Totem Temel Britannica Alıntı TDK isim Fransızca totem İlkel toplumlarda topluluğun ondan türediği sanılan ve kutsal sa...
Totem
Temel Britannica
Totem, bazı toplumlarda, bir insan ya da topluluk ile özel bir bağlantısı olduğuna inanıÂlan hayvan ya da bitkilere verilen addır. Bu özel bağlantı, akrabalık ilişkisi ya da gizemli bir bağ biçiminde olabilir. Totem sözcüğü, Kuzey Amerika Yerlileri'nden Ocibualar'ın ototeman sözcüğünden türemişti. Ocibualar, bu sözcüğü kendi içlerinden bir grup ile özel ilişkisi olduğunu düşündükleri hayvan ya da bitki anlamında kullandılar. Bu ilişkinin kayÂnağı, bir kadın ya da erkek kahramanın bir hayvanla yakın dostluğunu anlatan eski bir efsane olabiliyordu. Bir topluluğun kendisinin bir hayvan ya da bitkinin soyundan geldiğine inanması da, o hayvan ya da bitkiÂnin totem sayılmasına yol açabiliyordu. Bu inanışa göre, totem sayılan hayvan ya da bitkinin her türü bu grubu oluşturan bireyleÂrin akrabası sayılırdı. Avustralya, Afrika, Asya, Pasifik Adaları ve Güney Amerika, gibi dünyanın çeşitli bölgelerinde benzer inaÂnışlar görülmüştür. Örneğin Avustralya YerÂlileri'nden bir bölümü soylarının bir çeşit tırtıldan geldiğine inanırdı. Kabile ya da klanın ortak bir totemi olabileceği gibi, bireyÂsel totemler de vardır. Bu genellikle, bir insanla ilişki kuran ve onun koruyucu ruhu biçiminde algılanan bir hayvandır.
Ortak toteme sahip topluluklarda totem kuşaktan kuşağa geçer. Topluluğun ahlak kuralları, evlenme koşulları, yasaklar ve ayinÂleri çoğunlukla bu totemle ilişkilendirilmiştir. Bu toplulukların çoğunda, totemin simgelediÂği bitkinin ya da hayvanın öldürülmesi, yenÂmesi hatta bazen dokunulması ve bakılması yasaktır. Tersine davranan kişinin öleceğine ya da delireceğine inanılır. Bazı toplumlarda ise, totemin simgelediği hayvan ve bitkiler genellikle yılda bir kez düzenlenen özel bir törenle yenilebilir.
Avrupa'da totem düşüncesine rastlanmaÂmıştır. Ama Kuzey Amerika'da yaşamış olan İrokua Yerlileri'nin çok kalabalık topluluklarca inanılan ve onlara birliktelik duygusu veren ayı, kurt ya da atmaca totemleri okul ve spor kulüplerinin armalarına ya da İngiltere ve Batı Avrupa'da yaşamış soylu ailelerin nişanlarına benzetilebilir.
Kısa bir süre önce, totemciliğin yani bir toteme sahip olmanın en eski dinsel inanış biçimi olduğu düşünülmekteydi. Totemlerin yalnızca dinsel inanıştan lanmadığının anlaşılmasıyla bu düşünce geçerliğini yitirdi.
Bu konuda çalışmalar yürüten bilim adamları artık batı düşünce biçimi ile totemleri olan toplumların düşünceleri arasındaki benzerlikÂleri araştırmaya ağırlık veriyorlar.
ABD'nin kuzeybatı kıyısında ve Kanada'da yaşayan Yerliler'in totem direkleri üzerine oydukları totem figürlerinin, ailelerin soyağaçlarını ya da başlarından geçen olayları betimlediği düşünülebilir. Totem direkleri çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Mezar yerinin belirlenmesi, evin eski ve yeni sahibinin tanıtılması, konukseverlik işareti olması gibi işlevlerinin yanı sıra, bu direklerden evlerin çatılarını taşıyan sütunlar olarak da yararlaÂnılmıştır.
Temel Britannica
Ortak toteme sahip topluluklarda totem kuşaktan kuşağa geçer. Topluluğun ahlak kuralları, evlenme koşulları, yasaklar ve ayinÂleri çoğunlukla bu totemle ilişkilendirilmiştir. Bu toplulukların çoğunda, totemin simgelediÂği bitkinin ya da hayvanın öldürülmesi, yenÂmesi hatta bazen dokunulması ve bakılması yasaktır. Tersine davranan kişinin öleceğine ya da delireceğine inanılır. Bazı toplumlarda ise, totemin simgelediği hayvan ve bitkiler genellikle yılda bir kez düzenlenen özel bir törenle yenilebilir.
Avrupa'da totem düşüncesine rastlanmaÂmıştır. Ama Kuzey Amerika'da yaşamış olan İrokua Yerlileri'nin çok kalabalık topluluklarca inanılan ve onlara birliktelik duygusu veren ayı, kurt ya da atmaca totemleri okul ve spor kulüplerinin armalarına ya da İngiltere ve Batı Avrupa'da yaşamış soylu ailelerin nişanlarına benzetilebilir.
Kısa bir süre önce, totemciliğin yani bir toteme sahip olmanın en eski dinsel inanış biçimi olduğu düşünülmekteydi. Totemlerin yalnızca dinsel inanıştan lanmadığının anlaşılmasıyla bu düşünce geçerliğini yitirdi.
Bu konuda çalışmalar yürüten bilim adamları artık batı düşünce biçimi ile totemleri olan toplumların düşünceleri arasındaki benzerlikÂleri araştırmaya ağırlık veriyorlar.
ABD'nin kuzeybatı kıyısında ve Kanada'da yaşayan Yerliler'in totem direkleri üzerine oydukları totem figürlerinin, ailelerin soyağaçlarını ya da başlarından geçen olayları betimlediği düşünülebilir. Totem direkleri çeşitli amaçlarla kullanılmıştır. Mezar yerinin belirlenmesi, evin eski ve yeni sahibinin tanıtılması, konukseverlik işareti olması gibi işlevlerinin yanı sıra, bu direklerden evlerin çatılarını taşıyan sütunlar olarak da yararlaÂnılmıştır.
TOTEM VE TOTEMCİLİK
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
İlkel toplumlarda, insanların kutsal sayarak taptıkları canlı ya da cansız nesne (totem) ve böyle nesnelere dayalı dinî ve toplumsal sistem (totemcilik).
İlkel insanlar, bilgisizliklerinin verdiği bir korku ve saygıyla, anlayamadıkları, açıklayamadıkları olaylara, soyut değerlere, güçlü hayvanlara ya da birtakım bitkilere taparlardı. Onlara adaklar adayarak, kurbanlar keserek kendilerini korumalarını sağlamaya çalışırlardı. Bir toplumun totemci olduğuna karar verebilmek için gerekli üç şart vardır:
Bu ilkel dinde totemle kişi arasında çok özel bir ilişki vardır. En çok görülen ve bilinen totem-grubu, klandır. Bazı klanlarda ana tarafının, bazı klanlarda da baba tarafının totemi nesilden nesile geçer. Klan üyelerinin birbirleriyle evlenmeleri yasaktır. İlkel toplumların sosyal hayatında klan, hem kendinden küçük bir topluluk olan aileden, hem de, kendinden büyük bir topluluk olan kabileden daha etkilidir.
Aralarında hiçbir akrabalık olmasa da klan üyeleri birbirlerine sıkı bağlarla bağlanmışlardır. Yaygın yaşayan klanlarda totem en güçlü birleştiricidir. Kabileler bazen de üyelerarası evlenmeye izin veren totem-gruplarına ayrılırlar. Örneğin, Orta Avustralya'daki Avunta kabilesinde bir çocuğun hangi totome bağlı olacağı annesinin onu doğururken bulunduğu yere bağlıdır ve bu durumda totem-grubu üyeleri kendi aralarında evlilik yapabilirler.
Afrika'daki bazı kabilelerdeyse totem-grubu üyeleri evlenebilirler. Totemle totem-grubu arasındaki ilişki şekilleri kadar, totemlerin kendileri de birbirinden çok farklıdır. En yaygın totemler hayvan ve bitki türlerinden olanlarıdır. Ender de olsa soyut değerler de (gurur, kırmızı gibi) totem olarak kabul edilir. Diğer bir totem türü "parçalanmış-totem"dir. Burada bir cins hayvanın sadece kulağı veya dili kutsal sayılır.
Bu durumun bir totem-grubunun parçalanmasıyla oluştuğu sanılmaktadır. Bazen de her cins, hayvanın kulağı kutsal kabul edilir. Bunlar "çapraz-totemler"dir ve ortaya çıkış sebeplerini anlamak güçtür. "Bağlı-totemler" ise bir türün her cinsinin kutsallaştığı totemlerdir; örneğin, Güneydoğu Yeni Gine klanları tüm kuşları ya da tüm bitkileri totem olarak kabul ederler. Totemle totem-grubu arasındaki ilişkiler çok çeşitlidir.
Bazı kabilelerde totem kabul edilen hayvanı öldürmek ya da yemek büyük günahken, diğerlerinde suç sayılmayabilir. Totemle grubu arasındaki yasaklara "tabu" denir. Tabulara karşı gelenler genellikle grup üyeleri tarafından sert bir şekilde cezalandırılır. Totemcilik günümüzde ancak Afrika, Güney Amerika ve Avustralya'nın geri kalmış bölgelerinde görülür. Totemcilik tek tanrılı dinlerin yaygınlaşmasıyla ortadan kalkmıştır.
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
İlkel insanlar, bilgisizliklerinin verdiği bir korku ve saygıyla, anlayamadıkları, açıklayamadıkları olaylara, soyut değerlere, güçlü hayvanlara ya da birtakım bitkilere taparlardı. Onlara adaklar adayarak, kurbanlar keserek kendilerini korumalarını sağlamaya çalışırlardı. Bir toplumun totemci olduğuna karar verebilmek için gerekli üç şart vardır:
1) Totemci bir kabile değişik totemleri olan birkaç totem-grubundan oluşmalıdır.
2) Her totem-grubunun kendi totemleriyle olan ilişkileri aşağı yukarı aynı olmalıdır.
3) Özel durumlar dışında bir totem-grubunun üyeleri diğer bir totem-grubuna geçemez.
Bu ilkel dinde totemle kişi arasında çok özel bir ilişki vardır. En çok görülen ve bilinen totem-grubu, klandır. Bazı klanlarda ana tarafının, bazı klanlarda da baba tarafının totemi nesilden nesile geçer. Klan üyelerinin birbirleriyle evlenmeleri yasaktır. İlkel toplumların sosyal hayatında klan, hem kendinden küçük bir topluluk olan aileden, hem de, kendinden büyük bir topluluk olan kabileden daha etkilidir.
Aralarında hiçbir akrabalık olmasa da klan üyeleri birbirlerine sıkı bağlarla bağlanmışlardır. Yaygın yaşayan klanlarda totem en güçlü birleştiricidir. Kabileler bazen de üyelerarası evlenmeye izin veren totem-gruplarına ayrılırlar. Örneğin, Orta Avustralya'daki Avunta kabilesinde bir çocuğun hangi totome bağlı olacağı annesinin onu doğururken bulunduğu yere bağlıdır ve bu durumda totem-grubu üyeleri kendi aralarında evlilik yapabilirler.
Afrika'daki bazı kabilelerdeyse totem-grubu üyeleri evlenebilirler. Totemle totem-grubu arasındaki ilişki şekilleri kadar, totemlerin kendileri de birbirinden çok farklıdır. En yaygın totemler hayvan ve bitki türlerinden olanlarıdır. Ender de olsa soyut değerler de (gurur, kırmızı gibi) totem olarak kabul edilir. Diğer bir totem türü "parçalanmış-totem"dir. Burada bir cins hayvanın sadece kulağı veya dili kutsal sayılır.
Bu durumun bir totem-grubunun parçalanmasıyla oluştuğu sanılmaktadır. Bazen de her cins, hayvanın kulağı kutsal kabul edilir. Bunlar "çapraz-totemler"dir ve ortaya çıkış sebeplerini anlamak güçtür. "Bağlı-totemler" ise bir türün her cinsinin kutsallaştığı totemlerdir; örneğin, Güneydoğu Yeni Gine klanları tüm kuşları ya da tüm bitkileri totem olarak kabul ederler. Totemle totem-grubu arasındaki ilişkiler çok çeşitlidir.
Bazı kabilelerde totem kabul edilen hayvanı öldürmek ya da yemek büyük günahken, diğerlerinde suç sayılmayabilir. Totemle grubu arasındaki yasaklara "tabu" denir. Tabulara karşı gelenler genellikle grup üyeleri tarafından sert bir şekilde cezalandırılır. Totemcilik günümüzde ancak Afrika, Güney Amerika ve Avustralya'nın geri kalmış bölgelerinde görülür. Totemcilik tek tanrılı dinlerin yaygınlaşmasıyla ortadan kalkmıştır.
TOTEM a. (ing. totem; algonkin dilinde ototeman'dan).
1. Bir topluluğun ya da bir bireyin atası ya da koruyucusu olarak kabul edilen hayvan.
2. Bu hayvanın tasviri.
3. Totem direği ya da totem kazığı. Vancouver'dan Alaska'ya kadar Kuzey -batı Büyük Okyanus kıyılarında oturan Kızılderililer'in diktikleri, sedir ağacından yontulmuş ve boyanmış direklere genellikle verilen ad. (Evlerin ön cephesine dikilenler "arma†türündendi ve ailenin efsanevi kökenini temsil ederdi; potlaçlar sırasında dikilenlerse, cenazeyle ilgiliydi ve ölünün ailesine ait simgelerle süslenmiş olurdu.)
1. Bir topluluğun ya da bir bireyin atası ya da koruyucusu olarak kabul edilen hayvan.
2. Bu hayvanın tasviri.
3. Totem direği ya da totem kazığı. Vancouver'dan Alaska'ya kadar Kuzey -batı Büyük Okyanus kıyılarında oturan Kızılderililer'in diktikleri, sedir ağacından yontulmuş ve boyanmış direklere genellikle verilen ad. (Evlerin ön cephesine dikilenler "arma†türündendi ve ailenin efsanevi kökenini temsil ederdi; potlaçlar sırasında dikilenlerse, cenazeyle ilgiliydi ve ölünün ailesine ait simgelerle süslenmiş olurdu.)
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR