Harita : Dünya'nın bütününün ya da bir kısmının kuşbakışı görünümünün belirgin bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmış şekline harit...
Harita : Dünya'nın bütününün ya da bir kısmının kuşbakışı görünümünün belirgin bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmış şekline harita denir.
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için;
- Kuşbakışı görünüme bakılırsa çizilmesi,
- Arazi üstündeki uzunlukların belirgin bir oranda küçültülmesi gerekir.
Harita Anahtarı (Lejant) : Haritada kullanılan hususi işaretlerin ne anlama geldiğini gösteren bölümdür. Her haritanın kullanım amacına bakılırsa değişik işaretler kullanılır.
Harita Ölçeği : Harita üstünde belirgin iki nokta arasındaki uzunluğun, yeryüzündeki aynı noktalar arasındaki uzunluğa oranıdır.
Başka bir deyişle, gerçek uzunlukları harita üstüne aktarırken kullanılan küçültme oranıdır.
Mesela : Boğaz köprüsü'nün gerçekte 1074 m olan iki ayağı arası uzaklık, ölçeği bilinmeyen bir haritada ortalama 0.5 santimetre gösterilmiştir. Haritanın ölçeğini sağlamak için harita üstündeki uzunluğu gerçek uzunluğa oranlarız.
Buna bakılırsa haritanın ölçeği ortalama 1/200.000'dir.
Ölçek Hesaplama
Harita ve arazi üstündeki uzunlukların verildiği sorularda ölçek, Ölçek (Payda) = Harita Uzunluğu / Gerçek Uzunluk
Formülü ya da doğru orantı kurularak hesaplanır.
Örnek : Arazi üstündeki 84 km'lik uzunluk, ölçeği bilinmeyen haritada 7 santimetre gösterildiğine bakılırsa, haritanın ölçeği nedir?
Orantıyla Cevap:
84 km santimetre'ye çevrilir.
7 santimetre 8.400.000 santimetre'yi gösteriyorsa
1 santimetre x santimetre'yi gösterir.
- x = 1
•8.400.000 / 7 = 1.200.000 santimetre'dir.
- Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.
Formülle Cevap:
Ölçek (Payda) = Harita Uzunlugu / Gerçek Uzunluk
Ölçek (Payda) = 7 / 8.400.000
Ölçek (Payda) = 1.200.000 santimetre
Ölçek : 1 / 1.200.000'dir.
Ölçek Hesaplama
Harita ve arazi üstündeki alanların verildiği sorularda ölçek
Ölçek (Payda) = Haritadaki Alan / Gerçek Alan kesrinin karekökü
formülü ya da doğru orantı kurularak hesaplanır.
Örnek: Gerçek Alanı 4375 km2 olan bir göl, ölçeği bilinmeyen haritada 7 cm2 gösterildiğine bakılırsa haritanın ölçeği nedir?
Uyarı: Harita ve arazi üstündeki alanların verildiği sorularda ölçeği hesaplarken kare kök almayı unutmayınız.
Ayrıntılı Harita Nedir Mevzusu ( Değişik Kaynaktan )
Yeryüzünün tamamının ya da bir kısmının, kuşbakışı görünüşünün, belirgin bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üstüne aktarılmasıyla elde edilmiş çizime harita denir.
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için lüzumlu olan koşullar şunlardır:
1. Kuşbakışı olarak çizilmiş olması
Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır. Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin şekillerinde, boyutlarında ve birbirlerine bakılırsa uzaklıklarında değişmeler olur.
2. Ölçekli olması
Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Bir başka ifade ile harita üstündeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır. Yerşekillerinin şekilleri ve boyutları, oldukları şeklinde aktarılamadığı için, belirgin bir ölçek dahilinde küçültülmesi gereklidir.
3. Bir düzleme aktarılmış olması
Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine özgü küresel bir şekli vardır. Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bir takım güçlüklerle karşılaşılır. Bunun sebebi, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır. Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üstündeki şekilleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır. Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir.
HARİTA ÖLÇEKLERİ
Ölçek iki şekilde gösterilir.
a. Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla anlatılan ve haritalarda en fazla kullanılan ölçeklerdir. 1/500, 1/5.000, 1/50.000, 1/500.000 şeklinde.
Kesir ölçeklerde hisse devamlı 1 dir. Paydada yer edinen sayı ise, haritası çizilen alanın kaç kez küçültüldüğünü gösterir.
b. Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üstünde harita üstündeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir.
Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir. Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır.
HARİTA ÇEŞžİTLERİ
A. KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR
1. İdari ve Siyasal Haritalar
Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasal haritalar ismi verilirken, ülkelerin kendi içindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara yönetimsel harita denir.
2. Beşeri ve Ekonomik Haritalar
Nüfus, göç, yerleşme, ziraat, hayvancılık, endüstri, gezim, vb. dağılışını gösteren haritalardır.
3. Fiziki Haritalar
Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır.
4. Hususi Haritalar
Belli başlı bir mevzu için hususi olarak hazırlanan haritalardır. (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları şeklinde.)
B. ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR
1. Büyük Ölçekli Haritalar
a. Plânlar: Ölçeği 1/20.000'e kadar olan haritalardır. Şžehir bayındır plânları, kadastro haritaları bu türdendir.
b. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 içinde olan haritalardır. Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir.
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
- Paydası küçüktür.
- Dar alanları gösterir.
- Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.
- Küçültme oranı azdır.
- Aynı alanı gösteren minik ölçekli haritalara bakılırsa düzlemde daha çok yer kaplarlar.
- İzohipsler arası yükselti farkı azdır.
- Bozulma oranı azdır.
2. Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 içinde olan haritalardır.
3. Ufak Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/500.000 den daha minik olan haritalardır. Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını ya da bir kısmını gösterir.
Ufak ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
- Paydası büyüktür.
- Geniş alanları gösterir.
- Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.
- oranı fazladır.
- Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara bakılırsa düzlem üstünde daha az yer kaplarlar.Küçültme
- İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.
- Bozulma oranı fazladır.
PROJEKSİYON VE İZDÜŞžÜM YÖNTEMLERİ
Harita çizimindeki zorluklar dikkate alınarak bir takım metodlar geliştirilmiştir. Buna projeksiyon (izdüşüm) sistemleri,metotları ismi verilir.
Projeksiyonlar, izdüşüm (Yükseltinin sıfır m. kabul edilmesi) esasına bakılırsa çizildiğinden, yükseltinin fazla olduğu yerlerde ve ülkelerde izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki fark artar.
Türkiye’de, izdüşüm alan ile gerçek alan arasındaki farkın en fazla olduğu mıntıkalar Şark Anadolu ve Karadeniz, minimum olduğu mıntıkalar ise Marmara ve Güneydoğu Anadolu’dur.
Başlıca projeksiyon sistemleri,metotları şunlardır:
Silindir Projeksiyon: Ekvator ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır.
Konik Projeksiyon: Kutuplar ve çevresindeki bölgelerin çiziminde kullanılır.
Düzlem (Ufki) Projeksiyon: Bu projeksiyonla elde edilmiş haritalarda şekil ve alan bozulmaları çok fazladır. Bu haritalar daha çok denizcilik ve havacılıkta kullanılır.
HARİTA PROBLEMLERİ
Harita problemlerinde en fazla km’yi santimetre’ye ya da santimetre’yi km’ye çevirme işlemi vardır. Bundan dolayı, santimetre’yi km’ye çevirirken 5 sıfır silinir. Km’yi santimetre’ye çevirirken de 5 sıfır eklenmiş olur.
1. Uzunluk Problemleri
Kısaltmalar;
G.U. = Gerçek Uzunluk
H.U. = Haritadaki Uzunluk
Ölç. P. = Ölçeğin Paydası
a. Gerçek Uzunluk: Harita uzunluğu ile ölçek verilerek gerçek uzunluk sorulduğunda alt taraftaki formül kullanılır.Gerçek Uzunluk= Harita Uzunluğu X Ölçeğin Paydası
b. Harita Uzunluğu: Gerçek uzunluk ile ölçek verilerek harita uzunluğu sorulduğunda alt taraftaki formül kullanılır.Harita Uzunluğu = Gerçek Uzunluk : Ölçeğin Paydası
c. Ölçek: Gerçek uzunluk ile harita uzunluğu verilerek ölçek sorulduğunda alt taraftaki formül kullanılır.Ölçek = Harita Uzunluğu : Gerçek Uzunluk
2. Alan Problemleri
Kısaltmalar;
G.A. = Gerçek Alan
H.A. = Haritadaki Alan
Ölç. P2 = Ölçeğin Paydasının Karesi
a. Gerçek Alan: Haritadaki alan ve ölçek verilerek gerçek alan sorulduğunda alt taraftaki formül kullanılır.G.A = H.A x Ölç.P2
b. Harita Alanı: Gerçek alan ve ölçek verilerek haritadaki alan sorulduğunda alt taraftaki formül kullanılır.Harita Alanı = Gerçek Alan : Ölçeğin Payda Karesi
c. Ölçek: Gerçek alan ile harita alanı verilerek ölçek sorulduğunda alt taraftaki formül kullanılır. Ölçeğin Payda Karesi = Gerçek Alan : Haritadaki Alan
3. Çizik Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi
Harita problemlerinde çizik ölçek verilip kesir ölçeğe çevrilmesi istendiğinde;Ölçek = Çizik Ölçeğin Gösterdiği Harita Uzunluğu : Çizik Ölçeğin Gösterdiği Gerçek Uzaklık
YORUMLAR