Türkiye’de basının başlangıcı, Avrupa’ya kıyasla epey sonradır. Yabancıların 1789 Fransız Devrimi’nden başlayarak Fransızca ya da Türkçe, İs...
Basın tarihçileri şimdiki anlamıyla ilk Türkçe gazete olarak Agâh Efendi ile İbrahim Şinasi Efendi’nin 1860’ta çıkardıkları Tercümanı Ahvali sayarlar. Basın tarihinin yazılışında bu tarih esas alınır. Bunun arkasından da yeni yeni gazetelerin piyasaya sürüldüğü görülür ve bu tür şeyler şu şekilde sıralanır: İbrahim Şinasi’nin çıkardığı Tasviri Efkâr (1862), Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın Londra’da çıkardıkları Özgürlük (1868), Basiretçi Ali Bey’in çıkardığı Basiret (1869), Aleksandr Safranyan Efendi’nin çıkardığı İbret (1870), Papadopulos’un çıkardığı Sabah (1875), Ahmet Mithat Efendi’nin çıkardığı Tercümanı Hakikat (1878), zamanının mühim dergileri içinde yer edinen ve Ahmet İhsan Tokgöz’ün çıkardığı Servetifünun (1891), Ahmet Sevdet Efendi’nin çıkardığı İkdam (1896), Mizancı Murat Bey’in ilkin Kahire’de, sonrasında Cenevre’de çıkardığı Mizan (1897).
O yıllarda gazetecilik oldukça ilkel bir düzeyde yapılıyordu. Üstelik hükümet gazeteleri ağır baskı altında tuttuğu için gazete çıkarmak bazı tehlikeleri göze alabilmek demekti. Ama bu yoldan bir düşünce mücadelesi yürütülmüş olduğu için gene de bu işi göze alanlar vardı. İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonrasında gazetecilik yaşamının tekrardan hareketlendiği görüldü. Bundan sonra çıkmaz olan eski gazetelerin yerini yenileri aldı.
Bu zamanda basın âleminde göze çarpan başlıca gazeteler şunlardı: Abdullah Cevdet’in çıkardığı İçtihad dergisi (1904), Abdullah Zühtü’nün çıkardığı Yeni Gazete (1908), Ali Kemal’in çıkardığı Peyam (1908), Hüseyin Cahit Yalçın, Tevfik Fikret ve Hüseyin Kâzım Kadri’nin ortaklaşa çıkardıkları Tanin (1908), Ebüzziya Tevfik’in çıkardığı Yeni Tasviri Efkâr (1910), Ahmet Güvenli Yalman ve Asım Us’un çıkardıkları Zaman (1917).
Bu gazeteler yayınlarını sürdürürken basın piyasasında ismi anılmağa kıymet dergiler de vardı ve başlıcaları şunlardı: Zekeriya Sertel’in çıkardığı Büyük Dergi (1919), Refik Halit Karay’ın çıkardığı Ay dede (1920), Şefik Hüsnü Deymer’in çıkardığı Aydınlık (1921), Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Şevket Süreyya Aydemir, Burhan Belge ve İsmail Hüsrev Tökin’in çıkardıkları Kadro (1931-1938) ve sanat dergileri içinde uzun seneler varlığını koruyacak olan, Yaşar Nabi Nayır’ın çıkardığı Varlık (1933).
Millî Savaşım yıllarında, zor koşullar altında türlü yerlerde çıkan bir takım gazeteleri de, yaptıkları mühim vazife sebebiyle saymak yerinde olur: Mustafa kemal atatürk’ün Sivas’ta başlatmış olduğu İrade-, Milliye (1919), Mustafa Necati ve Nitelik Çınar’ın çıkardıkları İzmir’e Doğru (1919), Necmettin Sadak, Kâzım Şinasi Dersan, Falih Rıfkı Atay ve Ali Naci Karacan’m beraber kurmuş oldukları Akşam (1918), Ahmet Remzi Yü-regir’in Adana’da çıkardığı Yeni Adana (1918), Konya’da çıkan Babalık (1910), Kastamonu’da çıkan Açıksöz (1919), Mustafa kemal atatürk’ün Ankara’da çıkardığı Hâkimiyeti Milliye (1920, sonradan Millet), Yunus Nadi Abalıoğlu’nun Ankara’da çıkardığı Yeni Gün (19201924).
Basının gerçek gelişme periyodu Cumhuriyet’ten sonrasında oldu.
Bu yıllarda ve sonrasında göze çarpan başlıca gazeteler de şunlardı. Yunus Nadi Abalıoğlu’nun İstanbul’da çıkardığı Cumhuriyet (1924), Zekeriya Sertel ve Halil Lütfi Dördüncü’nün İstanbul’da çıkardıkları Tan (1935-1945), Selim Ragıp Emeç ve arkadaşlarının İstanbul’da çıkardıkları Son Posta (1930-1960), Ahmet Güvenli Yalman’ın İstanbul’da çıkardığı Vatan (1923), Sedat Simavi’nin İstanbul’da çıkardığı Özgürlük (1948), Safa Kılıçlıoğlu’nun Cemalettin Saraçoğlu’ndan ile birlikte modern gazeteciliğin gelişmesi yolunda mühim atılımlar yaptırdığı Yeni Sabah (1948), Ali Naci Karacan’ın İstanbul’da çıkardığı Milliyet (1950), Falih Rıfkı Atay’m Bedii Faik ile beraber İstanbul’da çıkardığı Dünya (1952).
Gazetelerin Gelişmesi
Gazetelerin gelişmesi başlıca iki etkenle ilgilidir. Bunlardan biride birisi ya da birincisi haber alma olanaklarının genişlemesi, ikincisi de dağıtımıdır.
Kurtuluş Savaşı’ndan sonrasında bu olanakların ikisi de zayıftı. Dar haber alma kadrolarının haricinde tek kaynak olarak Anadolu Ajansı kalıyordu. Bu ajans daha cenk yıllarında savaşın gidişini halka iletebilmek amacıyla ve Mustafa kemal atatürk’ün isteğiyle kurulmuştu. Bir takım yabancı ajanslardan da sınırı olan şekilde ve Anadolu Ajansı’nın vesilesiyle yararlanılabiliyordu. ikinci Dünya Savaşı yıllarında teknik alanda bir takım gelişmeler görüldü. Ama dağıtım işinin verimli şekilde düzene konabilmesi ama 1950’lerde mümkün olabildi. Bu mesele çözümlenince de gazetelerin satışları onbin-lerden yüzbinlere doğru hızla yükselmeğe başladı.
YORUMLAR