Halk Dansı Nedir

Halk Dansı (Özet) : Halk dansı, “Ilişik olduğu toplumun kültür değerlerini yansıtan; bir vakası, bir luğu, bir üzüntüyü ifade eden; köken...

Halk Dansı (Özet) : Halk dansı, “Ilişik olduğu toplumun kültür değerlerini yansıtan; bir vakası, bir luğu, bir üzüntüyü ifade eden; kökeni din ve büyü ile ilgili (majik ve kültik) olan; müzikli (bir müzik aleti eşliğinde ya da müzik aleti olmaksızın, el , ayak şeklinde organlarla gidişat tutarak) olarak, tek şahıs ya da gruplar halinde icra edilen; ölçülü ve tertipli hareketlerdir.”

---

Halk Dansı (Detay) :

Halktan ve halk geleneklerinden meydana gelen dans. Halk Dansları günümüz danslarının pek bir çok eski halk danslarından türetilmiştir. İlkel toplumların dansları uzun bir süre öz günlüklerini korumuş, bazıları zaman içinde ya unutulmuş ya da bazı değişikliklere uğramıştır. Halk dansları iki ayrı grupta toplanabilir: Dinsel ya da törensel amaçlı danslar ile eğlenmek amacıyla meydana getirilen danslar.

20. yüzyılda Cecil Sharp ve Béla Bartókaibi bazı kişilerce ulusal müzik ve danslara ilişkin bilgilerin derlenmesine yönelik emek harcamalar yapılmış oldu. Bu çalışmaların sonucunda eski danslar canlandırıldı. Günümüzde ilgiyle izle nen halk dansları artık törensel kalite taşımamakta, yalnızca gosteri ve eğlence amacıyla yapılmaktadır.

Giysiler

Halk dansları bir çok süre geleneksel giysilerle yapılır. İspanyollar’ın flamenkoya ya da Meksikalıların zapateado danslarında olduğu şeklinde, ayak vurmalı danslarda erkekler ve bayanlar , çoğunlukla yüksek topuklu ayakkabılar giyer. Topuk vurma, adamların geleneksel giysilerinin bir parçası olarak mahmuz taktıkları ülkelerin danslarında yer alır. Dönerek yapı lan Macar halk danslarında bayanlar kat kat etekler giyer. Ellerle bacaklara vurma ise adamların kısa deri pantolon giyindikleri Alman ve Avusturya danslarının bir figürüdür. Meksikalılar sombrerolarının çevresinde dönerek dans ederler. Birçok başka dansta da çiçekler, kurdeleler, ziller ve çemberler şeklinde aksesuarlar kullanılır.

Dans Figürleri

Değişik yöre ve ülkelerde başka başka dans türlerinin görülmesine rağmen, bunların çoğunda dansın yapılmış düzeni benzerlikler gösterir. En eski ve en rahat olan daire düzeni tüm halk danslarında görülür ve eskiden tapılan bir nesnenin çevresinde dönerek meydana getirilen dinsel törenlerden oluşur. Dansçılar birbirlerinin ellerinden, bileklerinden, dirseklerinden tutarak ya da kollarını birbirlerinin omzuna ya da beline dolayarak dans ederler. Bazı halk danslarında dansçılar dairenin dışına çıkarak bağımsız hareketler yapar ya da çiftler oluştururlar; bazılarında ise erkekler ve bayanlar ayrı olarak iç içe iki daire oluştururlar. Zincir düzeninde, dansçılar el ele tutuşarak uzun bir sıra oluşturur ve en öndeki dansçıyı izlerler. Böylece kimi zaman dans ederek tüm köyü dolaşırlar. Bunların yanı sıra, uzunlama sına düzende erkekler ve bayanlar iki ayrı sıra oluştururlar; geometrik düzenlerde ise üç ya da dört çift belli figürleri yaparak dans eder.

Halk danslarında ayak figürleri de değişik adım atma, sıçrama ve dönme adımlarıdır. Bu adımlar meydana getirilen dansa nazaran kısa, uzun, yavaş ya da süratli olabilir. Bazı danslarda bilhassa erkekler yere çömelir ya da eşlerini belinden tutup kaldırırlar.

Çeşitli Halk Dansları

Dünyanın birçok bölgesinde ilkbaharda gençler bir araya gelmiş olarak dans ederler. Aslında bu dans eskiden ürünün bereketini ve hayvan sürülerinde doğurganlığın artışını sağlamaya yönelik bir dinsel merasim niteliği taşıyordu. Hıristiyanlık’tan sonrasında da bir anane olarak sürdürülen bu dansların değişik ülkelerde başka başka adları vardır. İngiltere’nin geleneksel Morris dansı eskiden üründe bolluk sağlamak için meydana getirilen dinsel bir danstı. Bazı danslar ise halkın yapmış olduğu işle ilgilidir. Mesela Filipinler’de pirinç ekicilerinin, Japonya’da kömür madenlerinde çalışan işçilerin dansları vardır; bir Yunan dansı olan hasa pikos başlangıçta kasapların dansıydı.

İrlanda halk dansı olan jig, keman ya da gayda ile çalınan kıvrak ezgilerin eşliğinde yapılır. Jig tek başına yapıldığı şeklinde, bağımsız dans eden eşlerce de yapılabilir. Bir söylenti ye nazaran, İrlanda halk dansı tullach da bir kar tipisi esnasında geciken rahibi bekleyen halkın ısınmak için şarkı söyleyip dans etmeye başlaması üstüne ortaya çıkmıştır.

Saray danslarına, eski Avrupa halk dansları, bilhassa adamların genç kızlara kur yapmalarını sergileyen danslar karışınca, halk danslarındaki canlı hareketler yerini daha zarif hareketlere bıraktı. Adam eşini havaya kaldırmıyor, bunun yerine önünde eğilip elini tutuyordu. Giderek grup danslarının yerini de ciflerin yapmış olduğu vals ve polka şeklinde danslar aldı.

ABD’de de meydana getirilen “meydan dansı” da eğlen ce amacıyla meydana getirilen geleneksel bir danstır. Keman müziği eşliğinde dans edilirken, bir şahıs yüksek sesle çiftlere ne yapacaklarını söyleyerek onları yönetir, kimi zaman de uyaklı dizeler söyler.

Türk Halk Oyunları

Türkçe’de “halk dansları” yerine bir çok kez “halk oyunları” denir. Yörelere nazaran farklılıklar taşıyan halk oyunları değişik adlarla, değişik müzik, elbise ve hareketlerle oynanır. Halk oyunlarının bayram, şenlik, düğün, as­kere gidenleri uğurlama, karşılama şeklinde her türlü toplu eğlenti ve gösteride yeri vardır.

Türk halk oyunları, oyun esnasında meydana getirilen çeşitli hareketlerle değişik vaka ve ilişkileri simgeler. Bazı oyunlarda savaştan zaferle dönenlerin lukları simgesel bir gösteriyle sunulur. Bu tür halk oyunlarında sıçramak, hoplamak, tepinmek şeklinde coşkun hareketler yapılır, haykırış ve çığlıklarla luk dışa vu rulur. Bazı oyunlarda doğaya ve beklenmedi kolaylara karşı duyulan tepkiler, tarımsal üre tim etkinlikleri, iki sevgilinin birbirine davranışları, hayvan ses ve hareketlerinin taklitleri ve toplu yaşamdan değişik kesitler simgesel hareketlerle ortaya konur.

Türk halk oyunları yörenin hususi giysilerini giymiş oyuncular tarafınca, devamlı müzik eşliğinde oynanır. Bu müzik yalnızca çalgı ya da sözle oluşturulduğu şeklinde çalgılı ve sözlü de olabilir. Birçok halk oyununun müziği çok yaygın ve ünlüdür. Bilhassa türküsüyle çok tanınan ve türküsü daha çok malum halk oyunları da vardır.

Halk oyunları, oynanış biçimlerine ve bölgesel özelliklerine nazaran değişik öbeklerde toplanır.

Oynanış Biçimlerine Bakılırsa Halk Oyunları

Halk oyunları oynanış biçimlerine nazaran “tekli oyunlar”, “ikili oyunlar” ve “toplu oyunlar” olmak suretiyle üçe ayrılır.

Tekli oyunlar, çoğu zaman zeybek, bengi türü oyunlar ile çiftetelli türü oyunları kapsar. Bunlar ara sıra birden çok kişinin katılmasıyla oynansa bile oyuncuların el ele tutuştuğu görülmez.

İkili oyunlar, savaşan iki kişiyi canlandıran ve kılıç, bıçak, hançer ya da sopayla oynanan oyunlardır. Topluca ve takımlar halinde oynanan Bursa yöresinin “kılıç-kalkan” oyunu da aslında ikili oyunlardan sayılır. Aleviler’in dinsel toplantıları olan “cem ayini”nde oynadıkları semahlar da ikili oyunlardandır.

Toplu oyunlar, ikiden fazla kişinin bir takım oluşturarak el ele, kol kola, omuz omuza, yan yana oynadıkları oyunlardır. Bunlardan bazıları halka oluşturarak da oynanır.

Bölgelere Bakılırsa Halk Oyunları

Türkiye, halk oyunlarının çeşitliliği ve bölge sel özelliklerin büyük farklılıklar göstermesi bakımından altı bölgeye ayrılmaktadır. Bu bölgelere giren illerden bazılarının oyunları yakın bölgenin oyunlarının özelliklerini de taşıyabilir. Bir halk oyununun yaygın olduğu bölgede başka bir oyun da görülür.

Bar Bölgesi Erzurum, Erzincan, Bayburt, Kars, Artvin ve Ağrı illerini kapsar. Barlar minimum beş kişiden oluşan dizi halinde oynanır. Başlangıçta ağır sayılabilecek bir ritimle süregelen bu oyunlar giderek hızlanır. “Sekme” ya da “yelleme” bölümlerinde acele ve çevik hareketlerle sürer. Davul zurna eşliğinde oynanan barlarda dizi başındaki oyuncuya “barbaşı” adı verilir. Barbaşı diğeri oyuncuları yönetebilecek bilgisi ve oyun deneyimi olan kişiler arasından seçilir. Dizinin diğeri başlangıcında yer edinen, barbaşının işaret ve ünlemlerine nazaran oyunun düzenine destek olan oyuncu ya da “pöççük” denir. Barbaşı ve pöççük özgür kalan ellerinde mendil tutarlar. Barlar çoğu zaman erkekler tarafınca oynanırsa da bayanların oynadığı barlar da vardır. Oynanış sırasına nazaran bazı bar adları şöyledir: Baş Bar, Sarhoş Barı, İkinci Bar, Dikine Bar, Sekme Barı, Hoş Bilezik, Aşırma, Nari, Timur Ağa, Tamzara ve Hançer Barı.

Halay Bölgesi Sivas, Çorum. Yozgat, Kay seri, Malatya, Elazığ, Gaziantep, Urfa, Diyarbakır illerini kapsar. Halay dizi halinde ve devamlı davul zurna eşliğinde oynanır. Her halayın kendine özgü müziği ve çalgı eşliğinde söylenen türküsü vardır. Halay dizisi “halay başı” isminde olan oyuncu tarafınca yönetilir. Dizinin başlangıcında duran halaybaşının destek sı dizi sonundaki “pöççük”tür. Barda olduğu şeklinde her ikisinin de elinde birer mendil vardır. Çoğu zaman çok ağır süregelen halaylar, “ağırlama” da denen bu bölümün arkasından giderek hızlanır. Sıçramaların sıklaştığı, hareketlerin keskinleştiği görülür. En meşhur halaylar arasın da Sivas, Çorum, Turnalar, Kargın, Koç, Abdurrahman, Gelin ve Kartal halayları anılabilir.

Horo (ya da Hora) ve Karşılama Bölgesi Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerini ihtiva eder. Horo da bar ve halay şeklinde yan yana dizilerek oynanır. Horo, ayak vuruşlarıyla yeri döverek oynanır ve bu ortak özellikten dolayı bu yöre oyunları genel olarak bu adla anılır.

Kasap oyunları da bu bölgeye özgüdür ve “kasap havası” isminde olan bir ezgi eşliğinde oynanır. Türkiye’de oynanan biçiminde Bal kanlar’a özgü hareketler ile Türkler’e özgü hareketler bir arada sergilenir.

Bu bölgede ve İzmit, Adapazarı, Çanakkale, Bursa, Bilecik, Bolu illerinde görülen “karşılama” da minimum iki şahıs tarafınca karşılıklı ve birbirinin eşi hareketlerle, belirli bir uyum içinde oynanan bir oyundur. Hanım adam karşılıklı oynadığı şeklinde yalnızca adam ler ya da bayanlar içinde da oynanabilir.

Horon Bölgesi Karadeniz’in doğusunda başta Rize, Trabzon ve Ordu illeri ile Sinop, Samsun, Giresun, Artvin illerini de yer yer kapsar. Horonlar da topluca ve dizi halinde oynanan halk oyunlarıdır. Dizi oluşturulur ken oyuncular birbirlerinin omuzlarından tut mazlar, fakat sıkışık seviye içinde el ele tutuşa bilirler. Çoğu zaman kemence eşliğinde oyna nan horonlara bazı yörelerde davul zurna vetulum denen bir çeşit üflemeli çalgı da birlikte rol alır. Çoğu zaman adamların oynadığı bir oyun olan horonların hanımefendilere özgü olanları da vardır. Kemence çalınırken bir çok süre Ka radeniz ağzıyla söylenen türküler de horona birlikte rol alır. Düz, Atlama, Kız, Bıçak horonları şeklinde çeşitleri vardır.

Zeybek, Bengi ve Seymen Bölgesi Balıkesir, Bergama, Ödemiş, Aydın, Denizli, İzmir, Muğla, Uşak, Burdur, Kütahya, Manisa ille rini kapsar. Ankara, Bolu, Kastamonu illerin de de Ege’nin zeybek oyunlarını çağrıştıran, fakat onlardan birçok yönden ayrılan efe ve seymen oyunları görülür. Bu oyunlar, eskiden bu yörelerde yaşayan ve zeybek, efe, seymen adıyla anılan yiğit kişilerin oynadığı, köklü bir geleneği olan oyunlardır. Bu oyunlar günü müzde de efe ve zeybek giysileriyle, tavırla rıyla oynanır. Her birinin kendine özgü ezgisi vardır. Ya davul zurna ya da bölgesel çalgılar dan biri eşliğinde oynanan bu oyunların bir çok nun türküsü de vardır ve bu türkü oyun esnasında söylenir.

Kaşık Dansları Bölgesi İçel’in Silifke ve Mut ilçeleri ile Antalya’yı kapsar. Konya, Kırşehir, Eskişehir, Bartın ve Safranbolu yörelerinde de kaşık oyunları görülür. Kaşık, oyun esnasında bir ritim aracı olarak oyuncula rın ellerinde bulunur. Oyuncu her iki elinde birer çift kaşık tutarak ve bu tarz şeyleri uyumlu bir şekilde birbirine vurarak müziğe birlikte rol alır. Silifke ve Mut yöresinin kaşık oyunları ve müziği son yıllarda ülke çapında yaygınlık kazanmıştır. Ek olarak SSCB ve İran’a komşu olan Kars yöresinde Kafkas ve Azeri halk oyunları da oynanır.

Türk Halk Oyunlarıyla İlgili Emek harcamalar

Türk folklorunun ana dallarından birini oluş turan halk oyunları yalnızca oynanışları bakı mından değil elbise, müzik ve gelenekler bakı mından da incelenmiştir. Halk kendi yöresi nin oyunlarını yüzyıllar süresince kendi kendi ne yaşatıp sürdürmüştür. Hemen sonra değişen toplumsal yaşayış içinde halk oyunlarının yaşatılması, değerlendirilmesi ve yurt çapında tanıtılması amacıyla emek harcamalar yapılmaya başlanmıştır. Halk Bilgisi Derneği’nin (1927) ve Halkevleri’nin (1932) kuruluşundan sonrasında folklorun diğeri dallarıyla beraber halk oyunlanna da ehemmiyet verilmiştir. 1935 ve 1936 yılla rında meydana gelen Balkan Festivalleri’nde Mustafa Kemal Atatürk’ün halk oyunlarına gösterdiği ilgi bu mevzuyla ilgili çalışmaların hızlanması bakı mından önemlidir. Günümüzde her yörenin oyunlarını sergileyen, bunlarla ilgili emek verme lar icra eden birçok dernek vardır. Kültür Ba kanlığının kurduğu Devlet Halk Dansları Topluluğu da Türk halk oyunlarının müziğini ve hareketlerini bozmadan uygar bir yorum la sergilemektedir. İstanbul Teknik Üniversi tesi ile Ege Üniversitesi’ne bağlı Devlet Türk Müziği konservatuvarlannda son yıllarda Halk Oyunları bölümleri açılmıştır. Bu bölümlerde halk oyunlarımızın kökeni, örneksiz elbise ve yorumlama biçimleri incelenmekte, mevzuyla ilgili bilimsel emek harcamalar yapılmaktadır

Kaynak: Temel Brıtannıca cilt 8