Idrak nedir ne anlamına gelir? Idrak terimi ile ilgili bilgiler. Algıda değişmezlik ve algımızı etkileyen vakalar hakkında bilgilerin yer al...
Idrak nedir ne anlamına gelir? Idrak terimi ile ilgili bilgiler. Algıda değişmezlik ve algımızı etkileyen vakalar hakkında bilgilerin yer almış olduğu yazımız.
insan, dış dünyayı algıları kanalıyla tanır. Algıların temelinde, daha rahat düzeydeki kavrama diyebileceğimiz, duyum vardır. Algılar duyuma oranla daha karmaşık ruhsal olaylardır. Mesela dilin tat alması bir duyumdur, bu tadın tarçın ya da çay tadı bulunduğunu anlamamız ise bir algıdır. Kulağın, bir zil sesini işitmesi duyumdur. Bu zilin kapı zili, telefon zili ya da dersin bitimini belirten zil oldujğunu ayırtetmemiz bir algıdır. Idrak; zihnimizin yapısı gereği örgütlenen duyu verileri vesilesiyle, nesnelerin bir tüm olarak kavranmasıdır.
insanoğlu, uyarıcı toplulukları değildir, nesne algılarlar. Mesela, büyük ve ak bir imge, ev olarak görülür. Kolun üstünden gelen bir takım tazyik duyumu, sürünen bir böcek olarak algılanır. Bir takım algılar, kısmen öğrenmeye dayanır. Fakat öğrenmenin yanı sıra doğuştan gelen örgütleyici eğilimler de nesne algılamasında rol oynar. Doğuştan gelen bu örgütleyici eğilimler; zemin üstünde bir biçim idrak etme eğilimi, gruplama eğilimi ve tamamlama eğilimidir.
1. Biçim – Zemin Algısı
Nesne algılarken biçim ve zemini birbirlerinden ayırırız. Bu eğilim sonucunda, nesneler zemine nazaran göze çarpar, zeminden doğru sivriliyormuş benzer biçimde görülür. Şekiller devamlı zeminden küçük oranda yüksekte benzer biçimde görülür. Oysa bu tür şeyler kağıt üstünde aynı düzeydedir. Hemen aşağıdaki resme baktığımızda ya birbirine yakın iki yüz ya da bir çiçeklik görürüz. Burada algılanan zemine nazaran biçim değişebilmektedir. Burada kimi zaman şekillerden birisi, kimi zaman de öbürü zemin haline gelmektedir.
2. Gruplama
Nesneleri, tek öğelerden ziyade gruplaşmış olarak algılarız. Mesela bir portakaldan bizlere bir takım renk, biçim, koku, vb. uyaranlar ulaşır. Oysa bizler bu tarz şeyleri tek tek değildir, bir tüm olarak, portakal olarak algılarız. Grupla-mayı yakınlık, benzerlik, bakışım ve devamlılık benzer biçimde etkenler belirler. Mesela hemen aşağıdaki şekilde noktaları düşey değildir, yatay bir çizgi halinde algılarız. Bunun sebebi, noktalar arasındaki mesafenin yatay durumda daha az, düşey durumda daha çok olmasıdır. Kısaca yakınlıktır.
3. Tamamlama
Tamamlama, boşlukları, doldurulmuş olarak idrak etme eğiliminin sonucudur. Bu şekilde insanoğlu, kopuk parçalar yerine tüm bir nesne görürler. Mesela pek çok şahıs yukarıdaki şekli at üstünde bir adam olarak görür.
ALGIDA DEĞİŞMEZLİK
Evvelde algılanan bir nesnenin, sonradan değişik koşullarda da görülse aynı şekilde görülmesine “algıda değişmezlik” denilir. Mesela, dağın tepesindeki bir ev, çok ufak görünse de, bizler onu, görüldüğü kadar ufak değildir, düzgüsel büyüklükte algılarız.
Ne işe yaradığını farkında olduğumuz bir nesneye, ne taraftan bakarsak bakalım, o bizim için hep aynı kalır.
Bu algısal değişmezlik olgusu nesnelerin büyüklük, şekil, parlaklık ve renk, yer ve durumuna ilişkindir, mesela; bir nesnenin, gözün ağsı tabakasındaki imgesi, bu nesne gözden uzaklaştığı seviyede küçülür, ama bizler bu durumu hep aynı büyüklükte görürüz. Bu şekilde çevremizi, kesin (istikrarlı) bir ortam olarak kavrayabiliriz.
ALGIYI ETKİLEYEN OLAYLAR
Dikkatimizi bir nesne ya da bir vakaya çevirerek, yalnız onunla ilgili uyarıcıları algılamamıza, algının seçiciliği denir:
Algının seçiciliğini etkileyen başlıca öğeler şunlardır:
1. Dikkat
Her an, çevremizden bizlere, çok sayıda uyarıcı ulaşır. Fakat bizler bu uyarıcıların tümünü değildir, yalnız bir kısmını belirgin olarak algılarız. Bir kısmının ise kısmen farkına varırız. Buna, algıda seçicilik denir. Mesela, konser izleyen biri tüm dikkatini sahnedeki şarkıcıda odaklaştırır. Onun hareketlerini özenle izler. O anda, bu şahıs, sıcaktan bunalıyor, yanmdakinin sigara dumanı kendisine geliyor olabilir. Şarkıcıya ilgi devam etmiş olduğu sürece, bu şahıs, bunaltıcı sıcağın ya da sigara dumanının bilincinde olmaz. Çünkü dikkat, idrak alanını sınırlamıştır.
Fakat, hiçbir uyarıcı, dikkati uzun süre çekmez. Bunun sonucu olarak algılarımız devamlı olarak değişiyor. Algıdaki bu farklılık rastgele olmaz. Dikkatin yönünü bir takım kurallar belirler. Mesela, sertlik ve büyüklük, yine, hareket, zıtlık vb. benzer biçimde özellikler dikkati daha kolay çeker.
2. Hazırlayıcı Kurulum
Ferdin içinden meydana gelen etkenler de, bir uyarıcı yerine ötekinin algılanmasına ıje-den olabilir. Mesela; bir yerbilimci ile bir kuş meraklısı, alan gezisine, değişik nesneleri aramak için kurulmuş olarak çıkarlar ve hakikaten de değişik nesneler dikkatlerini çeker. Mesela; radyoda haberler verilirken kitap okuyan bir futbol meraklısı, maçlarla ilgili haberleri hemen fark edecek; başka haberlerin ise büyük bir olasılıkla, farkına varamayacaktır.
3. Güdü
YORUMLAR