Yaratıcılık Nedir

YARATICILIK Kavramlar ve Tarif Yaratıcılık teriminin Garp dillerindeki karşılığı “kreativitaet, creativity”dir. Latince “creare” kel...

YARATICILIK


Kavramlar ve Tarif

Yaratıcılık teriminin Garp dillerindeki karşılığı “kreativitaet, creativity”dir. Latince “creare” kelimesinden gelir. Bu kelime, “doğurmak, yaratmak, meydana getirmek” anlamındadır (SAN, 1985).

Günümüzde yaratıcılık, sanatta olmasıyla birlikte, ilim ve teknikte de ehemmiyet kazanmıştır. Bu sebeple, son yıllarda yaratıcılık, ilim adamlarının, tanımlamaya çalışmış oldukları bir kavram olmuştur (RAZON, 1990). Psikoloji faaliyetinde meydana getirilen emekler ve bu çalışmalardan elde edilmiş sonuçlar, kavram ve tarif hakkında yeni değerlendirmeler ortaya koymuştur. Fakat gene de yaratıcılık, psikoloji alanının tanımlanması zor kavramlarındandır. Yaratıcılığın, her alanda ve hepimiz tarafınca bir davranış şekli olarak sergilenebileceği düşüncesinin belirlenmesi, terimi tanımlama mevzusunda çeşitliliğin oluşmasına sebep olmuştur.

Bir çok araştırmacı yaratıcılığı tanımlamaya çalışmış; kimisi yaratıcılığı bir sezgi süreci olarak benimsemiş, kimisi ölçüm ve kişilik üstünde durmuştur. Bu tanımlamalar, daha çok, tanımlamanın yapıldığı alanlara gore değişimler göstermektedir.

Yaratıcılığın tanımlanmasında başka bir araştırma şekli de süreç üstünde durularak geliştirilmiştir. 1926’da Wallas, yeni beliren bu düşünceyi a) hazırlık, b) tasarım/kuluçka, c) fikir geliştirilmesi, aydınlanması ve d) gerçeklik denetimi evrelerine ayırmıştır. Harmon’a (1956) gore yaratıcı süreç, ortaya yeni bir şey çıkaran herhangi bir süreçtir: Bu, bir düşünce, bir nesne, yeni bir şekil ya da eski öğelerin değişik bir düzenlemesi olabilir. Harris (1959) ise, yaratıcılık sürecini altıya ayırır: a) gereksinmeyi gerçekleştirme, b) bilgi toplama, c) etraflıca bir mevzu üstünde düşünme, d) çözümler hayal etme, e) gerçekliğini tesbit etme ve f) fikirleri işleme çevirme. Süreç yaklaşımını vurgulayanlar içinde ressam, edebiyatçı, heykeltıraş, müzisyen benzer biçimde sanata yönelik kişiler görülmektedir. Yaratıcı şahıs, yaratıcılık sürecinde davranışları mevzusunda içten bir anlayış ve sezişle, kendine özgü kabiliyetini arttıracak bilgeliği elde eder. Bu görüşe gore, yaratma anındaki ruhsal fikir yapısı ve çerçevesi en iyi ölçüt olarak kabul edilmektedir (ROUQUETTE, 1994; YAVUZ, 1996).

Ölçüm yöntemini uygulayanlar içinde en başta Guilford anılabilir. Guilford (1950), dar mealde yaratıcılığı, yaratıcı kişilere özgü olan niteliklerin incelenmesini önerir. Yaratıcı kabiliyetler, o kişinin söz mevzusu etmeye kıymet bir yaratıcılık ortaya çıkarıp çıkaramayacağını belirler. Guilford, yaratıcılığın, bilişsel kabiliyet türlerinin oluşturduğu testlerde yansıdığına inanır. Bu testler, uygulamalarda kişinin o konudaki yetersizliğini ortaya çıkarır (YAVUZ, 1996).

Yaratıcılığın bilimsel incelenmesinde kişilik teriminin mühim bir yeri vardır. Bu araştırmalar; yaratıcı davranışta güdülenmenin incelenmesi ve yaratıcı kişilerin yaşam biçimlerine ait özellikleri, olmak suretiyle ikiye ayrılmaktadır. Birincisi, yaratıcı davranışın, kişinin çevresiyle olan ilişkilerinde kişinin tüm kabiliyet güçlerinin gerçekleşmesini elde eden bir oluşum görüşü; ikincisi ise, bastırılmış ya da kişinin kabullenemeyeceği tepilerin tesirinde yer edinen yan ürün oluşumu, görüşüdür (YAVUZ, 1996). Güncel yaratıcılık ve potansiyel yaratıcılık ayrımına giden Lowenfeld'e gore yaratıcılık, bireylerin değişken miktarlarda haiz oldukları ve durumlara bağlı olarak az çok ortaya çıkmaya elverişli bir tür özelliktir. Bir başka deyişle, kendini göstermek için uygun koşullarla karşılaşması ihtiyaç duyulan kişide bulunan bir potansiyel güç söz mevzusudur. Çok sayıdaki yaratıcılık testlerinin ortaya konmasının kökeninde de aynı görüş bulunmaktadır. Türlü kuramsal yaklaşımlar da bu yönelişten esinlenirler ve onu rafine ederler (ROUQUETTE, 1994).

Görüldüğü benzer biçimde yaratıcılık alanındaki geçmiş ve günümüzdeki sistematik araştırmalar, yaratıcılığın ne kadar karmaşık ve bir o denli da tanımlanması zor bir kavram bulunduğunu ortaya koymaktadır. Ilim adamları yaratıcılıkla ilgili olarak, doğuştan getirdiğimiz ve her kişiye düzgüsel olarak dağıtılmış bir özellik, bir kabiliyet olduğu mevzusunda birleşmektedirler. Bu sebeple yaratıcılık, kişilerin günlük hayatta, karar verirken, yorum yaparken, her an kullandığı gerçek bir kaynaktır.

Tarif denemeleri ve tartışmaları 1950-1985 yılları içinde kesintisiz devam etti. Son zamanlarda yaratıcılığı, tahlil ve arşiv çalışmalarından elde edilmiş verilere dayanan zihinsel süreçler ya da kişilik özellikleriyle tanımlamak yerine, ortaya çıkan hususi davranışların sonuçlarına (ürüne), bu hususi davranış alanlarıyla ve yaratıcılık mevzusuyla ilgili olan kişilerin verdiği hükümlere bağlama eğilimi, literatüre hakim olmuş gibidir.

Yaratıcılık üstünde mühim araştırmalar yapmış olan Torrance, yaratıcılığı şu şekilde tanımlamaktadır: “Sorunlara, bozukluklara, noksan bilgilere, kaybolmuş unsurlara, uyumsuzluklara karşı hassas olma; zorluğu tanıma, çözümler arama, tahminler yapma ya da yeni varsayımlar kurma, bu tarz şeyleri değişiklik yapma ya da tekrardan tecrübe etme ve neticelerini inceleme” (HAENSLY ve REYNOLDS, 1989). Vernon ve diğerlerine (1977) gore yaratıcılık: “İnsanın toplumsal, manevî, güzel duyu, bilimsel ve teknolojik kıymeti olduğu kabul edilen yeni fikirleri, görüşleri, buluşları ya da artistik objeleri üretme kapasitesidir”.

Barlett’in “ana yoldan ayrılma, deneye açık olma, kalıplardan kurtulma” şeklindeki yaratıcılığı tanımlamasının yanı sıra, daha çok sanat alanındaki yaratıcılık üstünde duran Read, yaratıcılığı ”evvelinde şekli ve hiçbir yüzü olmayan bir şeyin varlık kazanması” şeklinde tanımlamaktadır. Landau’nun yaratıcılık tanımı ise şöyledir: “Bir süre önce kurulmamış ilişkiler içinde ilişkileri kurabilme, böylelikle yeni bir fikir şeması içinde, yeni yaşantılar, deneyimler, yeni fikirler ve yeni çıkan ürünler ortaya koyabilme becerisi”(SAN, 1985).

Dikkat edilirse, hangi tür tarif olursa olsun, her tanımın içinde “yeni” ya da “yenilik” benzer biçimde kavramların ortak olarak kullanıldığı fark edilecektir. Öyleyse yaratıcılık, bilinenin, alışılmış ve kalıplaşmış olanın tam karşıtı olan bir davranış şekli ya da düşünme sürecidir. Bu süreçte bilinene, tekrara, alışılmışa, kurallara ve sınırlara yer yoktur.



KAYNAKLAR
GOLEMAN, Daniel, Duygusal Zekâ, 11. Basım, Çev: Banu Seçkin Yüksel, Varlık Yayınları, İstanbul 1999.
HAENSLEY, A. Patrica, and Cecil R. Reynolds, Creativity and Intelligence, Handbook of Creativity, Plenum Press, New York and Londan, 1989, ss. 111-145.
JERSİLD, Arthur T., Çocuk Psikolojisi, Ten III, Çev.: Gülseren Günçe, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, No: 27, Ankara, 1972.
RAZON, Norma, Yaratıcılığı Geliştirici Oyunla Eğitim, Modern Eğitim, Cem Yayınevi, İstanbul, 1990, ss. 213-221.
ROUQUETTE, Michel-Louis, Yaratıcılık, İkinci Basım, Çev: Işın Gürbüz, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
SAN, İnci, Sanat ve Eğitim, İkinci Basım, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, No:151, Ankara, 1985.
SAN, İnci, Sanat içerikli Yaratma ve Çocukta Yaratıcılık, T. İş Bankası Kültür Yayınları: 17, Ankara, 1977.
SUNGUR, Nuray, Yaratıcı Fikir, İkinci Baskı, Evrim Yayınevi, Yönetim Dizisi: 6, İstanbul, 1997.
YAVUZ (Yavuzer), Halide, S., Yaratıcılık, 3. Basım, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1996.
YOLCU, Enver, Eğitimde Yaratıcılık Problemi ve Sanat Eğitimi, İlköğretim ve Sorunları Sempozyumu, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 2-3 Mayıs 1995a, Bolu.