dağı, Edremit İvrindi arasında Eğmir,
Ege bölgesinde Simav ve Torbalı'da, Kayseri, Adana ve Hatay illerindeki demir yatakları
önemlidir.
Türkiye 4.924.874 ton demir üretimi yapmasına karşılık bir üretim fabrikaların gereksinimini
karşılamaz, bu nedenle yaklaşık olarak 600.000 tonluk açık dışalım ile
karşılanır.
1.2. Krom
Ülkemiz krom rezervi açısından oldukça zengin olup (36.800.000 ton) bu bakımdan dünya
dördüncüsü (birinci Güney Afrika 6 milyar ton, ikinci Zimbabwe 1,6 milyar ton,
üçüncü Rusya 68 milyon ton) durumundadır. Yüksek kaliteli çelik elde etmek için
kullanılan bu maden savaş araç gereçleri yol yapım makinaları, gemi, uçak ve lokomotif
motorlarının yapımında kullanılır.
Ülkemizde en geniş rezervleri Elazığ ilinde Maden ilçesi -Alacakaya (Guleman) çevresi ile
(10.000.000 tonun üzerinde) Muğla-Denizli arasında (Muğla ilinin Fethiye ve Köyceğiz
çevresi ile Denizli'de Acıpayam ve Buldan ilçesi çevresinde 20.000.000 ton civarında)dadır.
Diğer krom yatakları Bursa ili Osmaneli ilçesi, Eskişehir ili Mihallıççık çevresi, Kop
dağı doğu etekleri (Erzurum), Adana, Aladağ yataklarıdır.
Türkiye Cumhuriyet öncesinden beri krom dışsatımı yapar. Günümüzde yıllık üretiminin
hemen hemen yarısını dışarıya satar. Geri kalan kısmı ise Antalya ve Elazığ'daki
ferrokrom fabrikalarına gönderilir.
1.3. Bakır
Yumuşak bir metal olduğundan ülkemizde ilkçağlardan beri işletilmekte olan bir
madendir. Anadolu'da tarihi çağlar içinde çeşitli araç-gereç ve süs eşyası yapımından
kullanılan bakır günümüzde elektrik ve elektrikli sanayi ürünleri ile elektrik,
dinamo ve dinamo motorlar yapımında kullanılır. Ayrıca çeşitli alaşımları da (bakır-
çinko alaşımı olan pirinç, bakır, çinko nikel alaşımı olan özel pirinç ve bronz) bazı
işkollarının ana malzemesidir.
Ülkemizde Karadeniz Bölgesinde Hopa ve Borçka'da Murgul (60.000.000 ton) Diyarbakır
çevresinde Ergani (50-60.000.000 ton) ve Elazığ'ın Maden ilçesi çevresinde geniş
yataklara sahiptir. Açık işletmeler şeklinde izabe edilen bakır Ergani'den demiryolu
ile Murgul'dan ise denizyoluyla diğer bölgelere sevk edilir. Bu sahalar dışında Kas-
tamonu ili Küre ilçe merkezi çevresinde Rize ili Çayeli ilçesinin Madenköy çevresinde
çıkartılır.
Üretimde önemli olan saf bakır üretiminde Türkiye çok üretim yapan ülkeler sıralamasında
bazen dünya yedincisi, bazen dünya altıncısı durumundadır.
Ağır sanayinin hammaddesini oluşturan manganez bakımından da zengin rezervlere
(20.000.000 ton) sahip olan ülkemizde bu maden Banaz (Uşak ili) Çatalca (İstanbul),
Vize (Kırıklareli), Dursunbey (Balıkesir), Hafik (Sivas), Fethiye (Muğla) vb. çıkarılır.
2. Kimya Sanayinin Hammaddesi Olan Madenler
2.1. Bor (Boraks)
Kimya sanayinin önemli hammaddelerinden biri durumunda olan bor tuzları bakımından
ülkemiz oldukça zengindir. Dünya rezervlerinin % 50'sinden fazlasını elinde
bulunduran ülkemizde cam, seramik, temizlik maddeleri, gübre, kumaş boyaları, kağıt
hamuru yapımı ve yangın söndürmede kullanılırken, son yıllarda atom reaktörlerinin
yapımında ve roket yakıtlarının yapımında kullanılmaktadır. Ülkemizde en
zengin rezervler Seyitgazi ve Kırka (Eskişehir ili) çevresinde işletilir. Bu sahada rezervlerin
500.000.000 ton civarında olduğu sanılmaktadır. Ayrıca 100.000.000 ton rezerve
sahip olan Seyitgazi ve Emet (Kütahya ili) ile 20-25.000.000 ton rezervleri olan Bigadiç
ve Susurluk (Balıkesir) diğer önemli sahalardır. Bu madenin üretimi tüvenan
olarak 2.062.000 ton konsantre olarak 1.198.000 tondur.
Çizelge 9.1: Seçilmiş Madenlerin Üretim Miktarı
Taşkömürü (ton) 5.628.747
Linyit (ton) 49.892.206
Ham Petrol (ton) 3.753.610
Doğal Gaz (m3) 212.488.086
METAL MADENLER
Demir (ton) 4.924.874
Krom (ton) 1.204.691
Bakır (ton) 4.018.506
Kurşun-Çinko (ton) 397.765
Boksit 772.673
METALİK OLMAYAN MADENLER
Sodyum Sülfat (ton) 433.872
Barit (ton) 366.995
Manyezit (ton) 845.124
Bor (ton) 2.062.758
2.2. Tuz
Türkiye tuz yatakları bakımından oldukça zengindir. Tuz üretilen kaynaklara tuzla
denir. Bu kaynaklar deniz tuzu, göl tuzu ve kaya tuzu olmak üzere üçe ayrılır. Deniz
suyundan buharlaşma ile elde edilen tuza en tipik örnek İzmir Çamaltı tuzlasıdır.
Bu sahadan yılda 500 bin ton tuz elde edilir. Göl tuzlaları ise Tuz gölü kıyısındaki Yavşan
tuzlası (250-350 bin ton üretim) ile Kaldırım Tuzlasıdır (550-600 bin ton). İç Anadolu
(Çankırı, Yozgat, Nevşehir, Kırşehir vb.) ve Doğu Anadolu (Kars, Erzurum, Ağrı vb.) bölgelerinde
kayatuzu şeklinde olan tuz madenlerine rastlandığı gibi kaynak suları
tuzlaları da (Sivas, Çorum, Konya Yozgat, Erzincan, Tunceli vb.) dikkati çeker.
Tuz üretiminin % 75-80'ini deniz ve göl tuzlalarından sağlayan ülkemiz yaklaşık
olarak 2 milyon tona (1.888.962) yakın üretim yapar.
Kimya sanayine hammadde sağlayan diğer madenlerden kükürt Keçiborlu (Isparta),
Simav (Kütahya), Karacasu (Aydın)'da, fosfat Mardin ili Mazıdağ ilçesinde, civa
Kütahya ve Ödemiş'te çıkartılmaktadır.
Çizelge 9.2: Tuz Üretimi
Kaya Tuzu 76.340
Göl Tuzu 1.268.696
Deniz Tuzu 504.160
Kaynak Tuzu 39.766
Toplam 1.888.962
Şžekil 9.1: Türkiye Çıkartılan Başlıca Madenler ve Çıkarıldıkları Yerler
3. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiye Hammadde Sağlayan Madenler
Türkiye'de bu sanayi koluna hammadde sağlayan en zengin kaynaklardan biri
mermerdir. Ülkemizin hemen hemen her bölgesinde işletilen zengin mermer
ocakları vardır. Bunlardan Marmara Bölgesinde özellikle Marmara Adası ve Kapıdağ'da
Ege Bölgesin'de ise Afyon'da işletilenler önemlidir. Ayrıca Eskişehir, Sivas,
Denizli, Kırşehir, Manisa, Çanakkale gibi birçok ilimizde mermer ocakları vardır.
Çimento hammaddesi sağlayan doğal kaynaklardan kil alüvyal havzalar, neojen
sahalarda vb. zengin rezervlere sahip olup Mihalıççık (Eskişehir), Söğüt (Bilecik), Yenice
(Çanakkale), Şžile, Sarıyer, Büyükdere, (İstanbul) gibi alanlarda dikkati çeker. Jips
(Alçıtaşı) rezervleri en çok İç Anadolu bölgesinde Ankara, Çankırı, Sivas, Eskişehir ve
Kayseri'de en kaliteli kireçtaşı ise Çankırı, Ankara, Kırşehir, Kütahya, Bursa ve Mardin'de
yer alır.
Eskişehir ilinde lületaşı, Muğla, Milas ve Aydın illerinde zımpara diğer yeraltı zenginliklerimiz
arasındadır.
YORUMLAR