Coğrafya’da basınç ve rüzgarlar konu anlatımı. Hava basınçları, rüzgar türleri birbirleri ile etkileri gibi konuların örnekler ile anlatıldı...
Coğrafya’da basınç ve rüzgarlar konu anlatımı. Hava basınçları, rüzgar türleri birbirleri ile etkileri gibi konuların örnekler ile anlatıldığı yazımız.
Her varlık gibi havanın da bir ağırlığı vardır. Havada bulunan azot, oksijen, argon gibi gazlar atmosferin altındaki ve içindeki varlıklara bir basınç uygularlar. Buna hava basıncı denir.
45° enleminde, deniz düzeyinde ve 0°C sıcaklıkta atmosferin etki ettiği basınç, normal basınç olarak kabul edilmiştir. Bunun değeri 1013,3 milibara ya da 76 cm yüksekliğinde ve 1 santimetrekare genişliğindeki bir cıva sütununun ağırlığına eşittir.
• Bundan fazla olan basınca yüksek basınç (antisiklon)
• Düşük olan basınca ise alçak basınç (siklon) adı verilir.
Alçak ve yüksek basınç alanları havanın hareket halinde olduğu yerlerdir.
Basınç, barometre denilen araçla ölçülür ve milibar (mb) cinsinden ifade edilir. Normal basınç 1013 mb’dır. Basıncın yer yüzüne dağılışını göstermek için kullanılan haritalarda basınç, eş basınç eğrileri (izobar) ile gösterilir.
BİR YERİN HAVA BASINCINI BELİRLEYEN ETMENLER
Atmosfer basıncı, yer yüzünün her noktasında aynı değildir. Bu farklılığı yaratan başlıca etkenler yükseklik, yoğunluk, sıcaklık ve dinamik etkenlerdir.
1. Yükseklik : Yükseklere çıkıldıkça atmosferin basıncı düşer. Bunun nedeni yükseldikçe, atmosferin kalınlığı ile birlikte ağırlığının da azalmasıdır. Ayrıca atmosferin yer yü-zune yakın kısımlarında yoğunluk fazladır. Atmosferdeki gazların ağır olanları da alt kısımlardadır. Yukarılara çıkıldıkça basıncın azalmasında bunların da rolü vardır.
2. Yoğunluk : Hava yoğunluğunun çok olduğu yerlerde hava daha ağır olduğundan buralarda basınç, yoğunluğun az olduğu yerlere oranla daha fazladır.
3. Sıcaklık : Hava ısındıkça seyrelir. Soğuk hava ise sıkışıktır. Bu nedenle havanın soğuk olduğu yerlerde basınç yüksek, sıcak olduğu yerlerde düşüktür.
4. Dinamik Etkenler: Hareket halindeki hava kütleleri basınç üzerinde önemli etkilerde bulunur. Yüksek basınç alanından alçak basınç merkezine doğru hareket eden hava, burada yığılarak ve basıncın yükselmesine neden olur. Sözgelimi Ekvator çevresinde yükselen hava, üstten kutuplara doğru hareket ederken 30° enlemlerinde yüksek basıncın oluşmasına yol açar. Yine, kutup rüzgârları ve batı rüzgârlarının etkisiyle her iki yarım kürede 60° paralelleri çevresinde birer alçak basınç merkezi oluşmuştur.
Bu yolla oluşan basınç merkezlerine dinamik basınç merkezleri denir.
HAVA HAREKETLERİ (RÜZGÂRLAR)
Atmosferde, farklı basınç altındaki yöreler arasında oluşan, yatay doğrultulu hava hareketlerine rüzgâr denir. Rüzgârlar, etkileri bakımından üç belirgin özelliği olan iklim elemanlarıdır. Bu özellikler; rüzgârın yönü, hızı ve esiş sıklığıdır.
Rüzgârın yönü, rüzgârın, bulunduğumuz yöne doğru geldiği doğrultudur. Bu doğrultu, esas olarak coğrafi yönlerle ifade edilir : kuzey rüzgârı, batı rüzgârı gibi. Rüzgâr yönünün
• sıcaklık,
• nemlilik,
• yağış,
• denizin dalgalılığı
üzerinde önemli etkileri vardır. Sözgelimi, kuzeyden esen rüzgârlar hava sıcaklığını düşürür, Kuzey Yarımküre’de açık denizlerden esen rüzgârlar denizin fazla dalgalı olmasına yol açar.
Rüzgârların yönü, esas olarak basınç merkezlerinin konumuna bağlı olmakla birlikte, yerşekillerinin de rüzgârlara yön vermede önemli etkileri vardır. Rüzgârların yönü üzerinde dünyanın, kendi çevresinde dönmesinin de etkisi vardır. Dünya’nın kendi çevresinde sürekli olarak dönmesi sonucu rüzgârlar, Kuzey Yarımkürede sağa, güney yarım kürede sola saparlar.
Rüzgârın hızı ; havanın hareket hızının ifadesidir. Rüzgârın hızı, anemometre denilen bir araçla ölçülür. Bu hız, saniyede metre (m/sn) ya da saatte kilometre (km/saat) olarak ifade edilir. Rüzgârın hızı;
• basınç farkına,
• yer şekillerine,
• bitki örtüsüne göre değişir.
Rüzgârların etkileri şiddetlerine bağlıdır. Söz gelimi, 3 m/sn şiddetindeki bir rüzgâr, ancak yaprakları kımıldatırken, 35 m/sn şiddetindeki bir rüzgâr ağaçları kökünden söker, evlerde büyük hasara yol açar.
Rüzgârın esiş sıklığı (frekansı); rüzgârın hangi yönden ne kadar süreyle ve kaç defa estiğini ifade eder. Rüzgâr frekansı gün, ay, yıl olarak yüzde türünden ifade edilir. Rüzgâr esiş sıklıkları rüzgâr gülü diyagramları ile gösterilir aşağıdaki şekil bir rüzgâr gülü diyagramıdır.
YORUMLAR