Lügat - Lügat Nedir - Lügat Hakkında lügat -ğü isim Bir dilin tüm ya da belli bir çağda kullanılmış kelime ve deyimlerini alfabe sır...
Lügat - Lügat Nedir - Lügat Hakkında
lügat -ğü
Bir dilin tüm ya da belli bir çağda kullanılmış kelime ve deyimlerini alfabe sırasına gore alarak tanımlarını icra eden, açıklayan, başka dillerdeki karşılıklarını veren yapıt, sözlük:
"Türkçe Lügat. Tarama Sözlüğü. Fransızca-Türkçe Lügat. Türkçeden Almancaya Lügat."- .
Birleşik Sözler
lügat bilgisi lügat bilimi lügat birimi ansiklopedik lügat cep sözlüğü el sözlüğü
Lugat 2000 Lügat - Türkçe-İngilizce-Almanca-Fransızca Lügat
Lügat Nedir? Lügat Hakkında
Anı Nedir? (Lügat)
SÖZLüK a.
1. Her bir girişi bir sözcükle başlamış olan, belli bir sıraya, bir çok kez abecesel sıraya gore dizili, birbirinden bağımsız maddelerden oluşmuş öğretici yapıt. (Eşanl. LüGAT.)
2. Bir yapıtın sonuna eklenen ve o yapıtta kullanılmış uzmanlık terimlerini veren sıralama.
*Bilş. Bir tercüme programında, simgesel adresler listesini ve bunların mutlak ya da aktarılabilir adreslerini basılı halde veren bölüm.
*ANSİKL Didaktik amaçlarına gore tek dilli ve ikidilli (kimi süre çokdilli) diye ayrılan sözlükler tercüme araçlarıdır (yaşayan ya da ölü bir yabancı dil, bir dilin lehçesel, toplumsal argo ya da tarihsel değişkesi). Bu sözlükler arasındaki dil sözlükleriyle (sözcük sözlükleri de denir) ansiklopedik sözlükler birbirlerinden ayrılır. Birinci türden sözlükler sözcük üzerine bilgi verir: söyleniş biçimi, zamanı (kökenbilimi ve tarihlemeleri), hangi dil düzeyinde yer almış olduğu, tanımı, söylemdeki kullanımları (sözlükçünün uydurmuş olduğu ya da edebiyattan aktardığı örnekler) ikinci türden sözlükler hususi adları da ele alırlar ve cins adları için de tanıma sözcükle anlatılan kavrama ilişkin daha detaylı betimlemeler ekler. Genel sözlüklerin yanı sıra uzmanlık sözlükleri de çok çeşitli alanlara ilişkin olabilir: dilsel amaçlı (eşadlılık sözlüğü, örneksemeli lügat, kökenbilim sözlüğü vb.) ya da belli bir sanat dalına, bilime ya da tekniğe (psikoloji, bilişim, beyazperde, edebiyat vb) ilişkin olarak ansiklopedik lügat diye nitelendirilir.
Günümüzde çok sayıda hem genel, hem de hususi nitelikli sözlükler üretilmektedir. Bu durum hem pedagojik gereksinimlerden, hem de bilim ve teknik alanlarındaki giderek artan karmaşıklık ve uzmanlaşmadan lanmaktadır.
Sözlüklerin içerikleri, bir uygarlık durumunun ve bir dilsel topluluğun kendisine ilişkin görüntüsünün yansımasıdır: ergonomik gereksinimleri karşılamayı amaçlarken sözlükler, yazarlarıyla kullanıcıları içinde, çağlarının ideolojisini ortaya koyan bir tür alışverişe neden olur.
*Türkçenin en eski sözlüğü olan Dıvanü sözlük it-türk'e (1072) sözcükler günümüzde uygulanan abece sıralamasına gore değil, arapçanın gramer kategorilerine gore (hemze kitabı, salim kitabı, muzaaf kitabı vd.) dizilmiştir. Farabi'nin Divan üledep fi beyanı sözlük il-arap' ında, ondan esinlenerek Cevheri'nin Sıhah'ında (türkç. çev. Vankulu Mehmet Efendi, bas. 1729) izlenen bu yöntem daha sonrasında kıpçak, çağatay, osmanlı ve Orta Asya'nın türlü kültür merkezlerinde düzenlenen türkçe sözlüklerde de kullanılmıştır Divanü sözlük it-türk'te türkçe sözcüklerin açıklaması yapılırken türk şiveleri, tarih, etnografya, folklor, halk edebiyatı benzer biçimde mevzularla ilgili geniş bilgiler verilmiş ve varlıklı araç-gereç sergilenmiştir. Türkçenin değişik şiveleriyle ilgili olan ve XII.-XIV. yy.'larda düzenlenmiş başka sözlüklerde de yer yer bu şekilde bilgilerle karşılaşılır. Bu zamanda türkçenin sözcük zenginliğini sergileyen lar içinde şunlar anılabilir: Mukaddimet ül-edep (Zemahşerli ebül Kasım Mahmut [1074-1134), Codex Cumanicus (XIII. yy. sonu), Kitab ül-idrak li lisan il-etrak (Ebu Hayyan, XIV. yy.'ın 2. yarısı), Hilyet üt-insan ve heibet ül-lisan (ibni Mühenna), Kitabü bülgat ül-müştak fi sözlük it-türk vekıfçak (Cemalettin et-Türki, XIV. yy ), Eş Şüzur üz-zehebiye ve'l-kıta il-Ahmediye fi'l -lügat İt-Türkiye (Molla Mehmet Salih) vd. Çağatay yazınsal dilinin kurucusu Ali Şir Ne- vai'nin yapıtlarındaki sözcükler için düzenlenmiş sözlükler (örn Abuşka sözlüğü) bulunmuş olduğu benzer biçimde türkçenin değişik coğrafi bölgelerde konuşulan daha başka lehçeleriyle ilgili lügat emek harcamaları da (Kitabı zeban ı türki [Hintli Muhammet Yakup Çingi], Senglah [Mirza Mehdi Han] vd.) yapılmıştır. Osmanlıcada kullanılan farsça ve arapça sözcükler bu dillere ilişkin sözlüklerden yapılmış çevirilerdedir. Bu tür sözlükler içinde Ferbengi Şuuri (Şuuri Haşan, 1742), Kamus (Firuzabadi'den çev Çevirmen Asım, l-lll, 1815-1818) anılabilir. Arapça (Nuhbe, Sümbülzade Vehbi) ve farsça (Tuhfe, aynı yazar) için manzum sözlükler de düzenlenmiştir. Ahmet Vefik Paşa'nın Lehçei osmani'sinde (1876) arapça ve farsça sözcüklerle beraber türkçe sözcükler de yer alır. Sadece Osmanlı devletinde konuşulan dilin içinde arapça ve farsça sözcüklerin de yer almasına rağmen temelde türkçe bulunduğunu vurgulayan ve yapıtını bu yolda adlandıran (Kamus-i türki, 1899-1901) ilk yazar Şemsettin Sami'dir. Batılı türkologların osmanlıca ve diğeri türk lehçelerine ilişkin türlü sözlükleri vardır: Comptentum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino Turcico Arabico Persicum (François de Mesginen, yazarın ölümünden sonrasında düzenlenmiş yay. 1780), Dictionnaire Français Arabe Persan et Turc (Alex Handjeri. 3 c, 1840-1841), Türkisch Arabisch Persisches Handwörterbuch (J. Th. Zenker, 1866 -1876), Versuch eines VVörterbuches der Türk Dialecte (W. Radloff, 4 c, 1893-1911) vd. Türkiye'de türkçenin türlü lehçelerini ve tarihsel dönemlerini kapsayan sözlükler hazırlanmıştır (Büyük türk lügati [Hüseyin Kâzım Kadri, 4 c, 1927-1945], Eski uygur türkçesi sözlüğü [A. Caferoğlu, 1965] vd ). Türkiye türkçesiyle yazılmış tarihsel lardan tarama kanalıyla (Tarama sözlüğü, l-VII, 1963-1977), halk ağzından derleme kanalıyla (Derleme sözlüğü I -XII, 1963-1982) lügat emek harcamaları icra eden Türk dil kurumu, modern yazı dilini kapsayan Türkçe lügat (1945) adlı yapıtı da meydana getirdi. Türkçenin etimolojik sözlüğünü düzenleme yolunda türlü emek harcamalar yapılmış oldu (Etymologisches VVörterbuch der Turko Tatarischen [Wâmböry, 1878], Çuelgues Mat6riaux pour un Dictionnaire Etymologique de la Langue Turque [Bedros Kerestedjian, 1912], An Etymological Dictionary of pre Thirteernth Century Turkish [Sir Gerard Clauson, 1972]). Sadece bir çok türkçe sözcüğün etimolojisi hemen hemen açıklanabilmiş değildir. Günümüzde geniş okur topluluğuna yönelik sözlüklerde (örn. Büyük Larousse lügat ve ansiklopedisi) sadece kesinlikle belirlenmiş etimolojik bilgilere yer verilmektedir.
1. Her bir girişi bir sözcükle başlamış olan, belli bir sıraya, bir çok kez abecesel sıraya gore dizili, birbirinden bağımsız maddelerden oluşmuş öğretici yapıt. (Eşanl. LüGAT.)
2. Bir yapıtın sonuna eklenen ve o yapıtta kullanılmış uzmanlık terimlerini veren sıralama.
*Bilş. Bir tercüme programında, simgesel adresler listesini ve bunların mutlak ya da aktarılabilir adreslerini basılı halde veren bölüm.
*ANSİKL Didaktik amaçlarına gore tek dilli ve ikidilli (kimi süre çokdilli) diye ayrılan sözlükler tercüme araçlarıdır (yaşayan ya da ölü bir yabancı dil, bir dilin lehçesel, toplumsal argo ya da tarihsel değişkesi). Bu sözlükler arasındaki dil sözlükleriyle (sözcük sözlükleri de denir) ansiklopedik sözlükler birbirlerinden ayrılır. Birinci türden sözlükler sözcük üzerine bilgi verir: söyleniş biçimi, zamanı (kökenbilimi ve tarihlemeleri), hangi dil düzeyinde yer almış olduğu, tanımı, söylemdeki kullanımları (sözlükçünün uydurmuş olduğu ya da edebiyattan aktardığı örnekler) ikinci türden sözlükler hususi adları da ele alırlar ve cins adları için de tanıma sözcükle anlatılan kavrama ilişkin daha detaylı betimlemeler ekler. Genel sözlüklerin yanı sıra uzmanlık sözlükleri de çok çeşitli alanlara ilişkin olabilir: dilsel amaçlı (eşadlılık sözlüğü, örneksemeli lügat, kökenbilim sözlüğü vb.) ya da belli bir sanat dalına, bilime ya da tekniğe (psikoloji, bilişim, beyazperde, edebiyat vb) ilişkin olarak ansiklopedik lügat diye nitelendirilir.
Günümüzde çok sayıda hem genel, hem de hususi nitelikli sözlükler üretilmektedir. Bu durum hem pedagojik gereksinimlerden, hem de bilim ve teknik alanlarındaki giderek artan karmaşıklık ve uzmanlaşmadan lanmaktadır.
Sözlüklerin içerikleri, bir uygarlık durumunun ve bir dilsel topluluğun kendisine ilişkin görüntüsünün yansımasıdır: ergonomik gereksinimleri karşılamayı amaçlarken sözlükler, yazarlarıyla kullanıcıları içinde, çağlarının ideolojisini ortaya koyan bir tür alışverişe neden olur.
*Türkçenin en eski sözlüğü olan Dıvanü sözlük it-türk'e (1072) sözcükler günümüzde uygulanan abece sıralamasına gore değil, arapçanın gramer kategorilerine gore (hemze kitabı, salim kitabı, muzaaf kitabı vd.) dizilmiştir. Farabi'nin Divan üledep fi beyanı sözlük il-arap' ında, ondan esinlenerek Cevheri'nin Sıhah'ında (türkç. çev. Vankulu Mehmet Efendi, bas. 1729) izlenen bu yöntem daha sonrasında kıpçak, çağatay, osmanlı ve Orta Asya'nın türlü kültür merkezlerinde düzenlenen türkçe sözlüklerde de kullanılmıştır Divanü sözlük it-türk'te türkçe sözcüklerin açıklaması yapılırken türk şiveleri, tarih, etnografya, folklor, halk edebiyatı benzer biçimde mevzularla ilgili geniş bilgiler verilmiş ve varlıklı araç-gereç sergilenmiştir. Türkçenin değişik şiveleriyle ilgili olan ve XII.-XIV. yy.'larda düzenlenmiş başka sözlüklerde de yer yer bu şekilde bilgilerle karşılaşılır. Bu zamanda türkçenin sözcük zenginliğini sergileyen lar içinde şunlar anılabilir: Mukaddimet ül-edep (Zemahşerli ebül Kasım Mahmut [1074-1134), Codex Cumanicus (XIII. yy. sonu), Kitab ül-idrak li lisan il-etrak (Ebu Hayyan, XIV. yy.'ın 2. yarısı), Hilyet üt-insan ve heibet ül-lisan (ibni Mühenna), Kitabü bülgat ül-müştak fi sözlük it-türk vekıfçak (Cemalettin et-Türki, XIV. yy ), Eş Şüzur üz-zehebiye ve'l-kıta il-Ahmediye fi'l -lügat İt-Türkiye (Molla Mehmet Salih) vd. Çağatay yazınsal dilinin kurucusu Ali Şir Ne- vai'nin yapıtlarındaki sözcükler için düzenlenmiş sözlükler (örn Abuşka sözlüğü) bulunmuş olduğu benzer biçimde türkçenin değişik coğrafi bölgelerde konuşulan daha başka lehçeleriyle ilgili lügat emek harcamaları da (Kitabı zeban ı türki [Hintli Muhammet Yakup Çingi], Senglah [Mirza Mehdi Han] vd.) yapılmıştır. Osmanlıcada kullanılan farsça ve arapça sözcükler bu dillere ilişkin sözlüklerden yapılmış çevirilerdedir. Bu tür sözlükler içinde Ferbengi Şuuri (Şuuri Haşan, 1742), Kamus (Firuzabadi'den çev Çevirmen Asım, l-lll, 1815-1818) anılabilir. Arapça (Nuhbe, Sümbülzade Vehbi) ve farsça (Tuhfe, aynı yazar) için manzum sözlükler de düzenlenmiştir. Ahmet Vefik Paşa'nın Lehçei osmani'sinde (1876) arapça ve farsça sözcüklerle beraber türkçe sözcükler de yer alır. Sadece Osmanlı devletinde konuşulan dilin içinde arapça ve farsça sözcüklerin de yer almasına rağmen temelde türkçe bulunduğunu vurgulayan ve yapıtını bu yolda adlandıran (Kamus-i türki, 1899-1901) ilk yazar Şemsettin Sami'dir. Batılı türkologların osmanlıca ve diğeri türk lehçelerine ilişkin türlü sözlükleri vardır: Comptentum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino Turcico Arabico Persicum (François de Mesginen, yazarın ölümünden sonrasında düzenlenmiş yay. 1780), Dictionnaire Français Arabe Persan et Turc (Alex Handjeri. 3 c, 1840-1841), Türkisch Arabisch Persisches Handwörterbuch (J. Th. Zenker, 1866 -1876), Versuch eines VVörterbuches der Türk Dialecte (W. Radloff, 4 c, 1893-1911) vd. Türkiye'de türkçenin türlü lehçelerini ve tarihsel dönemlerini kapsayan sözlükler hazırlanmıştır (Büyük türk lügati [Hüseyin Kâzım Kadri, 4 c, 1927-1945], Eski uygur türkçesi sözlüğü [A. Caferoğlu, 1965] vd ). Türkiye türkçesiyle yazılmış tarihsel lardan tarama kanalıyla (Tarama sözlüğü, l-VII, 1963-1977), halk ağzından derleme kanalıyla (Derleme sözlüğü I -XII, 1963-1982) lügat emek harcamaları icra eden Türk dil kurumu, modern yazı dilini kapsayan Türkçe lügat (1945) adlı yapıtı da meydana getirdi. Türkçenin etimolojik sözlüğünü düzenleme yolunda türlü emek harcamalar yapılmış oldu (Etymologisches VVörterbuch der Turko Tatarischen [Wâmböry, 1878], Çuelgues Mat6riaux pour un Dictionnaire Etymologique de la Langue Turque [Bedros Kerestedjian, 1912], An Etymological Dictionary of pre Thirteernth Century Turkish [Sir Gerard Clauson, 1972]). Sadece bir çok türkçe sözcüğün etimolojisi hemen hemen açıklanabilmiş değildir. Günümüzde geniş okur topluluğuna yönelik sözlüklerde (örn. Büyük Larousse lügat ve ansiklopedisi) sadece kesinlikle belirlenmiş etimolojik bilgilere yer verilmektedir.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR