Hipernovalar Eta Karina Gama parlamalarına sebep olduğu düşünülen çok güçlü yıldız patlamaları hipernovalar, sıkça gündeme geliyor....
Hipernovalar
Eta Karina
Gama parlamalarına sebep olduğu düşünülen çok güçlü yıldız patlamaları hipernovalar, sıkça gündeme geliyor. Öylesine garipler ki, ne oldukları konusunda tartışmalar sonuçsuz kalıyor. Yaydıkları düşünülen çok güçlü ışınlar, bir kaç santimetre kalınlıktaki çelik levhalardan kolaylıkla geçebiliyor. İki nötron yıldızının çarpışıp birleşmesinin bu tür parlamalara neden olabileceği kanısı kabul görürken Kasım 2000'de başka teoriler ileri sürüldü. Evrimini tamamlayan dev yıldızlar, büyük miktarda madde ve enerji saçarak patlar. Ancak, yıldızın tükeniş süreci her zaman burada sona ermiyor. Süpernova patlamasından geriye kalan madde, on yıllık bir çöküş döneminden sonra, karadeliğe dönüşür.
Karadelik çevresindeki maddeyi aniden içine çeker ve ortaya çıkan devasa sürtünme enerjisi nedeniyle, bir öncekinden çok daha şiddetli bir şok dalgası oluşur ve muazzam miktarda gama ışını uzaya yayılır. Ölçümlere göre, yayılan gama ışını miktarı, iki veya üç saniye süre ile evrendeki gama ışın larının toplamını gölgede bırakacak kadar büyük. Eta Karina yıldızı, bazı gökbilimciler tarafından böyle bir patlamaya aday olarak görülüyor. Bize sadece 7,500 ışık yılı mesafede olması, bazı endişeleri de beraberinde getiriyor. Yakın yıldızlardan birinin bu tarzda bir süreçten geçmesi, yeryüzünde büyük yıkımlara neden olabilir. Belki de, canlı türlerinin kitlesel yok oluşu yakın bir hipernova ile ilgilidir.
Kaynak:
Eta Karina
Gama parlamalarına sebep olduğu düşünülen çok güçlü yıldız patlamaları hipernovalar, sıkça gündeme geliyor. Öylesine garipler ki, ne oldukları konusunda tartışmalar sonuçsuz kalıyor. Yaydıkları düşünülen çok güçlü ışınlar, bir kaç santimetre kalınlıktaki çelik levhalardan kolaylıkla geçebiliyor. İki nötron yıldızının çarpışıp birleşmesinin bu tür parlamalara neden olabileceği kanısı kabul görürken Kasım 2000'de başka teoriler ileri sürüldü. Evrimini tamamlayan dev yıldızlar, büyük miktarda madde ve enerji saçarak patlar. Ancak, yıldızın tükeniş süreci her zaman burada sona ermiyor. Süpernova patlamasından geriye kalan madde, on yıllık bir çöküş döneminden sonra, karadeliğe dönüşür.
Karadelik çevresindeki maddeyi aniden içine çeker ve ortaya çıkan devasa sürtünme enerjisi nedeniyle, bir öncekinden çok daha şiddetli bir şok dalgası oluşur ve muazzam miktarda gama ışını uzaya yayılır. Ölçümlere göre, yayılan gama ışını miktarı, iki veya üç saniye süre ile evrendeki gama ışın larının toplamını gölgede bırakacak kadar büyük. Eta Karina yıldızı, bazı gökbilimciler tarafından böyle bir patlamaya aday olarak görülüyor. Bize sadece 7,500 ışık yılı mesafede olması, bazı endişeleri de beraberinde getiriyor. Yakın yıldızlardan birinin bu tarzda bir süreçten geçmesi, yeryüzünde büyük yıkımlara neden olabilir. Belki de, canlı türlerinin kitlesel yok oluşu yakın bir hipernova ile ilgilidir.
Kaynak:
Hipernova
Büyük kütleli yıldızların yakıtlarını tüketerek patlamalarını ifade eden süpernovalardan çok daha güçlü patlamaların ortaya çıkabileceği, kuramsal olarak kabul edilmekteydi. Amerikalı bir gökbilimci, hipernova denilen ve süpernovalardan 100 kat, hatta daha güçlü bu tür patlamaların varlığı konusunda doğrudan kanıt bulduğunu öne sürüyor. Hipernovalar, Evren'de şimdiye kadar gözlenen en şiddetli patlamalar olan gama ışını patlamalarının gücüne yakın enerji yayan olaylar olarak tanımlanıyor. Hatta pek çok gökbilimci, gama ışını patlamalarının aslında birer hipernova olduğu görüşünde. Northwestern üniversitesi'nden Daniel Wang'ın öne sürdüğü kanıtlar, M101 Gökadası'nın Rosat uydusunca çekilmiş çok derin X-ışını görüntülerinde ortaya çıkan ve hızla genişleyen iki balon. Bu küreler öylesine büyük ve öylesine hızla genişliyorlar ki (birinin genişleme hızı saniyede 350 km'yi buluyor) yalnızca şok dalgalarının enerjisi bile süpernovalarınkinden kat kat güçlü. Kürelerden biri, gökadanın NGC5471B adlı bölgesinde yer alıyor. Yaşı 30 000 yıl, çapıysa 200 ışıkyılı olarak belirlenmiş. Bir süpernovanın ortaya çıkarabileceğinden 10 kat daha fazla kinetik enerjiye sahip.
MF83 diye tanımlanan öteki küreyse, birincisinden 10 kat daha güçlü bir patlamanın kalıntısı. Yaklaşık bir milyon yıl yaşında ve 850 ışıkyıl genişlğinde olduğu hesaplanıyor. Küre, 3x1053 erglik bir kinetik enerjiyle genişliyor. Aslında benzeri küreler ya da kabuklar, Samanyolu ve öteki gökadalarda da görülmüştü. Ancak bunların tek bir patlamadan mı landığı, yoksa zengin yıldız oluşum bölgelerinde milyonlarca yıllık bir süreç içinde meydana gelen pek çok sıradan süpernova patlamasından mı oluştuğu bilinmiyor. M101 Gökadası'ndaki olası hipernova kalıntılarıysa görece küçük ve genç. Ayrıca, bunların çok sayıda süpernovadan oluşması için, çevrede parlak büyük kütleli yıldızlardan oluşan yoğun kümelerin varlığı gerekir ki bunlar ortada görünmüyor.
Bir hipernovanın nasıl oluştuğu tam olarak bilinmiyor; ama yaygın görüş, dev bir yıldızın kütlesinin çok büyük bir bölümünün çökerek karadeliğe dönüşmesinin ürünü olduğu yolunda. Eğer karadelik yeterince hızlı dönüyorsa ve yeterince güçlü bir manyetik alana sahipse, karadeliğin yakınlarında yutulmadan kalabilmış en dış katmanlar, bu dönmenin sağladığı enerjiyle uzaya saçılabiliyorlar. Bu süreç 10-20 saniye kadar sürüyor ve bazı gama ışın patlamalarının gözlenen süresiyle örtüşüyor. Olası artıklarının seyrekliğine bakılırsa hipernovalar, son derece az görünen olaylar; her on bin ya da bir milyon süpernova için yalnızca tek bir hipernova görülebileceği hesaplanıyor. Bu da gene gama ışını patlamalarının gözlenen sıklığına uygun düşüyor. Eğer hipernovalarla gama ışını patlamaları gerçekten aynı şeyse, hipernova kabuklarının incelenmesi, bize gama ışını patlamaları konusunda bilmediğimiz pek çok şeyi öğretebilir. Örneğin hangi sıklıkta oluştuklarını, nereden landıklarını, enerjilerini her yana mı, yoksa ara sıra Dünya'dan da görünebilecek bir biçimde iki zıt yöne odaklanmış biçimde mi saçtıklarını…
Büyük kütleli yıldızların yakıtlarını tüketerek patlamalarını ifade eden süpernovalardan çok daha güçlü patlamaların ortaya çıkabileceği, kuramsal olarak kabul edilmekteydi. Amerikalı bir gökbilimci, hipernova denilen ve süpernovalardan 100 kat, hatta daha güçlü bu tür patlamaların varlığı konusunda doğrudan kanıt bulduğunu öne sürüyor. Hipernovalar, Evren'de şimdiye kadar gözlenen en şiddetli patlamalar olan gama ışını patlamalarının gücüne yakın enerji yayan olaylar olarak tanımlanıyor. Hatta pek çok gökbilimci, gama ışını patlamalarının aslında birer hipernova olduğu görüşünde. Northwestern üniversitesi'nden Daniel Wang'ın öne sürdüğü kanıtlar, M101 Gökadası'nın Rosat uydusunca çekilmiş çok derin X-ışını görüntülerinde ortaya çıkan ve hızla genişleyen iki balon. Bu küreler öylesine büyük ve öylesine hızla genişliyorlar ki (birinin genişleme hızı saniyede 350 km'yi buluyor) yalnızca şok dalgalarının enerjisi bile süpernovalarınkinden kat kat güçlü. Kürelerden biri, gökadanın NGC5471B adlı bölgesinde yer alıyor. Yaşı 30 000 yıl, çapıysa 200 ışıkyılı olarak belirlenmiş. Bir süpernovanın ortaya çıkarabileceğinden 10 kat daha fazla kinetik enerjiye sahip.
MF83 diye tanımlanan öteki küreyse, birincisinden 10 kat daha güçlü bir patlamanın kalıntısı. Yaklaşık bir milyon yıl yaşında ve 850 ışıkyıl genişlğinde olduğu hesaplanıyor. Küre, 3x1053 erglik bir kinetik enerjiyle genişliyor. Aslında benzeri küreler ya da kabuklar, Samanyolu ve öteki gökadalarda da görülmüştü. Ancak bunların tek bir patlamadan mı landığı, yoksa zengin yıldız oluşum bölgelerinde milyonlarca yıllık bir süreç içinde meydana gelen pek çok sıradan süpernova patlamasından mı oluştuğu bilinmiyor. M101 Gökadası'ndaki olası hipernova kalıntılarıysa görece küçük ve genç. Ayrıca, bunların çok sayıda süpernovadan oluşması için, çevrede parlak büyük kütleli yıldızlardan oluşan yoğun kümelerin varlığı gerekir ki bunlar ortada görünmüyor.
Bir hipernovanın nasıl oluştuğu tam olarak bilinmiyor; ama yaygın görüş, dev bir yıldızın kütlesinin çok büyük bir bölümünün çökerek karadeliğe dönüşmesinin ürünü olduğu yolunda. Eğer karadelik yeterince hızlı dönüyorsa ve yeterince güçlü bir manyetik alana sahipse, karadeliğin yakınlarında yutulmadan kalabilmış en dış katmanlar, bu dönmenin sağladığı enerjiyle uzaya saçılabiliyorlar. Bu süreç 10-20 saniye kadar sürüyor ve bazı gama ışın patlamalarının gözlenen süresiyle örtüşüyor. Olası artıklarının seyrekliğine bakılırsa hipernovalar, son derece az görünen olaylar; her on bin ya da bir milyon süpernova için yalnızca tek bir hipernova görülebileceği hesaplanıyor. Bu da gene gama ışını patlamalarının gözlenen sıklığına uygun düşüyor. Eğer hipernovalarla gama ışını patlamaları gerçekten aynı şeyse, hipernova kabuklarının incelenmesi, bize gama ışını patlamaları konusunda bilmediğimiz pek çok şeyi öğretebilir. Örneğin hangi sıklıkta oluştuklarını, nereden landıklarını, enerjilerini her yana mı, yoksa ara sıra Dünya'dan da görünebilecek bir biçimde iki zıt yöne odaklanmış biçimde mi saçtıklarını…
Bilim ve Teknik (Raşit Gürdilek / Temmuz 1999)
Sebep: Mesaj düzenlendi / Kaynak bilgisi eklendi!
Hipernova
Hipernova; süpernovadan birkaç kat güçlü olan yıldız ölüm şeklidir. Ölmekte olan yıldızın kutup bölgelerinde az olan basınç, patlamanın her yöne yayılması yerine polar olarak iki yönlü ve daha yoğun olmasına sebep olur. Bu tür patlamada, patlama yönünde olan uzak cisimler büyük zararlar görürken, yakın olduğu halde patlama doğrultusunda olmayanlar ise az bir etkiye maruz kalırlar. Etkisi yıllarca sürebilir. Çok fazla radyasyon ve ışık yayar. Güneşin parlaklığından onlarca kat daha parlak olabilirler. Sönünce hiçbir etkisi kalmaz ancak sönünceye kadar enerji yaymaya devam ederler.
Hipernova; süpernovadan birkaç kat güçlü olan yıldız ölüm şeklidir. Ölmekte olan yıldızın kutup bölgelerinde az olan basınç, patlamanın her yöne yayılması yerine polar olarak iki yönlü ve daha yoğun olmasına sebep olur. Bu tür patlamada, patlama yönünde olan uzak cisimler büyük zararlar görürken, yakın olduğu halde patlama doğrultusunda olmayanlar ise az bir etkiye maruz kalırlar. Etkisi yıllarca sürebilir. Çok fazla radyasyon ve ışık yayar. Güneşin parlaklığından onlarca kat daha parlak olabilirler. Sönünce hiçbir etkisi kalmaz ancak sönünceye kadar enerji yaymaya devam ederler.
YORUMLAR