Tekel isim 1 . Bir malın yapımının yalnızca bir kuruluşun elinde bulunduğu durum, inhisar, monopol: "Türkiye'de bazı içk...
Tekel
isim
1 . Bir malın yapımının yalnızca bir kuruluşun elinde bulunduğu durum, inhisar, monopol:
2 . Devletin herhangi bir üretim alanını elinde tutması, satışı tek elden yönetmesi ve fiyata hâkim olması durumu, inhisar, monopol.
3 . mecaz Bir kişi veya kuruluşun herhangi bir alanda kazandığı büyük güç:
isim
1 . Bir malın yapımının yalnızca bir kuruluşun elinde bulunduğu durum, inhisar, monopol:
"Türkiye'de bazı içkiler tekel maddeleridir."- .
2 . Devletin herhangi bir üretim alanını elinde tutması, satışı tek elden yönetmesi ve fiyata hâkim olması durumu, inhisar, monopol.
3 . mecaz Bir kişi veya kuruluşun herhangi bir alanda kazandığı büyük güç:
"Özel yalıların tekelinden kurtarılan yeni kıyılar da halkın denizle buluşmasını sağlayacak."- H. Taner.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
- tekelinde olmak
- tekeline (veya tekellerine) almak
Birleşik Sözler
- tekel bayisi
- tekel maddesi
- tekel ürünleri
Tekel ve Tekelleşme
Türkiye'deki Müzeler - İstanbul Tekel Müzesi
TEKEL - Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü
TEKEL a.
1. Bir kimsenin, bir işletmenin ya da bir kamu kuruluşunun, bir mal ya da hizmetin üretimi ya da satışını, her türlü rekabeti ortadan kaldırarak (hukuki ya da fiili) tek başına elinde tutma ayrıcalığı (Eşanl. MONOPOL, İNHİSAR ): Televizyon yayını üzerindeki devlet tekeli.
2. Bu ayrıcalığa sahip olan kamu kuruluşu: Kimi sigara ve içkileri tekel üretir.
3. Herhangi bir şeye tek başına sahip çıkma, elinde tutma.
4. Tekelinde olmak, sözkonusu , bir şeyse, yalnızca bir kimsenin elinde bulunmak. || (Bir şeyi) tekeline almak, bir şeye tek başına sahip olmak, ondan başkalarını yararlandırmamak: Tüm görev yerlerini tekeline almak.
*Huk. Tekel bayii, Tekel ürünlerini satma yetkisi bulunan satıcı. (Bk. ansikl. böl.) [Alkollü içki, tütün ve tütün mamullerini satmak isteyen kişiler Tekel idaresi'nden sa- , tış belgesi almak zorundadırlar. Belgede gösterilen bölge, yer ve süre için geçerli olan satış belgeleri başkasına devredilemez]
*ikt. Alıcı tekeli, tek bir alıcının hiçbiri tek başına fiyatları etkileyecek güçte olmayan birçok satıcıyla karşı karşıya bulunduğu fiyat rejimi. [| İki yanlı tekel, fiyatların tek bir satıcı ile karşısında tek bir alıcı bulunan bir ortamda oluştuğu fiyat rejimi. (Bk. ansiki, böl.) || Kademeli tekel fiyatı, tekelcinin aynı malı, aynı zamanda alıcılara ya da alıcı gruplarına göre farklı fiyatlar üzerinden arz etmesinden oluşan fiyat rejimi. || Mali tekel, devletin bir mâl ya da hizmetin üretiminden tüketimine kadar geçirdiği çeşitli aşamalardan birini, birkaçını ya da tümünü kendi tekeline alması durumu. (Mali tekellerde devlet, tekel konusu olan mal ve hizmete koyduğu tüketim vergisiyle bu mal ve hizmetin satışından elde edilen kâr olmak üzere iki türlü gelir sağlar.) || Tek yanlı ya da basit tekel, bir malın (ikamesiz bir malın) tek bir üreticisinin ya da tek bir satıcısının, hiçbiri fiyatları tek başına etkileyebilecek güçte olmayan birçok alıcıyla karşı karşıya bulunduğu fiyat rejimi. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Tek yanlı ya da basit tekel. Bu durumda, bütün malı elinde bulunduran satıcı, hem arzettiği mal miktarlarını, hem de bunların satış fiyatlarını -kuramsal olarak dilediği gibi saptayabilir. Ama gerçekte satıcı, bu iki şeyin ikisini birden aynı zamanda saptayamaz. Malı belli bir fiyata satmayı kararlaştırırsa, satılacak miktarı talebin fiyata tepkisi belirleyecek; tersine, belli bir miktar malı satmayı kararlaştırırsa, fiyatı, talebin tepkileri oluşturur. Yani tam bir hareket serbestliği sözkonusu değildir.
Örneğin, elinde talebi son derece esnek bir mal bulunan bir tekelci, bu talebi belli bir düzeyde tutmak istiyorsa, nispeten düşük bir fiyat saptamak zorunda kalacaktır. Aksine, bu tekelci, eğer elinde talep esnekliği çok az bir mal bulunuyorsa, alıcılardan en yüksek kârı sağlamak amacıyla, fiyatlarını büyük ölçüde artırabilir; üretimi sistemli bir biçimde frenlemek ve hatta elindeki malların bir bölümünü yok etmek suretiyle, bunların nedretini ve dolayısıyla, fiyatını artırmak hevesine kapılabilir. Demek ki, tekelci, üretimini istediği gibi sınırlandırıp sınırlandırmamakta serbesttir; hattâ süper bir kâr, bir tekel rantı bile elde edilebilir. Son olarak, talep, özellikle gereksinimlerin kısılamaz olması ya da birtakım tüketim alışkanlıklarının bulunması yüzünden iyice kemikleşmiş durumda ise, o zaman tekelci kârı kuramsal olarak sınırsız demektir. Ayrıca, deneyler şunu da göstermektedir ki, bir piyasada egemenliği elinde bulunduran bir tekelci, karşısındaki alıcı kategorilerine malın ya da hizmetin amaçladığı kullanıma göre fiyatlarını farklılaştırmak suretiyle de kendisine büyük bir yarar sağlayabilir.
Ancak, bir tekelcinin fiyat konusunda durumunu kötüye kullanması, çeşitli tepkilere yol açabilir; yüksek fiyatların çekiciliğine kapılan başka bir üretici, ötekine yakın bir ürün ya da bir ikame malı çıkararak aynı üretim dalına girmeye kalkışabilir. Devlet, otoritesini kullanıp fiyat saptayarak ya da tekelciliği salt kendisine ayırarak (tütün, barut, alkol) müdahalede bulunabilir. Devletin, tekelciliğe karşı bir mücadele yasası (antitröst yasa) çıkarması ve ilgili ekonomi dalını ulusallaştırması bile olasıdır.
* iki yanlı tekel. XIX. yy.'da oldukça az rastlanan iki yanlı tekel durumları, o zamandan bu yana çoğalmış bulunmaktadır. Örneğin, hammadde piyasasında, satış kartellerine karşı, alım kartellerinin kurulduğu görüldü. Birçok sanayi merkezlerindeki iş piyasalarında, bir işveren sendikası ile bir işçi sendikasının ya da bir işçi sendikaları topluluğunun, ücret pazarlığında karşı karşıya geldikleri görülmektedir, iki yanlı tekelde, taraflardan her biri ötekine aynı zamanda hem bir fiyat, hem de bir miktar kabul ettirmeye çalışır. Ve her iki taraf da ya karşısındakiyle anlaşmak ya da alışverişten vazgeçmek zorundadır. Böyle olunca, fiyat, bir alt sınırla (yani satıcının, etkinliği sürdürmekte kendisi için bir yarar göreceği en düşük bir fiyatla) bir üst sınır (yani gereksinimlerin şiddeti ile alıcıların alım yetenekleri düzeyinin gerektirdiği en yüksek fiyat) arasında oluşur.
TEKEL a. (alm. Teckel, base). Base cinsinden alman köpek ırkı.
*ANSİKL. Tekeller kısa bacaklı, ufak boylu, uzun gövdeli ve tümüyle tıknaz bedenli köpeklerdir. Kıllarının yapısına göre birçok çeşidi vardır: kısa kıllı tekel (örnek tip bu- dur); sert kıllı tekel; uzun kıllı tekel. Çok cesur bir köpektir; yerüstü ve özellikle yeraltı avı bakımından çok yeteneklidir (yeraltı avcılığındaki üstün yeteneği nedeniyle anayurdunda bu köpeğe porsuk köpeği [Dachshund] adı da verilir). Aynı zamanda çok hoş bir av köpeğidir.
1. Bir kimsenin, bir işletmenin ya da bir kamu kuruluşunun, bir mal ya da hizmetin üretimi ya da satışını, her türlü rekabeti ortadan kaldırarak (hukuki ya da fiili) tek başına elinde tutma ayrıcalığı (Eşanl. MONOPOL, İNHİSAR ): Televizyon yayını üzerindeki devlet tekeli.
2. Bu ayrıcalığa sahip olan kamu kuruluşu: Kimi sigara ve içkileri tekel üretir.
3. Herhangi bir şeye tek başına sahip çıkma, elinde tutma.
4. Tekelinde olmak, sözkonusu , bir şeyse, yalnızca bir kimsenin elinde bulunmak. || (Bir şeyi) tekeline almak, bir şeye tek başına sahip olmak, ondan başkalarını yararlandırmamak: Tüm görev yerlerini tekeline almak.
*Huk. Tekel bayii, Tekel ürünlerini satma yetkisi bulunan satıcı. (Bk. ansikl. böl.) [Alkollü içki, tütün ve tütün mamullerini satmak isteyen kişiler Tekel idaresi'nden sa- , tış belgesi almak zorundadırlar. Belgede gösterilen bölge, yer ve süre için geçerli olan satış belgeleri başkasına devredilemez]
*ikt. Alıcı tekeli, tek bir alıcının hiçbiri tek başına fiyatları etkileyecek güçte olmayan birçok satıcıyla karşı karşıya bulunduğu fiyat rejimi. [| İki yanlı tekel, fiyatların tek bir satıcı ile karşısında tek bir alıcı bulunan bir ortamda oluştuğu fiyat rejimi. (Bk. ansiki, böl.) || Kademeli tekel fiyatı, tekelcinin aynı malı, aynı zamanda alıcılara ya da alıcı gruplarına göre farklı fiyatlar üzerinden arz etmesinden oluşan fiyat rejimi. || Mali tekel, devletin bir mâl ya da hizmetin üretiminden tüketimine kadar geçirdiği çeşitli aşamalardan birini, birkaçını ya da tümünü kendi tekeline alması durumu. (Mali tekellerde devlet, tekel konusu olan mal ve hizmete koyduğu tüketim vergisiyle bu mal ve hizmetin satışından elde edilen kâr olmak üzere iki türlü gelir sağlar.) || Tek yanlı ya da basit tekel, bir malın (ikamesiz bir malın) tek bir üreticisinin ya da tek bir satıcısının, hiçbiri fiyatları tek başına etkileyebilecek güçte olmayan birçok alıcıyla karşı karşıya bulunduğu fiyat rejimi. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Tek yanlı ya da basit tekel. Bu durumda, bütün malı elinde bulunduran satıcı, hem arzettiği mal miktarlarını, hem de bunların satış fiyatlarını -kuramsal olarak dilediği gibi saptayabilir. Ama gerçekte satıcı, bu iki şeyin ikisini birden aynı zamanda saptayamaz. Malı belli bir fiyata satmayı kararlaştırırsa, satılacak miktarı talebin fiyata tepkisi belirleyecek; tersine, belli bir miktar malı satmayı kararlaştırırsa, fiyatı, talebin tepkileri oluşturur. Yani tam bir hareket serbestliği sözkonusu değildir.
Örneğin, elinde talebi son derece esnek bir mal bulunan bir tekelci, bu talebi belli bir düzeyde tutmak istiyorsa, nispeten düşük bir fiyat saptamak zorunda kalacaktır. Aksine, bu tekelci, eğer elinde talep esnekliği çok az bir mal bulunuyorsa, alıcılardan en yüksek kârı sağlamak amacıyla, fiyatlarını büyük ölçüde artırabilir; üretimi sistemli bir biçimde frenlemek ve hatta elindeki malların bir bölümünü yok etmek suretiyle, bunların nedretini ve dolayısıyla, fiyatını artırmak hevesine kapılabilir. Demek ki, tekelci, üretimini istediği gibi sınırlandırıp sınırlandırmamakta serbesttir; hattâ süper bir kâr, bir tekel rantı bile elde edilebilir. Son olarak, talep, özellikle gereksinimlerin kısılamaz olması ya da birtakım tüketim alışkanlıklarının bulunması yüzünden iyice kemikleşmiş durumda ise, o zaman tekelci kârı kuramsal olarak sınırsız demektir. Ayrıca, deneyler şunu da göstermektedir ki, bir piyasada egemenliği elinde bulunduran bir tekelci, karşısındaki alıcı kategorilerine malın ya da hizmetin amaçladığı kullanıma göre fiyatlarını farklılaştırmak suretiyle de kendisine büyük bir yarar sağlayabilir.
Ancak, bir tekelcinin fiyat konusunda durumunu kötüye kullanması, çeşitli tepkilere yol açabilir; yüksek fiyatların çekiciliğine kapılan başka bir üretici, ötekine yakın bir ürün ya da bir ikame malı çıkararak aynı üretim dalına girmeye kalkışabilir. Devlet, otoritesini kullanıp fiyat saptayarak ya da tekelciliği salt kendisine ayırarak (tütün, barut, alkol) müdahalede bulunabilir. Devletin, tekelciliğe karşı bir mücadele yasası (antitröst yasa) çıkarması ve ilgili ekonomi dalını ulusallaştırması bile olasıdır.
* iki yanlı tekel. XIX. yy.'da oldukça az rastlanan iki yanlı tekel durumları, o zamandan bu yana çoğalmış bulunmaktadır. Örneğin, hammadde piyasasında, satış kartellerine karşı, alım kartellerinin kurulduğu görüldü. Birçok sanayi merkezlerindeki iş piyasalarında, bir işveren sendikası ile bir işçi sendikasının ya da bir işçi sendikaları topluluğunun, ücret pazarlığında karşı karşıya geldikleri görülmektedir, iki yanlı tekelde, taraflardan her biri ötekine aynı zamanda hem bir fiyat, hem de bir miktar kabul ettirmeye çalışır. Ve her iki taraf da ya karşısındakiyle anlaşmak ya da alışverişten vazgeçmek zorundadır. Böyle olunca, fiyat, bir alt sınırla (yani satıcının, etkinliği sürdürmekte kendisi için bir yarar göreceği en düşük bir fiyatla) bir üst sınır (yani gereksinimlerin şiddeti ile alıcıların alım yetenekleri düzeyinin gerektirdiği en yüksek fiyat) arasında oluşur.
TEKEL a. (alm. Teckel, base). Base cinsinden alman köpek ırkı.
*ANSİKL. Tekeller kısa bacaklı, ufak boylu, uzun gövdeli ve tümüyle tıknaz bedenli köpeklerdir. Kıllarının yapısına göre birçok çeşidi vardır: kısa kıllı tekel (örnek tip bu- dur); sert kıllı tekel; uzun kıllı tekel. Çok cesur bir köpektir; yerüstü ve özellikle yeraltı avı bakımından çok yeteneklidir (yeraltı avcılığındaki üstün yeteneği nedeniyle anayurdunda bu köpeğe porsuk köpeği [Dachshund] adı da verilir). Aynı zamanda çok hoş bir av köpeğidir.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR