ŞEKİLLENDİRME a. Şekillendirmek eylemi; biçimlendirme. *Metalürj. Bir sac ya da bir metal plakayı biçimlendirme işlemi. (En fazlaca...
ŞEKİLLENDİRME a. Şekillendirmek eylemi; biçimlendirme.
*Metalürj. Bir sac ya da bir metal plakayı biçimlendirme işlemi. (En fazlaca kullanılan şekillendirme şekilleri soğuk çekme, katlama, bükme ve sıvamadır.) [Eşanl. BİÇİMLENDİRME.) (Bk. ansikl. böl.) fl Elektrolitik şekillendirme işlem sonunda sökülebilen bir model kullanarak metal ya da metal olmayan bir eşyayı elektrolitik biçimlendirme yoluyla üretmeye ya da kopyasını çıkarmaya dayanan yöntem. (Bir eşyanın kopyasını çıkarabilmek için bu eşyanın öncelikle ters biçimli bir modeli elde edilir; başka bir deyişle kopyası çıkarılacak eşyanın negatifi hazırlanır. Modelin bir bölümü [mandren], kaplama içinde gömülü olarak kalabilir; buna “saplama" denir. Elektrolitik şekillendirme yöntemi plastik madde kalıpları, radyoelektrikteki baskılı devreler ve dalga klavuzları şeklinde bakır ya da nikel parçaların üretiminde kullanılır. Önceleri bu yöntemden elektrolitik metal kaplama (galvanoplasti) adı altında heykel ve öteki sanat yapıtlarının yapımında yararlanılırdı. Günümüzde mücevhercilikte kimi parçaların üretiminde hâlâ kullanılmaktadır.) || Sıcak şekillendirme, bir metal ya da alaşımın sıcakta, doğrusu mutlak bir T >0,5 sıcaklığında (Tf=mutlak erime başlangıç sıcaklığı) biçimini değişiklik yapma işi. (Haddeleme, sıcak dövme kalıplama, fışkırtma kalıplama [ekstrüzyon] vb. şeklinde yöntemlerle uygulanan sıcak şekillendirme, bir taraftan ürüne ilk biçimini verirken, öte taraftan hem ham döküm malzemesinin homojenleşmesini sağlar, hem de metalin mikroyapısıyla ilgili değişmelere niçin olur.) || Sıcak şekillendirme katsayısı, bir külçenin ilk kesitinin son kesitine olan oranı. (Bu sayı direkt metalin uğramış olduğu şekil değiştirmeye bağlıdır.) || Sıvıyla şekillendirme, levha ya da sacları basınçlı bir sıvı tesiri altında biçimlendirme yöntemi.
*Teknol. Belli şekilde bir ürün elde etmeye olanak veren işlemlerin tümü. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Metalürj.
*Yüksek enerjiyle şekillendirme. Çok süratli bir enerji açığa çıkışını gerektiren bu yöntemin değişik uygulama biçimlerinde metal, çok kısa bir süre içinde çok yeğin bir kuvvet altında kalmış olarak büyük bir hızla şekil değiştirir, işlem süresi derhal devamlı saniyenin kesri kadar, hatta kimi vakit yalnızca birkaç milisaniyedir. Yüksek şekil değişiklik yapma hızına bağlı olarak metallerin sünekliği gelişir, hatta kırılgan kimi metaller bile bu yolla belli bir süneklik kazanır. Ek olarak esneklik sınırı ve kopmaya karşı dayanım artar. Aynı şekilde şekil değişiklik yapma sürecinde karıştırmanın da mühim bir oranı vardır. Ekonomik bakımdan bu yöntem belli üstünlükler taşır. Hakkaten de başlangıçta büyük yatırımları gerektirmez; şu sebeple ani olarak açığa çıkan enerji çok ucuzdur ve kullanılan kalıplar da son aşama basittir. üstelik çok büyük oranda enerji açığa çıkmış olduğu için en büyük preslerin gabarisini aşan çok büyük boyutlu parçaların biçimlendirilmesi bile olanaklı hale gelir. Kullanılan enerji biçimleri elektrik boşalması, bir patlayıcı madde ya da bir manyetik kuvvet alanıdır.
*Elektrik boşalmasıyla şekillendirme. Bu yöntemde, bir kondansatör bataryasının boşalması esnasında suya daldırılmış iki elektrot içinde meydana gelen kıvılcım enerjisinden yararlanılır. Bu kıvılcımın etkisiyle suyun bir kısmı buharlaşarak bir tazyik dalgası oluşturur. Bu tazyik dalgası, suyun etkisiyle kalıp üzerine uygulanacak saca iletilir.
• Patlamayla şekillendirme. Genel olarak sanayide, bilhassa de uzay havacılığı sanayisinde giderek daha yaygın şekilde kullanılan bu yöntemden temel olarak, klasik yöntemlerle soğuk çekimi çok zorluk derecesi yüksek azca sünek malzemelerin (hususi çelikler, titan alaşımı, yüksek ısıya dayanıklı alaşımlar vb.) şekillendirilmesinde yararlanılır. Patlayıcı bir maddenin patlaması, mahalli olarak çok büyük oranda ve oldukça yüksek basınçta gaz açığa çıkarır; hızlıca genişleyen bu gaz, dik cepheli bir şok dalgasının oluşumuna neden olur. Bu dalga, patlama merkezini çevreleyen ortamda her yöne doğru ses hızıyla yayılır; dolayısıyla bu oldukça yüksek tazyik altındaki gazın genişlemesi, patlama bölgesi yakınına yerleştirilen çeperler üstünde büyük bir itme tesiri yaratarak çeperin biçiminin değişmesini sağlar Şok dalgasıyla yaratılan bu genişlemenin etkisiyle pres altındaki soğuk çekmede olduğu şeklinde yavaş şekil değişiklik yapma yöntemiyle elde edilenlere oranla çok daha üstün nitelikli ve kopmasız uzamayla sağlanan şekil değişimleri oluşturulur.
Belirli bir araç-gereç üstünde sağlanan tesir, kuşkusuz bu malzemenin yapısına, ağırlığına, biçimine ve kullanılan patlayıcının yerleştirilme konumuna göre değişiklik gösterir. Ek olarak patlayıcıyı çevreleyen ortam da çok önemlidir Ortam hava olduğunda genişleme hızı oldukça yüksek, içerde oluşan tazyik çok düşüktür. Ortam su olduğunda genişleme hızı daha düşük, fakat tazyik mühim seviyede yüksek olur. Bu genişlemenin araç-gereç üstüne yapmış olduğu maksimum tazyik, patlayıcı malzemeyle biçim verilecek parçanın yüzeyini ayıran uzaklığa da bağlıdır. Bu uzaklık ne kadar büyükse, maksimum tazyik organik olarak o denli düşüktür. Patlamayla şekillendirilmesi ihtiyaç duyulan araç-gereç, nispeten daha kolay ve ucuzdur. Kullanılan takımlar az- çok soğuk sac çekmede kullanılan takımlara benzer; bununla beraber, bir çok vakit olabildiğince en ucuz malzemeden (beton, pekiştirilmiş plastik çelik vb.) yapılmış bir kalıp kullanılır; şu sebeple burada zımbanın yerini, patlamanın meydana geldiği ortamın genişlemesi alır. Kimi hususi durumlarda patlayıcı madde, biçimlendirilecek malzemeyle temas edecek şekilde yerleştirilir. bu durumda çok daha yüksek bir tazyik elde edilir. Sacla temas halinde yerleştirilen yaprak biçimindeki bir patlayıcıyla metal kaplamalar gerçekleştirilebilir Daha karmaşık geometrik biçimli patlayıcılarla parçalar delinebilir ve kesilebilir (bir roket kademesinin ayrılması). Patlamayla şekillendirme, malzemeye çoğu zaman üstün mekanik özellikler kazandırır. Buna karşılık üretim hızı görece daha düşüktür. Bundan dolayı bu yöntem, tek tek ya da ufak seriler halinde üretilen parçaların biçimlendirilmesinde kullanılır.
* Manyetik şekillendirme. Bu yöntemde, şekil verilecek manyetik bir saca karşı yerleştirilen, muntazam ve şekil değiştirebilen bir sarımın içinden uygun bir elektrik akımı geçirilir. Böylece oluşan manyetik kuvvetler alanı, matrisin üstüne yapışıncaya dek sacın biçimini değişitirir
• Hidrolik ya da akışkanla şekillendirme. Bu yöntemde yalnız dişi kalıp kullanılır; adam kalıp ise, tazyik altındaki bir sıvıdır (su ya da yağ). Zımbanın olmamasının haricinde bu yöntemin bir başka üstünlüğü de basıncın sac levha üstünde eşit şekilde yayılmasının sağlanabilmesidir. Böylece klasik yöntemlere bakılırsa daha büyük bir hızla ve daha karmaşık çekme işlemleri uygulanabilir.
Bu yöntemin bir başka biçimi yöntemidir, bu yöntemde kullanılan ekip, metal üstüne oldukça büyük bir hidrostatik gerilim uygulayarak onun kalıp üstüne iyice yapışmasını elde eden kauçuk bir bloktan meydana gelir.
*Teknol.
*Metalleri şekillendirme. Dökümcülük, bitmiş ya da neredeyse bitmiş (kalıplama) ürünleri ya da yarımamul' leri (külçeler, devamlı döküm yassı kütük ya da blumları) şekillendirmeye olanak verir. Plastik şekil değiştirmece şekillendirme, haddeleme (sıcakta ya da soğukta), dövme (sıcakta ya da soğukta), ekstrüzyon, çekme, tel çekme şeklinde çeşitli şekilleri kapsar; kimi yöntemler bilhassa saclara ve levhalara ilişkindir: bilhassa bükme ve katlama, presleme, soğuk çekişleme, sıvama, makasla kesme, kesme. Buraya kadar belirtilen yöntemlerin tümünde, ilke olarak, araç-gereç kaybı sözkonusu değildir Buna karşılık öteki hallerde şekillendirme, araç-gereç kaldırılarak gerçekleştirilir: işleme adında olan bu alanda kesme (frezeleme, tornalama, delme vb.), aşındırma ile işleme (taşlama rektifiye etme vb.) ve fiziko- kimyasal işleme (sesötesi titreşimlerle, kimyasal, elektrokimyasal laserle vb.) şekilleri ayırt edilir. Bir başka yöntem grubunda, değişik öğelerin bir araya getirilmesi sözkonusu olur: gerektiğinde yüksek basınçta meydana gelen sinterleme (izostatik tıkızlaştırma), çeşitli ve daha çağıl yapıştırma işlemleri için durum böyledir.
*Plastik maddeleri şekillendirme. Ekstrüzyonla çeşitli bitmiş ürünler elde edilir: borular, levhalar, filmler, profiller vb. Preslemede bir plastik madde levhası, bir zımba ile bir dişi kalıbın birleşik tesiri altındadır. Erimiş polimer,, bir kalıp içine de enjekte edilebilir (elektrikli ev aletleri, oyuncaklar). Ayrıca, metallerin haddelenmesi işleminin benzeri olan kalenderlemeden ve son olarak tekstil sanayisinde, erimiş ya da çözünmüş haldeki polimerlere uygulanan çekme işlemlerinden söz edilebilir.
*Metalürj. Bir sac ya da bir metal plakayı biçimlendirme işlemi. (En fazlaca kullanılan şekillendirme şekilleri soğuk çekme, katlama, bükme ve sıvamadır.) [Eşanl. BİÇİMLENDİRME.) (Bk. ansikl. böl.) fl Elektrolitik şekillendirme işlem sonunda sökülebilen bir model kullanarak metal ya da metal olmayan bir eşyayı elektrolitik biçimlendirme yoluyla üretmeye ya da kopyasını çıkarmaya dayanan yöntem. (Bir eşyanın kopyasını çıkarabilmek için bu eşyanın öncelikle ters biçimli bir modeli elde edilir; başka bir deyişle kopyası çıkarılacak eşyanın negatifi hazırlanır. Modelin bir bölümü [mandren], kaplama içinde gömülü olarak kalabilir; buna “saplama" denir. Elektrolitik şekillendirme yöntemi plastik madde kalıpları, radyoelektrikteki baskılı devreler ve dalga klavuzları şeklinde bakır ya da nikel parçaların üretiminde kullanılır. Önceleri bu yöntemden elektrolitik metal kaplama (galvanoplasti) adı altında heykel ve öteki sanat yapıtlarının yapımında yararlanılırdı. Günümüzde mücevhercilikte kimi parçaların üretiminde hâlâ kullanılmaktadır.) || Sıcak şekillendirme, bir metal ya da alaşımın sıcakta, doğrusu mutlak bir T >0,5 sıcaklığında (Tf=mutlak erime başlangıç sıcaklığı) biçimini değişiklik yapma işi. (Haddeleme, sıcak dövme kalıplama, fışkırtma kalıplama [ekstrüzyon] vb. şeklinde yöntemlerle uygulanan sıcak şekillendirme, bir taraftan ürüne ilk biçimini verirken, öte taraftan hem ham döküm malzemesinin homojenleşmesini sağlar, hem de metalin mikroyapısıyla ilgili değişmelere niçin olur.) || Sıcak şekillendirme katsayısı, bir külçenin ilk kesitinin son kesitine olan oranı. (Bu sayı direkt metalin uğramış olduğu şekil değiştirmeye bağlıdır.) || Sıvıyla şekillendirme, levha ya da sacları basınçlı bir sıvı tesiri altında biçimlendirme yöntemi.
*Teknol. Belli şekilde bir ürün elde etmeye olanak veren işlemlerin tümü. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Metalürj.
*Yüksek enerjiyle şekillendirme. Çok süratli bir enerji açığa çıkışını gerektiren bu yöntemin değişik uygulama biçimlerinde metal, çok kısa bir süre içinde çok yeğin bir kuvvet altında kalmış olarak büyük bir hızla şekil değiştirir, işlem süresi derhal devamlı saniyenin kesri kadar, hatta kimi vakit yalnızca birkaç milisaniyedir. Yüksek şekil değişiklik yapma hızına bağlı olarak metallerin sünekliği gelişir, hatta kırılgan kimi metaller bile bu yolla belli bir süneklik kazanır. Ek olarak esneklik sınırı ve kopmaya karşı dayanım artar. Aynı şekilde şekil değişiklik yapma sürecinde karıştırmanın da mühim bir oranı vardır. Ekonomik bakımdan bu yöntem belli üstünlükler taşır. Hakkaten de başlangıçta büyük yatırımları gerektirmez; şu sebeple ani olarak açığa çıkan enerji çok ucuzdur ve kullanılan kalıplar da son aşama basittir. üstelik çok büyük oranda enerji açığa çıkmış olduğu için en büyük preslerin gabarisini aşan çok büyük boyutlu parçaların biçimlendirilmesi bile olanaklı hale gelir. Kullanılan enerji biçimleri elektrik boşalması, bir patlayıcı madde ya da bir manyetik kuvvet alanıdır.
*Elektrik boşalmasıyla şekillendirme. Bu yöntemde, bir kondansatör bataryasının boşalması esnasında suya daldırılmış iki elektrot içinde meydana gelen kıvılcım enerjisinden yararlanılır. Bu kıvılcımın etkisiyle suyun bir kısmı buharlaşarak bir tazyik dalgası oluşturur. Bu tazyik dalgası, suyun etkisiyle kalıp üzerine uygulanacak saca iletilir.
• Patlamayla şekillendirme. Genel olarak sanayide, bilhassa de uzay havacılığı sanayisinde giderek daha yaygın şekilde kullanılan bu yöntemden temel olarak, klasik yöntemlerle soğuk çekimi çok zorluk derecesi yüksek azca sünek malzemelerin (hususi çelikler, titan alaşımı, yüksek ısıya dayanıklı alaşımlar vb.) şekillendirilmesinde yararlanılır. Patlayıcı bir maddenin patlaması, mahalli olarak çok büyük oranda ve oldukça yüksek basınçta gaz açığa çıkarır; hızlıca genişleyen bu gaz, dik cepheli bir şok dalgasının oluşumuna neden olur. Bu dalga, patlama merkezini çevreleyen ortamda her yöne doğru ses hızıyla yayılır; dolayısıyla bu oldukça yüksek tazyik altındaki gazın genişlemesi, patlama bölgesi yakınına yerleştirilen çeperler üstünde büyük bir itme tesiri yaratarak çeperin biçiminin değişmesini sağlar Şok dalgasıyla yaratılan bu genişlemenin etkisiyle pres altındaki soğuk çekmede olduğu şeklinde yavaş şekil değişiklik yapma yöntemiyle elde edilenlere oranla çok daha üstün nitelikli ve kopmasız uzamayla sağlanan şekil değişimleri oluşturulur.
Belirli bir araç-gereç üstünde sağlanan tesir, kuşkusuz bu malzemenin yapısına, ağırlığına, biçimine ve kullanılan patlayıcının yerleştirilme konumuna göre değişiklik gösterir. Ek olarak patlayıcıyı çevreleyen ortam da çok önemlidir Ortam hava olduğunda genişleme hızı oldukça yüksek, içerde oluşan tazyik çok düşüktür. Ortam su olduğunda genişleme hızı daha düşük, fakat tazyik mühim seviyede yüksek olur. Bu genişlemenin araç-gereç üstüne yapmış olduğu maksimum tazyik, patlayıcı malzemeyle biçim verilecek parçanın yüzeyini ayıran uzaklığa da bağlıdır. Bu uzaklık ne kadar büyükse, maksimum tazyik organik olarak o denli düşüktür. Patlamayla şekillendirilmesi ihtiyaç duyulan araç-gereç, nispeten daha kolay ve ucuzdur. Kullanılan takımlar az- çok soğuk sac çekmede kullanılan takımlara benzer; bununla beraber, bir çok vakit olabildiğince en ucuz malzemeden (beton, pekiştirilmiş plastik çelik vb.) yapılmış bir kalıp kullanılır; şu sebeple burada zımbanın yerini, patlamanın meydana geldiği ortamın genişlemesi alır. Kimi hususi durumlarda patlayıcı madde, biçimlendirilecek malzemeyle temas edecek şekilde yerleştirilir. bu durumda çok daha yüksek bir tazyik elde edilir. Sacla temas halinde yerleştirilen yaprak biçimindeki bir patlayıcıyla metal kaplamalar gerçekleştirilebilir Daha karmaşık geometrik biçimli patlayıcılarla parçalar delinebilir ve kesilebilir (bir roket kademesinin ayrılması). Patlamayla şekillendirme, malzemeye çoğu zaman üstün mekanik özellikler kazandırır. Buna karşılık üretim hızı görece daha düşüktür. Bundan dolayı bu yöntem, tek tek ya da ufak seriler halinde üretilen parçaların biçimlendirilmesinde kullanılır.
* Manyetik şekillendirme. Bu yöntemde, şekil verilecek manyetik bir saca karşı yerleştirilen, muntazam ve şekil değiştirebilen bir sarımın içinden uygun bir elektrik akımı geçirilir. Böylece oluşan manyetik kuvvetler alanı, matrisin üstüne yapışıncaya dek sacın biçimini değişitirir
• Hidrolik ya da akışkanla şekillendirme. Bu yöntemde yalnız dişi kalıp kullanılır; adam kalıp ise, tazyik altındaki bir sıvıdır (su ya da yağ). Zımbanın olmamasının haricinde bu yöntemin bir başka üstünlüğü de basıncın sac levha üstünde eşit şekilde yayılmasının sağlanabilmesidir. Böylece klasik yöntemlere bakılırsa daha büyük bir hızla ve daha karmaşık çekme işlemleri uygulanabilir.
Bu yöntemin bir başka biçimi yöntemidir, bu yöntemde kullanılan ekip, metal üstüne oldukça büyük bir hidrostatik gerilim uygulayarak onun kalıp üstüne iyice yapışmasını elde eden kauçuk bir bloktan meydana gelir.
*Teknol.
*Metalleri şekillendirme. Dökümcülük, bitmiş ya da neredeyse bitmiş (kalıplama) ürünleri ya da yarımamul' leri (külçeler, devamlı döküm yassı kütük ya da blumları) şekillendirmeye olanak verir. Plastik şekil değiştirmece şekillendirme, haddeleme (sıcakta ya da soğukta), dövme (sıcakta ya da soğukta), ekstrüzyon, çekme, tel çekme şeklinde çeşitli şekilleri kapsar; kimi yöntemler bilhassa saclara ve levhalara ilişkindir: bilhassa bükme ve katlama, presleme, soğuk çekişleme, sıvama, makasla kesme, kesme. Buraya kadar belirtilen yöntemlerin tümünde, ilke olarak, araç-gereç kaybı sözkonusu değildir Buna karşılık öteki hallerde şekillendirme, araç-gereç kaldırılarak gerçekleştirilir: işleme adında olan bu alanda kesme (frezeleme, tornalama, delme vb.), aşındırma ile işleme (taşlama rektifiye etme vb.) ve fiziko- kimyasal işleme (sesötesi titreşimlerle, kimyasal, elektrokimyasal laserle vb.) şekilleri ayırt edilir. Bir başka yöntem grubunda, değişik öğelerin bir araya getirilmesi sözkonusu olur: gerektiğinde yüksek basınçta meydana gelen sinterleme (izostatik tıkızlaştırma), çeşitli ve daha çağıl yapıştırma işlemleri için durum böyledir.
*Plastik maddeleri şekillendirme. Ekstrüzyonla çeşitli bitmiş ürünler elde edilir: borular, levhalar, filmler, profiller vb. Preslemede bir plastik madde levhası, bir zımba ile bir dişi kalıbın birleşik tesiri altındadır. Erimiş polimer,, bir kalıp içine de enjekte edilebilir (elektrikli ev aletleri, oyuncaklar). Ayrıca, metallerin haddelenmesi işleminin benzeri olan kalenderlemeden ve son olarak tekstil sanayisinde, erimiş ya da çözünmüş haldeki polimerlere uygulanan çekme işlemlerinden söz edilebilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Talaşsız şekillendirme şekilleri hakkında bilgi verir misiniz?
Karpuz Şekillendirme Sanatı
YORUMLAR