Uykunun evreleri ve evrelerin özellikleri nedir? Uykunun Evreleri ve Bu Evrelerin Özellikleri Uykunun değişik dönemlerden oluştuğ...
Uykunun evreleri ve evrelerin özellikleri nedir?
Uykunun Evreleri ve Bu Evrelerin Özellikleri
Uykunun değişik dönemlerden oluştuğu görüşü ilk kez Loomis ve arkadaşları tarafınca ortaya atılmıştır. Bu araştırmacılar uykuyu A,B,C,D,E harfleri ile adlandırdıkları 5 değişik döneme ayırmışlar, A'dan E'ye doğru gidildiğinde uykunun giderek derinleştiğini öne sürmüşlerdir. 1953 senesinde Chicago'da Aserinsky ve Kleitman adlı iki araştırmacı, kendileri ve ailelerinin iştirakı ile gerçekleştirdikleri araştırmalarda, süratli göz küresi hareketlerinin varlığı ile karakterize hususi bir uyku periyodu daha keşfetmişlerdir.
KASLAR TAMAMEN GEVŞİYOR
Aynı dönemde Lyon'da Michel Jouvet uykunun bu döneminde kas gerginliğinin öteki uyku dönemlerine oranla daha da azaldığını ve bu dönemde tam bir tonus kaybı oluşarak kasların tamamen gevşediğini bildirmiştir.
Süratli göz küresi hareketlerinin varlığının ve kas tonusu azalmasının keşfi, uyku dönemlerinin tekrardan sınıflanmasını mecburi kılmıştır.
Dement ve Kleitman bu zamanda uykudaki degişik şuur düzeylerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmışlardır.
Sınıflamaya nazaran uyku dönemlerini ayırdetmek için, uyku kayıtlarında beyin dalgalarının (elektroensefalogram, EEG), göz küresi hareketlerinin (elektrookülogram, EOG) ve kas tonusunun (elektromiyogram, EMG) beraber kağıt üstüne yazdırılması gerekmektedir.
UYKUNUN AŞAMALARI
Sakin uyanıklık: Gözler kapalı, sakin ve hareketsiz olarak yatıldığında, beynin orta ve arka bölgelerinden, 8-12 hz. frekansında alfa dalgaları olarak adlandırılan dalgalar kaydedilir. Bu sırada göz küresi hareketleri görülmez ya da göz kırpma sonucu ortaya çıkan dalgalar EOG kanallarında görülebilir. Kas tonusu uykudaki öteki dönemlere nazaran yüksek düzeydedir.
Non-REM uykusu (NREM): “Yavaş uyku†olarak da adlandırılan bu uyku gittikçe derinleşen 4 dönemden oluşur. 1. ve 2. döneme “yüzeyel yavaş uykuâ€, 3. ve 4. döneme ise “derin yavaş uyku†adı verilir.
1. faz: Uykuya dalma periyodu olarak bilinir. Bu sırada EEG'de karışık frekansta, düşük voltajlı dalgalar saptanır. Aynı anda yavaş göz küresi hareketleri EOG kanallarında izlenmeye başlanır. Yavaş göz küresi hareketleri gözlerin uykuya daldıktan sonrasında yavaş yavaş iki yöne hareketidir. Uykuya dalma ile beraber kas tonusu uyanıklığa nazaran bir miktar azalmıştır. Uykunun bu ilk periyodu, gece içinde vakit vakit yine ortaya çıkarak, tüm gece uykusunun yüzde 1-4'ünü oluşturur.
2. faz: Beyin dalgalarının kaydedildiği, EEG kanallarında başlangıçta 1. fazdakine benzer düşük voltajlı, hemen sonra amplitüdü giderek artan, 4-7 hz. frekansında “teta dalgaları†olarak adlandırılan temel aktivite devam ederken periyodik olarak tekrarlayan hususi bazı uyku elemanları ortaya çıkar. Bunlar uykunun derinleştiğini gösteren kısa süreli, 13-14 hz. frekansında, iğ şeklinde bir aktivite olan uyku iğleri (sleep spindle) ile uykunun yüzeyelleştiğini gösteren yüksek amplitüdlü, üçlü karmaşık bir dalga olan K komplekslerdir. 1. fazda görülen yavaş göz küresi hareketleri bu zamanda de devam eder. Kas gerginliği 1. faza oranla birazcık daha azalmıştır. Tüm gece uykusunun yüzde 45-50'sini 2. faz uykusu oluşturur.
3. ve 4. faz: Bu dönemlerde uyku artık iyice derinleşmiştir. Komadaki hastalarda görülen dalgalara benzer şekilde 1-4 hz. frekansında delta olarak adlandırılan, yüksek voltajlı yavaş dalgalar EEG'ye hakim hale gelir. Delta isminde olan beyin dalgalarının belli bir uyku sürecinin yüzde 20'si ile yüzde 50'sini oluşturması halinde 3. fazdan, bu aktivitenin uyku sürecinin yüzde 50'den fazlası olması halinde ise uykunun 4. fazından bahsedilir. Kaide olmamakla beraber, yavaş göz küresi hareketleri bu dönemlerde de görülebilir. Kas gerginliği daha da azalmıştır. Gece uykuda geçen sürenin yüzde 20-25'i 3. ve 4. uyku dönemlerinden oluşur.
REM uykusu (paradoksal uyku): REM uykusu birçok özelliği ile öteki uyku dönemlerinden ayrılır. EEG'de 1. fazdakine benzer bir aktivite görülmekle birlikte kimi zaman testere dişine benzeyen dalgalar ortaya çıkabilmekte ya da uyanıklıktakine yakın frekansta dalgalar temel aktiviteye eklenebilmektedir. REM dönemine adını veren aslolan değişik özelliği, EOG kanallarında kaydedilen süratli göz küresi hareketleridir. Hiçbir uyku döneminde rastlanmayan süratli göz küresi hareketleri, tek tek ya da gruplar halinde bu uyku döneminde ortaya çıkarlar. Yüzde, kol ve bacaklarda küçük seyirmeler haricinde, REM'de kas gerginliği tamamen kaybolmuştur. Kas tonusunun tam olarak kaybolmasına karşın, beyin aktivitesinin 1. faz şeklinde, uyanıklığa yakın bir döneminkine benzemesi, REM periyodunu bazı yazarların “paradoksal uyku†olarak adlandırmasının sebebidir. Rüyaların yüzde 80-90'ının REM döneminde görülmesi bu fazın rüya periyodu olarak adlandırılmasına sebep olmuştur. REM periyodu gece uykusunun yüzde 20-25'ini oluşturur.
UYKU PASİF BİR SüREÇ DEĞİLDİR
Yukarıda özellikleri belirtilen 5 uyku periyodu gece içinde değişen süre ve aralıklarla birbirini izleyerek tekrarlamaktadır. Doğal ki bu uyku dönemlerini sınıflamada olduğu şeklinde, kati sınırlarla birbirinden ayırmak mümkün değildir. 1. fazdan derhal sonraki 2. faz ile 3. fazdan ya da REM'den önceki 2. faz içinde beyin aktiviteleri açısından farklılıklar vardır.
Araştırmacılara, klinik çalışmalarında kolaylık sağlaması ve belirli bir standardizasyon oluşturulması amacıyla, uyku fazları kati kurallarla birbirinden ayırdedilmiştir. Bu kurallar ışığı altında meydana getirilen uyku fazı sınıflamaları uykunun yapısı hakkında rakamsal değerler verse de, uykunun kalitesi ile ilgili kati bir düşünce vermesi mümkün değildir.
Son yıllardaki teknik gelişmelerin de katkısı ile uykunun yapısı hakkında daha detaylı bilgi verecek otomatik frekans ve voltaj çözümleme şekilleri birçok araştırmacı grup tarafınca kullanılmaya başlanmıştır.
Bu yöntemlerle uykuyu oluşturan beyin dalgalarının frekansı, voltajı ve bu değerlerle ilgili birçok parametre otomatikman hesaplanmakta, uyku EEG'sini oluşturan dalgaların bütünü hakında son aşama detaylı veriler elde edilebilmektedir.
Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı suretiyle, uyku eylemsiz ve tek düze bir süreç olmaktan çok, kendi içinde belli bir düzeni olan etken ve değişken bir süreçtir.
Ay'ın evreleri nedir?
Batı Türkçesinin gelişim evreleri nedir?
Mitozun evreleri nedir?
Bu ileti 'en iyi yanıt' seçilmiştir.
Uykunun değişik dönemlerden oluştuğu görüşü ilk kez Loomis ve arkadaşları tarafınca ortaya atılmıştır. Bu araştırmacılar uykuyu A,B,C,D,E harfleri ile adlandırdıkları 5 değişik döneme ayırmışlar, A'dan E'ye doğru gidildiğinde uykunun giderek derinleştiğini öne sürmüşlerdir. 1953 senesinde Chicago'da Aserinsky ve Kleitman adlı iki araştırmacı, kendileri ve ailelerinin iştirakı ile gerçekleştirdikleri araştırmalarda, süratli göz küresi hareketlerinin varlığı ile karakterize hususi bir uyku periyodu daha keşfetmişlerdir.
KASLAR TAMAMEN GEVŞİYOR
Aynı dönemde Lyon'da Michel Jouvet uykunun bu döneminde kas gerginliğinin öteki uyku dönemlerine oranla daha da azaldığını ve bu dönemde tam bir tonus kaybı oluşarak kasların tamamen gevşediğini bildirmiştir.
Süratli göz küresi hareketlerinin varlığının ve kas tonusu azalmasının keşfi, uyku dönemlerinin tekrardan sınıflanmasını mecburi kılmıştır.
Dement ve Kleitman bu zamanda uykudaki degişik şuur düzeylerini aşağıdaki şekilde sınıflandırmışlardır.
Sınıflamaya nazaran uyku dönemlerini ayırdetmek için, uyku kayıtlarında beyin dalgalarının (elektroensefalogram, EEG), göz küresi hareketlerinin (elektrookülogram, EOG) ve kas tonusunun (elektromiyogram, EMG) beraber kağıt üstüne yazdırılması gerekmektedir.
UYKUNUN AŞAMALARI
Sakin uyanıklık: Gözler kapalı, sakin ve hareketsiz olarak yatıldığında, beynin orta ve arka bölgelerinden, 8-12 hz. frekansında alfa dalgaları olarak adlandırılan dalgalar kaydedilir. Bu sırada göz küresi hareketleri görülmez ya da göz kırpma sonucu ortaya çıkan dalgalar EOG kanallarında görülebilir. Kas tonusu uykudaki öteki dönemlere nazaran yüksek düzeydedir.
Non-REM uykusu (NREM): “Yavaş uyku†olarak da adlandırılan bu uyku gittikçe derinleşen 4 dönemden oluşur. 1. ve 2. döneme “yüzeyel yavaş uykuâ€, 3. ve 4. döneme ise “derin yavaş uyku†adı verilir.
1. faz: Uykuya dalma periyodu olarak bilinir. Bu sırada EEG'de karışık frekansta, düşük voltajlı dalgalar saptanır. Aynı anda yavaş göz küresi hareketleri EOG kanallarında izlenmeye başlanır. Yavaş göz küresi hareketleri gözlerin uykuya daldıktan sonrasında yavaş yavaş iki yöne hareketidir. Uykuya dalma ile beraber kas tonusu uyanıklığa nazaran bir miktar azalmıştır. Uykunun bu ilk periyodu, gece içinde vakit vakit yine ortaya çıkarak, tüm gece uykusunun yüzde 1-4'ünü oluşturur.
2. faz: Beyin dalgalarının kaydedildiği, EEG kanallarında başlangıçta 1. fazdakine benzer düşük voltajlı, hemen sonra amplitüdü giderek artan, 4-7 hz. frekansında “teta dalgaları†olarak adlandırılan temel aktivite devam ederken periyodik olarak tekrarlayan hususi bazı uyku elemanları ortaya çıkar. Bunlar uykunun derinleştiğini gösteren kısa süreli, 13-14 hz. frekansında, iğ şeklinde bir aktivite olan uyku iğleri (sleep spindle) ile uykunun yüzeyelleştiğini gösteren yüksek amplitüdlü, üçlü karmaşık bir dalga olan K komplekslerdir. 1. fazda görülen yavaş göz küresi hareketleri bu zamanda de devam eder. Kas gerginliği 1. faza oranla birazcık daha azalmıştır. Tüm gece uykusunun yüzde 45-50'sini 2. faz uykusu oluşturur.
3. ve 4. faz: Bu dönemlerde uyku artık iyice derinleşmiştir. Komadaki hastalarda görülen dalgalara benzer şekilde 1-4 hz. frekansında delta olarak adlandırılan, yüksek voltajlı yavaş dalgalar EEG'ye hakim hale gelir. Delta isminde olan beyin dalgalarının belli bir uyku sürecinin yüzde 20'si ile yüzde 50'sini oluşturması halinde 3. fazdan, bu aktivitenin uyku sürecinin yüzde 50'den fazlası olması halinde ise uykunun 4. fazından bahsedilir. Kaide olmamakla beraber, yavaş göz küresi hareketleri bu dönemlerde de görülebilir. Kas gerginliği daha da azalmıştır. Gece uykuda geçen sürenin yüzde 20-25'i 3. ve 4. uyku dönemlerinden oluşur.
REM uykusu (paradoksal uyku): REM uykusu birçok özelliği ile öteki uyku dönemlerinden ayrılır. EEG'de 1. fazdakine benzer bir aktivite görülmekle birlikte kimi zaman testere dişine benzeyen dalgalar ortaya çıkabilmekte ya da uyanıklıktakine yakın frekansta dalgalar temel aktiviteye eklenebilmektedir. REM dönemine adını veren aslolan değişik özelliği, EOG kanallarında kaydedilen süratli göz küresi hareketleridir. Hiçbir uyku döneminde rastlanmayan süratli göz küresi hareketleri, tek tek ya da gruplar halinde bu uyku döneminde ortaya çıkarlar. Yüzde, kol ve bacaklarda küçük seyirmeler haricinde, REM'de kas gerginliği tamamen kaybolmuştur. Kas tonusunun tam olarak kaybolmasına karşın, beyin aktivitesinin 1. faz şeklinde, uyanıklığa yakın bir döneminkine benzemesi, REM periyodunu bazı yazarların “paradoksal uyku†olarak adlandırmasının sebebidir. Rüyaların yüzde 80-90'ının REM döneminde görülmesi bu fazın rüya periyodu olarak adlandırılmasına sebep olmuştur. REM periyodu gece uykusunun yüzde 20-25'ini oluşturur.
UYKU PASİF BİR SüREÇ DEĞİLDİR
Yukarıda özellikleri belirtilen 5 uyku periyodu gece içinde değişen süre ve aralıklarla birbirini izleyerek tekrarlamaktadır. Doğal ki bu uyku dönemlerini sınıflamada olduğu şeklinde, kati sınırlarla birbirinden ayırmak mümkün değildir. 1. fazdan derhal sonraki 2. faz ile 3. fazdan ya da REM'den önceki 2. faz içinde beyin aktiviteleri açısından farklılıklar vardır.
Araştırmacılara, klinik çalışmalarında kolaylık sağlaması ve belirli bir standardizasyon oluşturulması amacıyla, uyku fazları kati kurallarla birbirinden ayırdedilmiştir. Bu kurallar ışığı altında meydana getirilen uyku fazı sınıflamaları uykunun yapısı hakkında rakamsal değerler verse de, uykunun kalitesi ile ilgili kati bir düşünce vermesi mümkün değildir.
Son yıllardaki teknik gelişmelerin de katkısı ile uykunun yapısı hakkında daha detaylı bilgi verecek otomatik frekans ve voltaj çözümleme şekilleri birçok araştırmacı grup tarafınca kullanılmaya başlanmıştır.
Bu yöntemlerle uykuyu oluşturan beyin dalgalarının frekansı, voltajı ve bu değerlerle ilgili birçok parametre otomatikman hesaplanmakta, uyku EEG'sini oluşturan dalgaların bütünü hakında son aşama detaylı veriler elde edilebilmektedir.
Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı suretiyle, uyku eylemsiz ve tek düze bir süreç olmaktan çok, kendi içinde belli bir düzeni olan etken ve değişken bir süreçtir.
YORUMLAR