Fiil kök ya da gövdelerine -en(-an), -esi(-as ı ), -mez(-maz), -ar(-er), -dik (-dik, -d ü k, -t ı k ...), -ecek(-acak), -m îş (-m ış , -m üş...

Fiil kök ya da gövdelerine -en(-an), -esi(-ası), -mez(-maz), -ar(-er), -dik (-dik, -dük, -tık ...), -ecek(-acak), -mîş(-mış, -müş, -muş) ekleri getirilerek türetilmiş eylemsiler­dir. Bir adın sıfatı gibi kullanılarak sıfat tamlaması görünümlü yan cümlecik oluştu­rurlar.

* Bekleyen derviş, muradına ermiş.
* Ocağın sönmeye yüz tutan ateşine baktı.
* Rakibi, yenir yutulur lokma değildi.
* Akla sığmaz başarılar elde ettiler.
* Adam olacak öğrenci, çalışmasından bellidir.
* Akla gelebilecek tüm soruları hesaba kattık.
* Pişmiş aşa su katıyorsunuz.
* Konferans sırasında tanıdık yüzlerle karşılaştık.
* Ele alınmadık sorun kalmadı.
* Kör olası hastalık belimi büktü.

Örnek Soru:
(I) Ankara'da kendini hemen göstermeyen bir güzellik vardır. (II) Bundan dolayı kentin kimilerine hiç de çekici gelmeyen doğasıyla ilgili ilginç izlenimler aktarılır. (III) Örneğin şair Yahya Kemal Beyatlı'nın "Ankara'nın en çok İstanbul'a dönüşünü severim." sözü de bunlardan biridir. (IV) İstanbul'dan gelmiş öğrencilerin dillerinde de henüz bu şehri keşfedememişlikten gelen "çorak", "bozkır" sözleri dolaşır. (V) Oysa Ankara, kendiliğinden değil; ancak dikkatli bakışlarla gizini açığa çıkarır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden han­gisi yanlıştır? (2008 - ÖSS)

A) I. cümlede dönüşlülük zamiri kullanılmıştır.
B) II. cümlede belirtme sıfatı kullanılmıştır.
C) III. cümlede azlık - çokluk zarfı kullanılmıştır.
D) IV. cümlede -miş ekiyle türetilmiş bir sıfat fiil vardır.
E) V. cümlede birden fazla bağlaç kullanılmıştır.

Cevap: B

Not: Sıfat-fiillerin önemli özelliği, zaman kavramını güçlü olarak taşımalarıdır, "-dik" ve "-miş" eklerinde geçmiş zaman; "-en", "-er" ve "-mez" eklerinde geniş zaman; "-ecek" ve "-esi" eklerinde gelecek zaman anlamı vardır. Bu bakımdan sıfat-fülle-ri çekimli fiillerle karıştırmamak için asıl yargıyı mı, yan yargıyı mı bildirdikleri­ne; sıfat görevi yapıp yapmadıklarına dikkat etmek gerekir.

Not: Sıfatlar gibi, sıfat filler de çekim eki aldıklarında ya da çekim eki almayan cümlede doğrudan öge olduklarında adlaşırlar.

* Atı alan Üküdar'ı geçti.
* Kaçanının anası ağlamamış.

** -dik ve -ecek ekiyle türetilen sıfat fiiller iyelik eklerini aldıkları halde adlaşmayabilir:

* Bildiğim konuları tekrar çalışacağım.
* Geçeceğimiz yollara çalı döşeyebilir.

Not: Sıfat fiil ekleriyle türetilmiş bazı sözcükler eylem anlamını yitirip doğrudan adlaşmıştır Bunları eylemsi saymak yanlış olur.

* Geçmişe takılık kalan, geleceği kaybeder.
* Çekeceği verir misiniz?
* Hacı Bektaş Veli, Anadolu ermişlerinin piri sayılır.

Örnek Soru:
Oyunda üç arkadaşın 1980'den bugüne kadar gelen birlikteliği, zaman zaman mi­zahi, zaman zaman da hüzünlü bir dil kullanılarak anlatılıyor.

Bu cümleyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? (ÖSS - 2003)

A) İlgeç vardır.
B) Sıfat-fiil vardır.
C) Yüklem, çatısı bakımından etkendir.
D) Zarf tümlecinde ikileme yer almıştır.
E) Belgisiz sıfat kullanılmıştır.

Cevap: C

Uygulama:
Dünyanın en tanınmış orkestralarından biri olan bu grup, 18. yüzyıl bestecilerinin yapıtlarını yorumluyor; ayrıca unutulmuş ve az tanınan bestecilerin yapıtlarını bulu­yor ve seslendiriyor. Bu topluluk için "geçmiş" kavramı önemli. Geçmişi unutturma­mak için akıllarına gelen yapılacak her şeyi yapıyorlar. Böylece hafızanıza yüzyıllar öncesinden bile tanıdık simalar yerleşiyor.

Aşağıdaki soruları bu parçaya göre cevaplayınız.

1. Bu parçada kaç tane sıfat - fiil vardır?

2. Adlaşmış sıfat - fiil var mıdır?

Sıfat Fiil Nedir ?

Bir sıfat-fiil ve bu sıfat-fiile bağlı unsur veya unsurlardan kurulan kelime gruplarına sıfat-fiil grubu denir.

Grubun ana unsuru sıfat-fiildir ve sonda bulunur. Cümleler öğelerine ayrılırken sıfat-fiil ve ondan önce gelen ve ona bağlı olan kelimeler ayrılmaz.

Sıfat-fiil, grupta yüklem görevindedir. Vurgu, sıfat-fiilden önceki unsurdadır.

Sıfat-fiilden önce gelen kelimeler, cümlede olduğu gibi, özne, nesne, zarf tümleci ve dolaylı tümleç olarak adlandırılırlar. Bu yüzden sıfat-fiillerle ve sıfat-fiil gruplarıyla birleşik cümleler yapılır.

Eski İstanbul'un güzel semtlerini yaratan / Türklük
Sıfat isim
Eski İstanbul'un güzel semtlerini / yaratan
Nesne yüklem

Bütün hayalleri yıkılmış / insanlar
Sıfat isim

Bütün hayalleri / yıkılmış
Özne yüklem

Her içine girdiği odaya bir şefkat serinliği getiren / bu kız
Sıfat isim
Her içine girdiği odaya / bir şefkat serinliği / getiren
Dolaylı tüml. Nesne yüklem

Bu grup, kelime grubu içinde sıfat ve isim; cümlede, özne, nesne, zarf ve yer tamlayıcısı olarak kullanılır.

Mısralarında nağme hissedilmeyen / bir manzume
Sıfat isim

Bu eseri tamamlamak için ne kadar çabaladığını / hiç kimse bilmiyordu.
Sıfat-fiil grubu, isim, nesne

Sabrından saray yapan / sultanları bilirim.
Sıfat isim

Birleşik isim olarak kullanılan sıfat-fiiller vardır:

Vatansever, cankurtaran, çöpçatan...