TUTUNMA a. Tutunmak eylemi. *Asalbil. Tutunma organı, şeritlerin (asalak yassısolucanlar) skoleksinin üzerinde bulunan, kas bölmel...
TUTUNMA a. Tutunmak eylemi.
*Asalbil. Tutunma organı, şeritlerin (asalak yassısolucanlar) skoleksinin üzerinde bulunan, kas bölmelerle göz göz bölünmüş, sapsız ya da saplı, kenarı şeritli ya da çekmensiz, çengelli ya da çengelsiz yaprağımsı ve hareketli organ.
*Bot. ve Zool. Bir dayanağa tutunan bitkilerin ve hayvanların durumu. (Bk. ansikl. böl.)
*Havc. Bir uçağı ya da helikopteri havada tutan kuvvet. (Bu kuvvet, kanatlarda ya da rotorun dönme hızıyla rotorda oluşan aerodinamik kuvvetlerin düşey bileşeninin)! Tutunma artırıcı, bir uçağın kanatlarının kaldırma kuvvetini, özellikle kalkış ve inişte artırmak için kullanılan düzenek. (Bk. ansikl. böl.) || Tutunma artırma, tutunma artırıcılarla, bir kanadın kaldırma kuvvetini yükseltme. || Tutunma düzlemi, bir uçağın kanadı.
*Teknol. Kendi ağırlığını dengeleyen, aşağıdan yukarı doğru yönelmiş bir kuvvetin etkisiyle bir yüzeye değmeden ondan çok az bir yükseklikte tutulan bir cismin durumu. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Bot. ve Zool. Çokhücreli bitkilerde toprağa ya da desteklere tutunma kuraldır (suyosunlarının, mantarların, likenlerin ve yosunların çengelleri ve rizoitleri, damarlı bitkilerin kökleri, asmanın sülükleri, sülükdallar, sarılgan dallar vb.). Tutunmayan bitkiler ya mikroskobiktir (diyatomeler, öglenalar) ya da yüzen bitkilerdir (sumercimeği, sargas). Epifitler' (ökseotu, bazı orkideler) ağaçlara tutunur.
Buna karşılık, hayvanlarda tutunma daha çok aşağı gruplarda görülür: bazı kirpikliler (vorticella), bütün süngerler, hemen hemen bütün knidliler (hiç değilse yaşamlarının bir kısmında), bütün kolsuayaklılar ve hemen hemen bütün yosun- hayvanları tutunmuş olarak yaşarlar. üst gruplarda tutunma genellikle organlarda bir gerileme olduğunda sözkonusudur: derisidikenlilerden denizlaleleri, halkalıso- lucanlardan serpula'lar ve sabella'lar, ikiçenelı yumuşakçalar (istiridye, midye), sülükayaklı kabuklular (anatifera, balanus), gömleklilerden tulumlular hep basit yapılı ve en yakın serbest formlarından daha eksikli hayvanlardır.
Konakların üzerinde ya da içinde asalak yaşamak ( ASALAKLIK) ya da onların artıklarından yararlanmak üzere (ORTAKÇILIK) tutunan hayvanlar özel olarak belirtilmelidir. Ahtapotun çekmenlerle tutunup kendisini çekmesini, megophrys iribaşının çağlayanları tırmanmasını, yapışkanbalığın kendisini köpekbalıklarına taşıtmasını sağlayan geçici tutunma ile, yer değiştirmek için olsun olmasın, desteğe benzer bir nesneye yapışan hayvanların (salyangoz, patella, kiton) sürünme-tutunma hareketini esas tutunmadan ayrı olgular olarak düşünmek gerekir. Çok değişken olan tutunma tarzlarında ise çengeller, çekmenler, harçlar ya da yapışkan maddeler kullanılır.
*Havc. Yarıklı kanattan oluşan ilk tutunma artırıcı düzenek, 1920'de İngiliz yapımcı Handley-Page tarafından kullanılmış ve yaygınlaştırılmıştır. Ancak 1912'de patent alan bu düşünce fransız mühendis Louıs Constantin'e aittir ve 1913 mayısında Grandseigne, Ponnier ve Favre tarafından Clöment-Bayard ve Hanriot uçaklarında denenmiştir.
'Belli hücum açılarında, hava ipçikleri kanadın üstyüzeyine tamamen yapışmaz ve kaldırma kuvveti azalır. Bu durumda, tutunma artırıcılara başvurmak gerekir. Hücum kenarının önüne ve biraz üstüne yerleştirilen bir lam ya da küçük bir profil (genellikle saklı), kanadın üst yüzeyinde burgaç oluşmasını önler ve hava ipçiklerinin kanat üst yüzeyine yeniden yapışmasını sağlar, bunda amaç kaldırma kuvvetini artırmaktır. Ancak tutunma artırmanın büyük bir bölümü kalkış ve özellikle inişte, kanadın kaçış kenarına yerleştirilmiş flaplarla oluşturulur. Bu flaplar, tekli ya da çoklu, geri çekmeli (kanat yüzeyini artırmak amacıyla) ya da geri çekmesiz (döner flaplar) olabilir. Flaplar aşağıya doğru indirildiğinde, kanatla flaplar arasında ya da yalnız flaplar arasında yarıklar ortaya çıkar; bu yarıklar kuvvetle aşağıya doğru saptırılan akışı iyileştirecek biçimde düzenlenmiştir. Genellikle, kalkış ve iniş gereksinimlerine uyarlanmış birçok açısal doğrultma konumu vardır. Flapların manevrası, genellikle elektrikli krikolarla sağlanır. Hücum ve kaçış kenarlar ile kumanda mekanizmalarının tümü, özellikle ağır nakliye uçaklarında çoğunlukla modern bir kanadı nitelendiren karmaşık bir sistem oluşturur. Tutunma artırmayı iyileştirmek için kısa kalkışlı uçaklar, pervanelerin ya da türbojetlerin üflediği havadan yararlanır: bu da, tutunma artırıcılarla donatılmış flapların etkisini artırır.
*Teknol. Tutunma olayı, yere değmeden hareket eden taşıtlarda uygulanır ve ha- vayastıklarıyla (havayastıklı tren, hava ya da manyetik olarak sağlanır. Manyetik tutunmada ya bir ferro- manyetik yapı ile içinden doğru akım geçen bir elektromıknatıs arasındaki çekim kuvvetinden (elektromanyetik tutunma) ya da doğru akımla beslenen ve ferromanyetik olmayan iletken bir plaka önünde hareket eden bir bobin arasındaki itim kuvvetinden (elektrodinamik tutunma) yararlanılır; bu son durumda plaka içinde bobindeki akımla ters yönde akımlar oluşur, itme kuvveti, etkin bobinleri yani statoru yol üzerine (uzun stator) ya da taşıta (kısa stator) tespit edilmiş bir doğrusal motorla sağlanır.
*Asalbil. Tutunma organı, şeritlerin (asalak yassısolucanlar) skoleksinin üzerinde bulunan, kas bölmelerle göz göz bölünmüş, sapsız ya da saplı, kenarı şeritli ya da çekmensiz, çengelli ya da çengelsiz yaprağımsı ve hareketli organ.
*Bot. ve Zool. Bir dayanağa tutunan bitkilerin ve hayvanların durumu. (Bk. ansikl. böl.)
*Havc. Bir uçağı ya da helikopteri havada tutan kuvvet. (Bu kuvvet, kanatlarda ya da rotorun dönme hızıyla rotorda oluşan aerodinamik kuvvetlerin düşey bileşeninin)! Tutunma artırıcı, bir uçağın kanatlarının kaldırma kuvvetini, özellikle kalkış ve inişte artırmak için kullanılan düzenek. (Bk. ansikl. böl.) || Tutunma artırma, tutunma artırıcılarla, bir kanadın kaldırma kuvvetini yükseltme. || Tutunma düzlemi, bir uçağın kanadı.
*Teknol. Kendi ağırlığını dengeleyen, aşağıdan yukarı doğru yönelmiş bir kuvvetin etkisiyle bir yüzeye değmeden ondan çok az bir yükseklikte tutulan bir cismin durumu. (Bk. ansikl. böl.)
*ANSİKL. Bot. ve Zool. Çokhücreli bitkilerde toprağa ya da desteklere tutunma kuraldır (suyosunlarının, mantarların, likenlerin ve yosunların çengelleri ve rizoitleri, damarlı bitkilerin kökleri, asmanın sülükleri, sülükdallar, sarılgan dallar vb.). Tutunmayan bitkiler ya mikroskobiktir (diyatomeler, öglenalar) ya da yüzen bitkilerdir (sumercimeği, sargas). Epifitler' (ökseotu, bazı orkideler) ağaçlara tutunur.
Buna karşılık, hayvanlarda tutunma daha çok aşağı gruplarda görülür: bazı kirpikliler (vorticella), bütün süngerler, hemen hemen bütün knidliler (hiç değilse yaşamlarının bir kısmında), bütün kolsuayaklılar ve hemen hemen bütün yosun- hayvanları tutunmuş olarak yaşarlar. üst gruplarda tutunma genellikle organlarda bir gerileme olduğunda sözkonusudur: derisidikenlilerden denizlaleleri, halkalıso- lucanlardan serpula'lar ve sabella'lar, ikiçenelı yumuşakçalar (istiridye, midye), sülükayaklı kabuklular (anatifera, balanus), gömleklilerden tulumlular hep basit yapılı ve en yakın serbest formlarından daha eksikli hayvanlardır.
Konakların üzerinde ya da içinde asalak yaşamak ( ASALAKLIK) ya da onların artıklarından yararlanmak üzere (ORTAKÇILIK) tutunan hayvanlar özel olarak belirtilmelidir. Ahtapotun çekmenlerle tutunup kendisini çekmesini, megophrys iribaşının çağlayanları tırmanmasını, yapışkanbalığın kendisini köpekbalıklarına taşıtmasını sağlayan geçici tutunma ile, yer değiştirmek için olsun olmasın, desteğe benzer bir nesneye yapışan hayvanların (salyangoz, patella, kiton) sürünme-tutunma hareketini esas tutunmadan ayrı olgular olarak düşünmek gerekir. Çok değişken olan tutunma tarzlarında ise çengeller, çekmenler, harçlar ya da yapışkan maddeler kullanılır.
*Havc. Yarıklı kanattan oluşan ilk tutunma artırıcı düzenek, 1920'de İngiliz yapımcı Handley-Page tarafından kullanılmış ve yaygınlaştırılmıştır. Ancak 1912'de patent alan bu düşünce fransız mühendis Louıs Constantin'e aittir ve 1913 mayısında Grandseigne, Ponnier ve Favre tarafından Clöment-Bayard ve Hanriot uçaklarında denenmiştir.
'Belli hücum açılarında, hava ipçikleri kanadın üstyüzeyine tamamen yapışmaz ve kaldırma kuvveti azalır. Bu durumda, tutunma artırıcılara başvurmak gerekir. Hücum kenarının önüne ve biraz üstüne yerleştirilen bir lam ya da küçük bir profil (genellikle saklı), kanadın üst yüzeyinde burgaç oluşmasını önler ve hava ipçiklerinin kanat üst yüzeyine yeniden yapışmasını sağlar, bunda amaç kaldırma kuvvetini artırmaktır. Ancak tutunma artırmanın büyük bir bölümü kalkış ve özellikle inişte, kanadın kaçış kenarına yerleştirilmiş flaplarla oluşturulur. Bu flaplar, tekli ya da çoklu, geri çekmeli (kanat yüzeyini artırmak amacıyla) ya da geri çekmesiz (döner flaplar) olabilir. Flaplar aşağıya doğru indirildiğinde, kanatla flaplar arasında ya da yalnız flaplar arasında yarıklar ortaya çıkar; bu yarıklar kuvvetle aşağıya doğru saptırılan akışı iyileştirecek biçimde düzenlenmiştir. Genellikle, kalkış ve iniş gereksinimlerine uyarlanmış birçok açısal doğrultma konumu vardır. Flapların manevrası, genellikle elektrikli krikolarla sağlanır. Hücum ve kaçış kenarlar ile kumanda mekanizmalarının tümü, özellikle ağır nakliye uçaklarında çoğunlukla modern bir kanadı nitelendiren karmaşık bir sistem oluşturur. Tutunma artırmayı iyileştirmek için kısa kalkışlı uçaklar, pervanelerin ya da türbojetlerin üflediği havadan yararlanır: bu da, tutunma artırıcılarla donatılmış flapların etkisini artırır.
*Teknol. Tutunma olayı, yere değmeden hareket eden taşıtlarda uygulanır ve ha- vayastıklarıyla (havayastıklı tren, hava ya da manyetik olarak sağlanır. Manyetik tutunmada ya bir ferro- manyetik yapı ile içinden doğru akım geçen bir elektromıknatıs arasındaki çekim kuvvetinden (elektromanyetik tutunma) ya da doğru akımla beslenen ve ferromanyetik olmayan iletken bir plaka önünde hareket eden bir bobin arasındaki itim kuvvetinden (elektrodinamik tutunma) yararlanılır; bu son durumda plaka içinde bobindeki akımla ters yönde akımlar oluşur, itme kuvveti, etkin bobinleri yani statoru yol üzerine (uzun stator) ya da taşıta (kısa stator) tespit edilmiş bir doğrusal motorla sağlanır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR